Morgunblaðið - 25.03.2006, Blaðsíða 38

38 LAUGARDAGUR 25. MARS 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÞAÐ er margt líkt með stjórn-
málamönnum og fjármálaspek-
ingum. Þegar vel gengur í þjóð-
félaginu hika stjórnmálamenn ekki
við að hrósa sjálfum sér og sínum
flokki fyrir hvað þeir eru sniðugir.
Þegar vel gengur á fjármálamark-
aðnum brosa stjórn-
endur út í annað og
þakka árangurinn nýj-
asta viðskiptamódelinu
sínu sem þeir lærðu í
MBA námi. En þegar
illa gengur vilja
stjórnmálamenn
kenna öllum öðrum
um. Þegar taugatitr-
ingur er á markaðnum
eða þegar illa fer, þá
kenna spekingarnir
markaðnum um.
Að saka Morg-
unblaðið um að fjalla
of mikið um skýrslur
matsfyrirtækjanna
sem leiddi til þess að
markaðurinn lækkaði
„of mikið“ finnst mér
vera vitleysa. Þá er
verið að kenna mark-
aðnum og Morgun-
blaðinu um lækkunina.
Þeir sem bregðast of
„harkalega“ við frétta-
flutningi á síðum
Morgunblaðsins um
fjármálamarkaðinn
ættu ekki að fá að
rölta um í hlutabréfa-
partíinu nema í fylgd
með „fullorðins-fjár-
festum“, alvöru fjár-
festum. Þeir ættu í það minnsta að
endurskoða fjárfestingastefnu sína
og hætta að þiggja hlutabréfaráð-
gjöf frá ömmu sinni.
Íslenski markaðurinn er ekkert
einsdæmi um svona viðbrögð.
Rannsóknir hafa sýnt að fólk
bregst harðar eða með ýktari hætti
við neikvæðum fréttum en jákvæð-
um fréttum og það hefur áhrif á
hlutabréfaverð (Debondt & Thaler
1985 Journal of Finance). Þegar
fólk endurmetur skoðanir sínar á
hlutabréfum hefur það tilhneigingu
til að „yfirvigta“ nýjar upplýsingar
og „undirvigta“ eldri upplýsingar.
Þetta getur leitt til of harkalegra
viðbragða eins og spekingarnir
hafa verið að tala um. En þetta er
ekkert nýtt af nálinni og er svo
sannarlega ekki hægt að sakast við
Morgunblaðið. John Maynard
Keynes var meðal fyrstu manna til
að ræða um of sterk viðbrögð
markaðarins (General Theory of
Employment, Intrest and Money,
153-154) fyrir rúmum 60 árum.
Þessi harkalegu viðbrögð verka í
báðar áttir, en fjármálaspeking-
arnir kvarta einungis þegar það
kemur sér illa fyrir þá. Sem er
skiljanlegt í ljósi þess að þeir vilja
hámarka hagnað og partur af því er
að draga úr öllum neikvæðum frétt-
um sem geta lækkað gengi hluta-
bréfa í þeirra fyrirtæki.
Fjárfestar ýta hlutabréfaverði út
fyrir eðlileg verðmörk (upp og nið-
ur) sem geta ekki haldist til lengd-
ar. Trekk í trekk nota þeir núver-
andi tekjustreymi til að reikna út
framtíðartekjustreymi (extrapol-
ate) og hunsa þá flóru af slembi-
göngu- (e. random walk) eig-
inleikum hlutabréfaverða og taka
ekki tillit til þeirrar tilhneigingar
að sundurleitni frá
meðaltalsávöxtun leit-
ar aftur til síns með-
altals, stundum kallað
afturhvarf að með-
altalinu. Þessi til-
hneiging eyðileggur á
endanum partíið hjá
„meiri fíflunum“ sem
hafa keypt hlutabréf á
uppsprengdu verði
með tröllatrú á að þeir
geti selt bréfin aftur
og grætt á tá og
fingri. Að sama skapi
leiðir þetta til hækk-
ana á fyrirtækjum sem
þeir bölsýnu hafa ýtt
verðinu á of „harka-
lega“ mikið niður.
