Morgunblaðið - 07.02.2006, Side 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Reykjavík 871±2 nefnistlandnámssýningin áfornleifunum í kjallara íHótel Reykjavík Centr-
um í Aðalstræti sem opnuð verð-
ur 12. maí nk. sem liður í opn-
unardegi Listahátíðar í
Reykjavík. Á blaðamannafundi í
kjallaranum í gær var skálarúst-
in, sem er frá upphafi 10. aldar,
ásamt veggjarbrotum frá því um
870, sem eru elstu mannvirki sem
til þessa hafa fundist í Reykjavík,
afhjúpuð í fyrsta sinn, en fram-
undan er forvarsla á rústunum
sem gerð er með kemískum efn-
um sem gerir það að verkum að
engum er vært í kjallaranum á
meðan sú vinna fer fram.
Að sögn Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur, formanns verkefnis-
stjórnar, er vinnsla verksins að-
eins á eftir áætlun þar sem í ljós
hafi komið vatnsuppspretta undir
rústunum sem gerði það að verk-
um að mun hægar gekk að
þurrka þær en áætlað hafði verið,
en þurrkun rústanna er forsenda
þess að hægt sé að forverja þær
með fyrrgreindum efnum. Búið er
að gera viðeigandi ráðstafanir til
þess að tryggja fráfall uppsprett-
unnar, en sökum þessarar tafar
verður ekki hægt að ljúka for-
vörslunni með öllu áður en sýn-
ingin verður formlega opnuð í
maí og þarf því að loka sýning-
unni í stuttan tíma nk. vetur með-
an forvarslan er kláruð. „Kannski
hefur þessi vatnsuppspretta vald-
ið því að mikill saggi hafi verið í
skálanum sem leiddi til þess að
fljótlega var flutt úr honum,“
sagði Ingibjörg Sólrún og benti á
að vitað væri að ekki hefði verið
búið lengi í skálanum. Þess má
geta að upphaflega kostnaðar-
áætlunin um forvörslu rústarinn-
ar hafi riðlast nokkuð vegna upp-
sprettunnar, en gerð verður ný
áætlun þegar fyrsta áfanga for-
vörslunnar lýkur eftir nokkrar
vikur. Heildarfjárveiting til sýn-
ingarinnar er 160 milljónir króna
og er allt útlit fyrir að sú kostn-
aðaráætlun standist.
Margmiðlunartækni nýtt til
að gera upplifunina sterka
Aðspurður um nafngift sýning-
arinnar segir Hjörleifur Stefáns-
son, arkitekt og verkefnisstjóri
um menningarminjar Aðalstræti,
hana vísa til þess að landnáms-
öskulagið svokallaða hafi fallið ár-
ið 871, en talið er að tímasetning-
unni geti skeikað um tvö ár af eða
á. „Þetta öskulag gegnir afar
miklu hlutverki í tímasetningu
fornleifa,“ segir Hjörleifur og
bendir á að tímasetning öskulags-
ins byggi á borkjarnarannsóknum
úr Grænlandsjökli. Segir hann að
með nafngiftinni hafi menn viljað
leggja áherslu á vísindalega nálg-
un við gerð sýningarinnar.
Að sögn Hjörleifs verður stuðst
við margmiðlunartæknina á sýn-
ingunni og verður m.a. tækniborð
þar sem gestir geta fengið nánari
upplýsingar um rústirnar á marg-
miðlunarskjám með því að ýta á
skjáina, einnig munu gegnumlýst-
ar plötur þekja vegginn allan
hringinn þar sem hægt verði að
sjá umhverfi Reykjavíkur eins og
það leit út árið 871. Þannig má
nánast segja að sýningargestir
geti gengið inn í veröld sem var.
Veiddu geirfugl til matar
Allt miðar þetta að því að upp-
lifun gesta verði sem sterkust.
Hjörleifur segir sérstaka áherslu
verða lagða á að skýra hvernig
vísindalegum aðferðum var beitt
til þess að lesa úr margvíslegum
ummerkjum sem fornleifafræð-
ingar fundu í rústunum. Sem
dæmi um hluti sem fundust nefn-
ir Hjörleifur geirfuglsbein sem
fundust í öskuhaug og benda til
þess að menn hafi veitt fuglinn
sér til matar. Einnig fundust í
rústunum þrjár rostungstennur,
en fræðimenn hafa leitt að því lík-
ur að í Faxaflóa hafi verið rost-
ungsnýlenda á landnámsöld sem
hafði úrslitaáhrif á að menn völdu
að setjast þar að.
Forvörslu rústanna er stjórnað
af dönsku fornleifafræðingunum
Jannie Amsgaard Ebsen og Per
Thorling Hadsund, en þau hafa
unnið að verkefninu sl. þrjú ár og
tekið ótal sýni sem flogið hefur
verið með á rannsóknarstofu
þeirra í Danmörku til að greina
efnisinnihald rústanna og prófa
hvaða efni hentaði best til for-
vörslu.
