Réttur - 01.10.1977, Síða 47

loks sauð upp úr í félaginu, er Ölafur
ueitaði að láta af forystu í Jafnaðar-
mannafélaginu vorið 1925 og kosning
verður milli hans og Ársæls Sigurðssonar.
Vorið 1926 ná ungu kommúnistarnir
meirihluta í félaginu,27 en þá er það orð-
ið heldur fámennt og lítilsiglt og því
gefa þeir Ólafi félagið eftir og stofna
sjálfir Jafnaðarmannafélagið Spörtu
haustið 1926.2 8
Er hér var komið sögu var kominn
fram vísir að kommúnískri hreyfingu hér
á landi er um miðjan þriðja áratuginn
lét æ meira til sín taka. Þannig gefur
Jafnaðarmannafélagið í Reykjavík út
Kommúnistaávarpið árið 1924 og var það
fyrsta marxíska ritið á íslensku.20 Þá
tóku kommúnistar á Norðurlandi undir
forystu Einars Olgeirssonar að hasla sér
völl innan verkalýðshreyfingarinnar og
stofnuðu árið 1925 Verkalýðssamband
Norðurlands, sem fjórðungssamband.
Arið 1926 tóku kommúnistarnir við út-
gáfu tímaritsins Réttar, sem síðan hefur
verið tímarit marxista. Varð róttækari
armurinn meðal jafnaðarmanna þessa
tíma sterkari innan verkalýðs- og jafn-
aðarmannafélaganna á Siglufirði, Akur-
eyri og Vestmannaeyjum en á þriðja ára-
tugnum var vinstri armurinn mjög ein-
angraður í Reykjavík.
Tímamót verða í deilum jafnaðar-
manna innan Alþýðuflokksins á 8. þingi
ASÍ haustið 1926. Þá stígur forystan það
skref að æskja inngöngu í II. Alþjóða-
samband verkalýðsins er laut forystu
þýskra sócialdemókrata. Jafnframt er
Jafnaðarmannafélaginu Spörtu meinuð
innganga 1 ASÍ.30 Þar með hefst úti-
lokun á kommúnistum frá starfi ASÍ er
átti eftir að grafa rækilegar um sig. Jafn-
aðarmannafélagið Sparta var reyndar fá-
mennt félag menntamanna og var starf
þess mjög veikt frarn til ársins 1928 er
blómlegt starf hefst og tengsl nást við
starfandi verkalýð! Það ár flytur Haukur
Björnsson, þá nýkominn af 6. þingi Kom-
intern eldheitar hvatningaræður þar sem
hann o. fl. hvetja til víðfeðmar baráttu til
að fletta ofan af svikum Aljrýðuflokks-
forystunnar.31 Jafnframt er þá byrjuð
umræðan um nauðsyn þess að kommún-
istarnir skipuleggi sjálfstæðan konnnún-
istaflokk og hefji útgáfu málgagns. Lítið
varð þó um framkvæmdir í upphafi, en
í blöðum og fundargerðum kemur skýr-
ar fram djúpstæður skoðanaágreiningur
milli vinstri og hægri arms innan Alþýðu-
flokksins.32
D. Stofnun Kommúnistaflokksins 1930.
Stjórnmálaágreiningurinn milli ASI-
lorystunnar og kommúnistanna sem farið
hafði stigvaxandi frá árinu 1921 náði há-
marki sínu haustið 1930.
Það haust er kallað saman ASÍ-jring,
en áður hafði verið haldin sérstök verka-
lýðsmálaráðstefna. Þá höfðu kommúnist-
ar náð yfirhöndinni á þingi SUJ um
haustið og breytt nafni þess í Samband
ungra kommúnista. Á árunum 1928—30
hal'ði gagnrýni kommúnistanna innan
ASÍ og í Jafnaðarmannafélaginu Spörtu
einkum snert eftirfarandi atriði:
1. Krafist var úrsagnar Alþýðusam-
bandsins úr öðru Alþjóðasamband-
inu er laut forystu þýskra sósíal-
demókrata, en ASÍ hafði gengið í
það haustið 1926.
2. Þingflokkur Alþýðuflokksins var
gagnrýndur fyrir undirgefni við
Eramsóknarflokkinn einkum eftir
255