Gengi fjármála-
fjárfestinga er með já-
kvæðan halla. Þ.e.a.s
ef þú gerir graf af
verði hlutabréfa sem
fall af tíma þá er línan
sem lýsir hvernig verð
á mörkuðum þróast
með tímanum, upphall-
andi til hægri. Aftur á
móti flökta hlutabréfa-
verð slembikennt um
þessa jákvæðu línu.
Ég hef ekkert rann-
sakað það en persónu-
lega hef ég þá skoðun að þar sem
gengi markaðarinns er upphallandi,
ætti tíðni jákvæðra frétta að vera
hærri en tíðni neikvæðra frétta. Á
móti kemur að meira vægi er lagt í
neikvæðar fréttir en jákvæðar.
Flestir fjárfestar leggja frekar
áherslu á nýjar og auðskildar upp-
lýsingar sem hafa afleiðingar strax
en á torskildari upplýsingar sem
ráða gengi til lengri tíma litið
(Bernstein, Journal of Portfolio
Management). Það skiptir líka
miklu máli hvort nýju upplýsing-
arnar eru eitthvað sem markaður-
inn væntir eða hvort það kemur
eins og þruma úr heiðskíru lofti.
Þar að auki skiptir máli hvert
ástandið er á markaðnum á þeim
tíma er upplýsingarnar berast, sem
og gæði þeirra upplýsinga sem ber-
ast.
Meðalfjárfestirinn bjóst ekki við
þessum upplýsingum matsfyrirtæk-
isins Fitch, ella hefði markaðurinn
verið löngu búinn að núvirða/
innleiða þær inn í gengi bréfanna.
Einnig skildist honum að upplýs-
ingarnar væru frá virtu erlendu
greiningarfyrirtæki sem hlyti að
vita hvað það væri að gera. Þetta
eru nokkrar ástæður þess að mark-
aðurinn brást svona við. Fama &
French (1993, 1996) og fleiri koma
með sínar tilgátur um það af hverju
hlutabréfaverð bregst sterkar við
neikvæðum fréttum en góðum
fréttum. Það er því ekki hægt að
fullyrða að það sé umfjöllun Morg-
unblaðsins sem leiddi lækkunina.
Keynes lýsti markaðnum sem feg-
urðarsamkeppni þar sem tilgangur
hvers fjárfestis var ekki að velja
sætustu konuna heldur að velja þá
sem hann taldi að hinum þætti sæt-
ust. Þetta þýðir að að fjárfestar spá
um framtíðar-hlutabréfaverð í stað
framtíðar-tekna fyrirtækjanna.
Verðið í dag er spá fjárfestis um
hvað hann heldur að verðið á morg-
un verði, í stað mats á núvirði
framtíðar-greiðsluflæðis og vænt-
ingar, svo eitthvað sé nefnt.
Morgunblaðið og
viðbrögð fjármála-
markaðarins
Victor Blær fjallar
um fjármálamarkaðinn
Victor Blær
’Flestir fjár-festar leggja
frekar áherslu á
nýjar og auð-
skildar upplýs-
ingar sem hafa
afleiðingar strax
en á torskildari
upplýsingar sem
ráða gengi til
lengri tíma litið.‘
Höfundur er nemi
í fjármálaverkfræði við HR.
Marteinn Karlsson: „Vegna
óbilgjarnrar gjaldtöku bæjar-
stjórnar Snæfellsbæjar af okk-
ur smábátaeigendum, þar sem
ekkert tillit er tekið til þess
hvort við megum veiða 10 eða
500 tonn, ákvað ég að selja bát-
inn og flytja í burtu.“
Sigríður Halldórsdóttir skrif-
ar um bækur Lizu Marklund
sem lýsa heimilisofbeldi.
Þorsteinn Gestsson fjallar
um vímuefni.
