Morgunblaðið - 02.05.2006, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. MAÍ 2006 31
ALDARMINNING
Þriðjudaginn 2. maí eru liðin 100
ár frá fæðingu Ragnars Ólafssonar,
hæstaréttarlögmanns og löggilts
endurskoðanda.
Ætt og uppruni
Ragnar var fæddur 2. maí 1906 í
Lindarbæ í Ásahreppi, Rangár-
vallasýslu. Faðir hans var Ólafur
Ólafsson, búfræðingur, bóndi og
hreppstjóri í Lindarbæ, sonur Ólafs
Ólafssonar, bónda og hreppstjóra á
Lundum í Stafholtstungum í Borg-
arfirði og konu hans, Ragnhildar
Ólafsdóttur. Ólafur, faðir Ragnars,
var búfræðingur frá búnaðarskól-
anum Stend í Noregi og búnaðarhá-
skólanum í Kaupmannahöfn. Jafn-
framt búskap kenndi Ólafur smjör-
og ostagerð og mældi fyrir mýr-
arskurðinum mikla, sem breytti
Safamýri úr hálfgerðu flóði í eitt
besta engi landsins, sem gaf af sér
tugi hestburða af heyi. Árið 1909
var fyrsta sláttuvélin sem notuð var
í Safamýri sett saman í Lindarbæ.
Vélina höfðu 3 bændur í Vetleifs-
holtshverfi keypt, þeir Vilhjálmur
Hildibrandsson í Vetleifsholti, faðir
Ingvars, útgerðarmanns í Reykja-
vík, Ólafur Erlendsson í Parti, afi
Guðrúnar Erlendsdóttur hæstarétt-
ardómara, og svo Ólafur, faðir
Ragnars, sem jafnframt var fram-
kvæmdastjóri félags um rekstur
vélarinnar. Móðir Ragnars var
Margrét Þórðardóttir, Guðmunds-
sonar, bónda, hreppstjóra, oddvita
og alþingismanns í Hala í Holta-
hreppi og fyrri konu hans Valdísar
Gunnarsdóttur.
Nám
Það var hin venjulega leið ungra
manna í sveitinni þar fyrir austan
að fara til Vestmannaeyja á vertíð.
Ragnar valdi aðra leið, námsleiðina.
Á þeim árum gengu menn eða riðu
á hestum þegar haldið var til
Reykjavíkur. Ferðin tók 2 daga.
Ragnar settist í Menntaskólann í
Reykjavík og lauk þar stúdents-
prófi árið 1926 með góðri 1. ein-
kunn. Með honum í menntaskól-
anum voru frændur hans, þeir
Bjarni og Sveinn Benediktssynir.
Alla tíð var gott samband milli
þeirra frænda, þótt pólitíkin skipti
þeim í mjög andstæða flokka.
Snemma tók Ragnar þá ákvörðun
að nema lög. Hann settist í laga-
deild Háskóla Íslands og lauk þar
prófi árið 1931, einnig með góðri 1.
einkunn. Framhaldsnám sótti
Ragnar til Svíþjóðar og Englands á
árunum 1932 og 1933 og nám í end-
urskoðun í Bandaríkjunum árin
1938 og 1939. Hann öðlaðist réttindi
sem löggiltur endurskoðandi árið
1942 og hæstaréttarlögmaður varð
Ragnar árið 1944.
Starfsmaður SÍS
Á námsárum sínum í háskólanum
hóf Ragnar störf hjá Sambandi ísl.
samvinnufélaga. Að loknu lagaprófi
tók hann við starfi eftirlitsmanns
kaupfélaganna. Þetta var á kreppu-
árunum og var staða ýmissa kaup-
félaga ískyggileg. Ragnar ferðaðist
vítt og breitt um landið og heim-
sótti þau kaupfélög sem verst stóðu.
Á árunum 1935 til 1937 fóru fram
skuldaskil byggð á vinnu og til-
lögum Ragnars hjá 11 kaupfélög-
um. Þau héldu öll velli. Erlendur
Einarsson sagði um þennan þátt
Ragnars að honum látnum: „Það er
samdóma álit þeirra sem til þekktu,
að sem eftirlitsmaður kaupfélag-
anna hafi Ragnar unnið samvinnu-
hreyfingunni mikið gagn á viðsjár-
verðum tímum.“ Á þessum árum
vann Ragnar einnig að tillögum til
breytinga á samvinnulögum frá
1921 svo og tók hann þátt í und-
irbúningi að stofnun Lífeyrissjóðs
SÍS á árinu 1938 og átti hann sæti í
fyrstu stjórn hans. Ragnar vann að
stofnun bréfaskóla SÍS og veitti
honum forstöðu fyrsta árið. Við-
skiptaháskóli Íslands var stofnaður
1938 fyrir forgöngu utanríkismála-
nefndar. Ragnar Ólafsson veitti
honum forstöðu. Skólinn var árið
1941 færður undir Háskólann og
varð upphafið að viðskiptadeild Há-
skóla Íslands.
Lögmennska
Ragnar stofnaði lögfræði- og end-
urskoðunarskrifstofu árið 1940, í
fyrstu í félagi við Ólaf Davíðs Jó-
hannesson, síðar forsætisráðherra.