Aðspurð sögðu þau v
með því mest spennandi
hafa tekist á við, en
skapi með því flóknara
þess að forvarsla sem þe
aldrei verið prófuð áður
hafi þau þurft að þróa
ferð. Þannig bentu þau á
sem hellt væri yfir rústir
skyni að gera þær ste
hafi aldrei áður verið no
andyra við forvörslu né
torfrústum, aðeins á stein
nefnist tetraethylsilicat
anstendur af steinefnum
etanól, sem gufar upp þe
er að hella því yfir rústir
höfðum prófað margar
andi efnablöndur áður
komumst að því að þes
Gengið inn í ver
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is
Hjörleifur Stefánsson, arkitekt og verkefnisstjóri um menningar
formaður menntaráðs borgarinnar, og Ingibjörg Sólrún Gísladó
Til þess að forverja minjarnar verður efnablöndunni tetraethyls
efnið þau áhrif að gera rústirnar, sem samanstanda af sandi, vat
Elstu mannvistarleifar Reykjavíkur í Aðalstræti
MENNINGARHEIMAR
OG MISSKILNINGUR
Æsingurinn vegna birtingarskopmynda af Múhameð spá-manni í danska blaðinu Jyl-
lands-Posten er kominn úr böndunum,
jafnt á Vesturlöndum, þar sem hvert
blaðið á fætur öðru birtir myndirnar
eða aðrar áþekkar, og í ríkjum múslíma,
þar sem birtingu myndanna er mót-
mælt með ofbeldi, hótunum og árásum á
sendiráð Norðurlanda.
Vestrænu blöðin, sem birta myndirn-
ar og halda þannig áfram að ögra músl-
ímum, segjast vilja verja tjáningar-
frelsið. Fólkið, sem mótmælir úti á
götum í íslömskum löndum, krefst þess
að ríkisstjórnir Danmerkur og annarra
vestrænna ríkja biðjist afsökunar á að
hafa smánað trúarbrögð þeirra og setji
fjölmiðlum stólinn fyrir dyrnar eða
refsi þeim fyrir birtingu myndanna.
Hér er um grundvallarmisskilning að
ræða á báða bóga. Þeir, sem birta
myndir, sem ögra múslímum, í nafni
tjáningarfrelsis, virðast ekki spyrja
neinna spurninga um þá ábyrgð, sem
fylgir því að njóta þessa frelsis. Hér á
landi eru þeir allmargir, sem hvetja alla
fjölmiðla til að birta hinar umdeildu
myndir. Og Morgunblaðinu eru jafnvel
farnar að berast myndir af öðrum toga,
þar sem hæðzt er að þeim trúarbrögð-
um, sem flestir Íslendingar aðhyllast,
þ.e. kristindóminum.
Út frá sjónarmiði Morgunblaðsins
væri jafnfráleitt að birta slíkar myndir
og að birta myndirnar umdeildu úr Jyl-
lands-Posten. Raunar eru til lög á Ís-
landi sem slíkar myndbirtingar geta
varðað við. Í 125. grein almennra hegn-
ingarlaga segir að hver, sem opinber-
lega dragi dár að eða smáni trúarkenn-
ingar eða guðsdýrkun löglegs
trúarbragðafélags, sem er hér á landi,
skuli sæta refsingu. Það hefur verið
bent á að þetta sé tæplega lifandi laga-
bókstafur. Þannig rifjaði Sigurður
Pálsson, sóknarprestur í Hallgríms-
kirkju, það upp í prédikun sinni sl.
sunnudag, að þrátt fyrir þessi laga-
ákvæði hefði ríkissaksóknari haldið að
sér höndum er Spaugstofan sendi frá
sér sjónvarpsþátt fyrir nokkrum árum,
sem særði margt trúað fólk.
Sr. Sigurður spurði hins vegar:
„Fylgir tjáningarfrelsinu engin
ábyrgð? Gerir það engar kröfur um
dómgreind? Gerir það engar kröfur um
tillitssemi og virðingu fyrir öðrum?
Gerir það enga kröfu um að menn geri
sér grein fyrir hverju ögranir af þessu
tagi geta komið til leiðar í þeirri spennu
sem ríkir milli hins múslímska heims og
Vesturlanda?“
Allt eru þetta spurningar, sem
starfsmenn fjölmiðla ættu að sjálfsögðu
að spyrja sig áður en þeir taka ákvarð-
anir um birtingu efnis, sem getur orkað
tvímælis. Það er því miður orðið svo,
eins og Sigurður Pálsson segir, að
margir telja sig mega vanvirða aðra í
nafni tjáningarfrelsisins. Að því leyti
eru umræðuhættir í fjölmiðlum, bæði
hér á landi og víða annars staðar, komn-
ir út á mjög hálar brautir.