Aðsendar greinar á mbl.is
www.mbl.is/greinar
Í MORGUNBLAÐINU 12. mars
sl. skrifar formaður Meistarafélags
húsasmiða grein þar sem hann fjallar
um galla í nýbyggingum,
byggingarstjóra og lög-
gildingarnámskeið. Þar
dregur hann til ábyrgðar
umhverfisráðuneyti, Fé-
lag byggingarfulltrúa,
Magnús Sædal, bygging-
arfulltrúa í Reykjavík,
Samtök iðnaðarins og
undirritaðan starfsmann
SI. Í greininni leiðir
hann líkur að því að fyrr-
greindir aðilar hafi með
löggildingarnámskeiðum
hleypt inn á markaðinn
iðnmeisturum sem hafi
fengið heimild til að starfa sem bygg-
ingarstjórar eftir að hafa setið slíkt
námskeið en séu ófærir um að stýra
verklegum framkvæmdum enda beri
þeir sem byggingastjórar aðalábyrgð
á að göllum í nýbyggingum hafi fjölg-
að undanfarin misseri. Þessari fullyrð-
ingu er hér með vísað til föðurhús-
anna.
Í áðurnefndri grein er fullyrt að
námskeiðin hafi verið haldin fyrir at-
beina Samtaka iðnaðarins og að þar
hafi annarleg sjónarmið legið að baki.
Þeirri fullyrðingu er sömuleiðis vísað
til föðurhúsanna enda á hún ekki við
nein rök að styðjast. Formaður Meist-
arafélags húsasmiða í Reykjavík ætti
að hafa í huga að með gildistöku
skipulags- og byggingarlaga í janúar
árið 1998 og túlkun umhverfisráðu-
neytisins á löggildingarákvæðunum
iðnmeistara var málum þannig háttað
að fjöldi iðnmeistara tapaði rétti sín-
um til að bera ábyrgð á bygging-
arleyfisskyldum verkum og þar með
möguleika á að starfa sem bygging-
arstjórar. Þar á meðal voru fé-
lagsmenn í Meistarafélagi húsasmiða
enda sóttu þeir líka áðurnefnd löggild-
inganámskeið.
Samtök iðnaðarins vildu rétta hlut
þeirra meistara sem af fyrrgreindum
ástæðum misstu rétt til að gegna hlut-
verki byggingarstjóra. Þau tóku því
upp viðræður við umhverfisráðu-
neytið og kröfðust
breytinga á túlkun lag-
anna hvað þessi ákvæði
varðar. Niðurstaða
þeirra viðræðna varð
ekki samkvæmt ýtr-
ustu óskum Samtaka
iðnaðarins en ráðu-
neytið ákvað að halda
löggildinganámskeið.
Ég tel einnig rétt að
geta þess að áður en
umhverfisráðuneytið
tók ákvörðun um lög-
gildinganámskeiðin
kallaði það fulltrúa
Meistarafélags húsasmiða í Reykjavík
til fundar og leitaði álits þess á nám-
skeiðunum. Félagið gat því eins og
aðrir komið í veg fyrir að námskeiðin
yrðu haldin hefði það talið þau þarf-
laus með öllu.
Í ljósi þess, sem að framan greinir,
er rétt að lýsa í stuttu máli hvernig
ábyrgð byggingarstjóra og iðnmeist-
ara er háttað. Samkvæmt núgildandi
skipulags- og byggingarlögum skal
ráða byggingarstjóra til allra bygg-
ingarleyfisskyldra framkvæmda. Í
sömu lögum segir einnig að bygging-
arstjóri sé framkvæmdastjóri fram-
kvæmdanna. Hann ræður eða sam-
þykkir ráðningu iðnmeistara sem
hver um sig ber ábyrgð á fram-
kvæmdum á sínu svið. Bygging-
arstjórinn sinnir hvorki smíðum né
pípulögnum en það gera iðnaðarmenn
undir stjórn og á ábyrgð iðnmeistara.
