Réttur - 01.10.1982, Side 20

árið 1784, en árið eftir hóf Mansúr trúboð
sitt með oddi og eggju.
Það var lengi haft fyrir satt að Mansúr
væri aldrei annað en erindreki Tyrkja, en
þeir áttu á þessum árum í ófriði við
Rússakeisara; eitthvert makk mun og
hafa verið milli hans og sendimanna
soldáns. Af seinni rannsóknum í tyrknesk-
um skjalasöfnum virðist þó mega ráða að
Tyrkir voru a.m.k. ekki frumkvöðlar að
uppreisninni. Þeir áttu þá mikil ítök víða
meðal tsérkesskra smáfursta í Norðvest-
ur-Kákasus, og hvorugum gat verið hagur
í því að jarðnæðislausir bændur væðu
hópum saman norður á sléttlendið, hvað
þá að Tyrkir vildu eiga undir því að
öreigabylting og kredduföst rétttrúnaðar-
stefna færði sig suður yfir fjall; aftur á
móti einsætt að skara að kolunum í laumi
og reyna að flækja Rússa í langvinnum
ófriði við fjallaþjóðirnar. Um eitt skeið
reyndi Mansúr einnig að afla sér banda-
manna meðal jarðeigenda á sléttlendinu,
og áorkaði jafnvel nokkru bæði meðal
Kabarða og Kúmyka, en ekki endist
honum það liðsinni til langframa; hann
hefur líklega ekki verið mjög raunsær
stjórnmálamaður.
Mansúr var að vísu kennimaður og
trúarleiðtogi og flutti óefanlega boðskap
sinn af einlægni og guðhræðslu; að því
leyti var ófriðurinn trúarbragðastyrjöld;
og í þeim efnum varð honum vel
framgengt. Samt sem áður verður ekki
haft í tvímælum að hann var einnig — eða
einkum og sér í lagi — oddviti í raunveru-
legri bændauppreisn, uppreisn sem að
vísu var óyndisúrræði eignalausra almúga-
manna, en uppreisn allt fyrir það; og hér
voru forlög hans vituð fyrir. Þess eru
vitaskuld óteljandi dæmi að saman fari
trúarvakning og alþýðleg bylting, eða
snauðir menn beri fyrir sig guðfræðislegar
kennisetningar í þrengslum sínum, og
stendur á litlu hvort útlendingum eða
seinni mönnum fellur við þessar kenni-
setningar vel eða illa; megum við íslending-
ar vel minnast Guðmundar biskups Ara-
sonar þegar þau efni ber á góma. Ekki
eru nema fáein misseri síðan samneskir
ættjarðarvinir sungu lúterska sálma þar
sem þeir vörðu landsréttindi sín fyrir
yfirgangi ríkisstjórnarinnar í Osló. Og öll
horfum við nú daglega þar á sem boðskap-
ur íslams hefur orðið stórþjóð að nýju
lífsafli, og er sá leikur þó aðeins nýhafinn.
Hitt er annað mál hvort mikið hald er í
goðunum til langframa.
En svo mér orðlengist ekki um of, þá
urðu þau örlög Mansúrs að hann fór
ósigur fyrir hersveitum Rússakeisara árið
1791, var síðan haldið í höftum í Sánti-
pétursborg uns hann andaðist árið 1794.
Svipuð saga gerðist aftur eitthvað
tveimur mannsöldrum síðar. Rússar áttu
þá enn í ófriði við trúarleiðtoga sem
runninn var nokkurnveginn af sömu
rótum og Mansúr í norðanverðum Káka-
susfjöllum, Sjamyl að nafni. Hann
varð forkólfur fjállabænda í uppreisnum
þeirra gegn keisarastjórninni, og stýrði í
raun réttri um hríð víðlendu ríki norðan-
fjalla — bæði andlegu og jarðlegu —, en
laut þó um síðir í lægra hald fyrir
hersveitum keisarans árið 1859; hann bjó
síðan í útlegð og andaðist í Medína í
Arabíu árið 1871. Eftir ósigur Sjamyls má
heita að Rússakeisari réði löndum í
Kákasusufjöllum meðan hann tórði.
Ófriður þessi leiddi af sér að margar
kynkvíslir múslima í Norðvestur-Káka-
sus, þeirra á meðal allmargt Osseta fluttu
búferlum til Tyrklands, en ekki varð þeim
þar þó mikilla forlaga auðið. Samt sem
áður ganga enn á Tyrklandi ýmsar tungur
úr Kákasusiöndum, og hafa um þau efni
212