Starfsmenn vestrænna fjölmiðla,
sem starfa í ríkjum þar sem meirihluti
manna aðhyllist kristna trú, ættu að
skilja að birting skopmynda af t.d. Jesú
Kristi myndi særa tilfinningar margra.
Geta þeir þá ekki skilið að birting skop-
mynda af Múhameð spámanni særi til-
finningar múslíma? Og áttu stjórnend-
ur Jyllands-Posten ekki að geta áttað
sig á að með því að hæðast að íslam
kynnu þeir að auka á fordóma gagnvart
minnihluta múslíma í Danmörku?
Hin hliðin á málinu eru viðbrögð bæði
almennings og stjórnvalda í mörgum
ríkjum múslíma. Krafan um að vest-
rænar ríkisstjórnir biðjist afsökunar
eða taki fjölmiðla til bæna vegna birt-
ingar skopmyndanna byggist ekki sízt á
þeim misskilningi, að tjáningarfrelsið á
Vesturlöndum sé sömu takmörkunum
háð og í þeim ríkjum, þar sem einræðis-
eða alræðisstjórnir eru við völd. Þessi
misskilningur er auðvitað ekki bundinn
við múslímaheiminn. Hann hefur t.d.
komið upp í samskiptum íslenzkra
stjórnvalda bæði við Sovétríkin fyrr á
tíð og við Kína í seinni tíð.
Ein ástæða þess að mótmælin í t.d.
Sýrlandi hafa orðið jafnofsafengin og
raun ber vitni er vafalaust sú að stjórn-
völd hafa ekki brugðizt við þeim af
sömu hörku og þau myndu gera ef þau
beindust gegn þeim sjálfum. Þar í landi
stýra yfirvöld fjölmiðlunum, umræðum
og þar af leiðandi að talsverðu leyti því
andrúmslofti, sem ríkir í samfélaginu.
Stjórnvöld þar standa að mörgu leyti
höllum fæti í deilum við Vesturlönd og
það þjónar auðvitað þeirra hagsmunum
að kynda undir andúð á vestrænum
ríkjum og beina athyglinni frá eigin
verkum.
Hin ofsafengnu viðbrögð og ofbeldið
sem þeim hefur víða fylgt er auðvitað
ekki í neinu samræmi við tilefnið. En
viðbrögð af þessu tagi einskorðast ekki
heldur við múslímaríkin og það væri
misskilningur að líta svo á að þau séu
bundin viðkomandi menningu. Gerði
ekki mannfjöldi aðsúg að sendiráðum
bæði Bretlands og Bandaríkjanna í
Reykjavík þegar þorskastríðin stóðu
sem hæst á áttunda áratugnum?
Hvernig hefði þá farið ef lögreglan
hefði ekki gripið í taumana? Og gerðu
íslenzkir andstæðingar aðildar að Atl-
antshafsbandalaginu ekki árás á Al-
þingishúsið árið 1949 þannig að varla
var heil rúða eftir í húsinu? Öfgar af
þessu tagi er því miður að finna í öllum
menningarheimum og þjóðfélagsgerð-
um.
Það er áhyggjuefni að á tímum, þegar
fréttir og upplýsingar eiga greiða leið á
milli heimshluta nánast á sömu sek-
úndu og atburðirnir gerast, skuli jafn-
lítinn gagnkvæman skilning vera að
finna á milli trúarbragða og menningar-
heima. Að sumu leyti kann hér að vera
við fjölmiðla að sakast; fréttaflutningur
er oft allur á forsendum okkar eigin
menningarheims, án þess að alvarleg
tilraun sé gerð til að útskýra hvað ligg-
ur að baki atburðum í fjarlægum lönd-
um. Hugsanlega vantar fleiri tækifæri
fyrir fólk af ólíkum trúarbrögðum og
með ólíka menningu til að hittast og
ræða málin til að leitast við að skapa
gagnkvæman skilning, í stað þess að
kynnast hvert öðru aðallega í gegnum
yfirborðslega umfjöllun fjölmiðla.
Fjölmiðlar eiga að sjálfsögðu að fjalla
með gagnrýnum og opnum hætti um
menn og málefni, burtséð frá menningu
og trúarbrögðum. En það tekur ekki frá
þeim þá ábyrgð að gera það með þeim
hætti að eðlileg virðing sé borin fyrir
öðru fólki og tilfinningum þess. Á fjöl-
miðlum hvílir sú ábyrgð að setja sig í
spor þeirra sem fjallað er um, ekki sízt í
fjölmenningarsamfélagi nútímans. Það
kallast ekki undirlægjuháttur, heldur
að bera virðingu fyrir umfjöllunarefn-
inu.