Samkvæmt þessu ber hver iðn-
meistari ábyrgð á því að starfsmenn
hans sinni starfi sínu þannig að kröf-
um um öryggi, endingu, útlit og hag-
kvæmni bygginga sé fullnægt. Bygg-
ingarstjóranum ber að stýra
framkvæmdum með þeim hætti að
byggt sé samkvæmt samþykktum
teikningum en iðnmeistarinn ber
ábyrgð á að faglega sé unnið.
Síðastliðin ár hafa nefndir á vegum
umhverfisráðuneytisins unnið að end-
urskoðun Skipulags- og bygging-
arlaga. Í nefndinni, sem fjallar um
drög að byggingarlögum, hefur m.a.
mikið verið rætt um byggingarstjóra,
hlutverk þeirra og hverjir mega
starfa sem slíkir. Þetta er eitt af
mörgum atriðum sem hafa verið
rædd og fyrirhugað er að breyta en
hér verður ekki farið nánar út í það.
Vinnu nefndarinnar er ekki lokið
en hún hefur sent út drög að frum-
varpi til ráðgjafahóps en hann skipa
aðilar sem málið varðar. Nefndin á
síðan eftir að vinna úr þeim at-
hugasemdum sem fram koma.
Samtök iðnaðarins vilja veg iðn-
meistara mikinn. Það þjónar hvorki
hagsmunum SI að ýta iðnmeisturum
út úr hlutverki byggingarstjóra né
rýra meistararéttindi. Það er því al-
rangt hjá Meistarafélagi húsasmiða í
Reykjavík að Samtök iðnaðarins
berjist leynt og ljóst gegn iðnmeist-
urum. Þau hafa einmitt með þátttöku
í nefndarstarfi umhverfisráðuneyt-
isins haldið á lofti sjónarmiðum iðn-
meistara og verktaka í byggingariðn-
aði. Meistarafélög og
byggingaverktakar innan Samtaka
iðnaðarins hafa tekið þátt í að móta
skoðanir SI í því starfi.
Byggingarstjórn og
gallar í nýbyggingum
Eyjólfur Bjarnason svarar
Baldri Þór Baldvinssyni,
formanni Meistarasambands
húsasmiða
’Meistarafélög og bygg-ingaverktakar innan
Samtaka iðnaðarins hafa
tekið þátt í að móta skoð-
anir SI í því starfi.‘
Eyjólfur Bjarnason
Höfundur er starfsmaður
Samtaka iðnaðarins á byggingar-
og verktakasviði.
ÞVAGMISSIR í svefni er algengt
vandamál meðal barna alls staðar í
heiminum og eru íslensk börn þar
engin undantekning. Mun fleiri strák-
ar en stelpur pissa undir, en nærri
lætur að um 30% barna
undir sjö ára aldri og
allt að 10% unglinga
séu að glíma við vanda-
málið. Það er skelfilega
hátt hlutfall.
Pissi börn undir
kemur yfirleitt að þeim
tímapunkti að þau vaxa
upp úr vandamálinu
með tíð og tíma og mik-
illi þolinmæði. For-
eldrum skal þó bent á
að leita læknis til að úti-
loka veikindi, sjúkdóma
eða aðrar hugsanlegar
líkamlegar ástæður. Í
fyrstu atrennu má hugsa sér lækn-
ispróf og rannsókn á þvagprufu
barnsins.
Börn ná meiri stjórn á þvagblöðr-
unni eftir því sem þroskinn færist yfir,
en við fimm ára aldur eru langflest
börn hætt að missa þvag í svefni.
Fram að þeim tíma er vandamálið síð-
ur en svo óalgengt, jafnvel þótt það sé
pirrandi og reyni mjög á þolgæði for-
eldranna. Alls ekki er nauðsynlegt að
grípa til sérstakra ráðstafana eða láta
börn á meðferð út af þessu hvimleiða
vandamáli fyrir fimm ára aldur. Það
gæti þvert á móti haft skaðleg áhrif á
ungviðið.
Það er ekki á allra vitorði að þvag-
missir í svefni getur legið í fjöl-
skyldum því rannsóknir hafa sýnt að
ef annað foreldrið hefur átt við vanda-
málið að glíma í æsku, eru 40% líkur á
að barn þess muni eiga í sömu glímu
við þessi næturslys. Kannist báðir for-
eldrarnir við vandamálið frá eigin
æskuárum, aukast líkurnar á að af-
kvæmi þeirra pissi undir upp í 70%.
Þegar „slysin“ gerast, er ekki hægt
að rekja ástæðurnar til of mikils
drykkjarþambs fyrir háttinn. Þaðan
af síður er hægt að skella skuldinni á
geðveilu eða hegð-
unarvanda. Þetta gerist
heldur ekki vegna þess
að barnið er of latt til að
fara úr rúminu til að fara
á klósettið. Börnin missa
heldur ekki þvag í rúmið
sitt til þess eins að skap-
rauna foreldrunum.
Sumra orsaka má
hinsvegar leita í:
 Erfðum.
 Erfiðleikum við að
vakna.
 Hægvirku mið-
taugakerfi, sem veldur
því að barnið nær ekki
að tæma þvagblöðruna á kvöldin.
 Hormónavanda, sem veldur því að
magn þvags frá nýrum minnkar.
 Þvagrásarsýkingum.
 Afbrigðileika í mænu.
 Erfiðleika við að halda þvagi í lang-
an tíma vegna smæðar þvagblöðr-
unnar.
Langflest börn vaxa upp úr vanda-
málinu án þess að grípa þurfi til sér-
stakra ráðstafana eða meðferða. Á
hinn bóginn er það skylda foreldra að
hjálpa börnum sínum við að yfirstíga
vandamálið og halda sér þurrum í
svefni. Sé vandamálið viðvarandi má
grípa til tvenns konar meðferð-
arúrræða, annars vegar til hegð-
unarmeðferðar og hinsvegar til lyfja-
meðferðar. Læknirinn skrifar út lyfin
á meðan hegðunarmeðferðinni er ætl-
að að kenna barninu að bleyta ekki
rúmið sitt. Breyttu mynstri má m.a.
ná fram með því að leiða barnið á kló-
settið klukkan eitt á hverri nóttu. Í
öðru lagi má æfa barnið í að halda
þvagi í blöðrunni. Í þriðja lagi mætti
hugsa sér að láta barnið sjálft skipta á
rúminu ef það pissar undir. Og loks
eru verðlaun alltaf vel þegin fyrir
„þurrar“ nætur.
Dáleiðsla, matarkúrar og sálfræði-
meðferð eru meðferðarform, sem ekki
hafa mikið verið notuð á börn, sem
pissa undir, þótt þetta geti gefið góða
raun í einstaka tilfellum. Matur, sem
talinn er auka á vandamálið, eru
mjólkurafurðir, súkkulaði, súrir
ávextir og djús.
Þvagmissir getur auðveldlega leitt
til hegðunarvandamála hjá börnum,
sem pissa undir, vegna sektarkenndar
og skömmustutilfinningar. Það er
hinsvegar mikilvægt að láta barnið
ekki líða fyrir eitthvað, sem það hefur
ekki stjórn á. Nauðsynlegt er að barn-
ið sé fullvissað um að þvaglátið er ekki
því að kenna. Refsing fyrir að pissa
undir skilar engum árangri. Þess í
stað er uppörvun og jákvæður tján-
ingarmáti við barnið um vandamálið
talið árangursríkara. Það gæti líka
verið gott að fræða barnið sitt um að
enginn veit nákvæmlega um ástæður
þess af hverju börn pissa undir þótt
erfðafræðilegar vísbendingar séu
hvað sterkastar.
Tár án orða
Birgitta Jónsdóttir Klasen
fjallar um líkamleg vandamál
’Það gæti líka verið gottað fræða barnið sitt um
að enginn veit nákvæm-
lega um ástæður þess af
hverju börn pissa undir
þótt erfðafræðilegar vís-
bendingar séu hvað
sterkastar.‘
Birgitta Jónsdóttir
Klasen
Höfundur er náttúrulæknir
og rithöfundur.