Ólafur sneri sér að öðrum störfum
árið 1942. Eftir það rak Ragnar
skrifstofuna einn þar til Ólafur son-
ur hans gerðist samstarfsmaður
föður síns. Ragnar var mikill lögvís-
indamaður, glöggur og nákvæmur.
Hann naut mikils trausts í þjóð-
félaginu, bæði hjá öðrum „kolleg-
um“ sínum, dómurum og almenn-
ingi. Þótt sumum hafi fundist hann
ansi „rauður“ á tímabili, breytti það
ekki því að fólk annarra stjórnmála-
skoðana hélt tryggð við hann. Með-
al annars sóttu bændur á Suður-
landi ráð til hans. Leitum til
samferðamanna, Páll heitinn S.
Pálsson hæstaréttarlögmaður lýsir
Ragnari þannig: „Ragnar Ólafsson
naut óskoraðs trausts lögfræðinga
sem annarra sem hæfileikamaður í
starfi og drengur góður.“ Davíð
Ólafsson seðlabankastjóri lýsti
Ragnari þannig: „Um áratuga skeið
hafði Ragnar þá verið í hópi kunn-
ustu lögmanna og jafnframt löggilt-
ur endurskoðandi. Enda þótt mig
bresti kunnugleiki til að meta þann
mikla þátt í ævistarfi hans, þar sem
ég hafði ekki haft náin kynni af
honum á því sviði, þá fór það ekki
fram hjá neinum, að þar fór maður
sem naut mikils trausts samborgara
sinna, enda voru honum falin mörg
stór og oft mjög flókin viðfangsefni
á sínu fagsviði. Er það besti vitn-
isburðurinn um hvert álit menn
höfðu á hæfileikum hans á þessu
sviði.“ Björn Þorsteinsson sagn-
fræðingur sagði þannig um Ragnar:
„Hann var frá því um 1938 og fram
undir 1970 einn helsti bakhjarl rót-
tækustu fylkinga Íslendinga á
margslungnum lögkrókaleið-
um … Hann lét ekki kjósa sig í
nefndir og stjórnir fyrir fordildar
sakir heldur þótti einstaklingum og
stofnunum gott að eiga hann sem
fulltrúa sinn og ráðunaut, og stund-
um var hann maðurinn, sem menn
af ólíku sauðahúsi treystu og sættu
sig við, þegar sló í brýnu milli
þeirra.“ Einar Olgeirsson lýsti
Ragnari þannig: „Það hefur verið
íslenskri verkalýðshreyfingu dýr-
mætt að eiga svo traustan og
öruggan lögspeking, er aldrei hik-
aði að berjast fyrir málstað hennar
og beita raunsæi sínu og ráðsnilld í
hennar þágu.“
Ragnar virtist aldrei breyta
skapi, var brosmildur, ákveðinn og
einstaklega hláturmildur.
Halldór Kiljan Laxness
Einn af stærri viðskipskipta-
mönnum Ragnars á lögfræðisviðinu
var Halldór Kiljan Laxness.
Halldór lýsti upphafi viðskipta
þeirra þannig, að Ragnari látnum.
„Hugur minn er hjá vini mínum og
lögfræðilegum verndara Ragnari
Ólafssyni sem nú er látinn. Lángt
er liðið síðan við hittumst á götu í
bænum og höfðum þá reyndar ekki
sést síðan á námsárum. Um þessar
mundir hafði hann hlerað úr fjarska
að ég ætti í einhverskonar stappi
útaf bókum. Nú stingur hann upp á
því formálalaust þar á strætinu,
hvort hann ætti ekki að gerast um-
boðsmaður minn á vettvángi út-
gáfuréttar og tryggja þannig að
mér gæfist meiri tími til skáldskap-
ariðkana en rifrildis og málaferla
útaf skáldskap; en hið gagnstæða
hefur stundum viljað við brenna hjá
okkur íslendingum.“ Halldór heldur
áfram: „Einkennilegt að svo stílf-
astur maður og hæglátur, uppalinn
og menntaður við forsendur ólíkar
mínum, skyldi gefa mér gaum á
götu og bjóða mér aðstoð ef í harð-
bakka slægi … Mennirnir skildu
bókstaflega ekki að Atómstöðin
væri skáldsaga. Sem betur fór voru
þessi málaferli kæfð í burðarliðnum
með þeirri aðferð að Ragnar Ólafs-
son gekk á fund þessara háttvirtu
dómsvalda, lágmæltur og kímileit-
ur, og bað þá velta fyrir sér hvort
ólöglegt athæfi á skáldsögum væri
refsivert fyrir dómstólum, þannig
að höfundur ætti að þola skellinn.
Líka átti Ragnar Ólafsson ekki síst-
an þátt í því að ónýta brellur „hins
opinbera“ þegar Ragnar í Smára,
Stefán Ögmundsson prentari og ég
áttum samkvæmt dómi að þola
tukthúsvist fyrir að gefa út Lax-
dælasögu með lögfestri stafsetn-
ingu íslenska ríkisins. Sum réttar-
farsleg uppátæki sem Ragnar átti
við að rjá minna vegna á hærri
stöðum væru of fáránleg historía að
skrifa upp, svo ég hlífi mér og öðr-
um við slíkar upprifjunum á stund
einsog þessari.“
Ráð og nefndir
Ragnar átti sæti í fjölda mörgum
ráðum og nefndum um dagana. Má
þar nefna: Í happdrættisráði Há-
skóla Íslands 1935, í yfirskatta-
nefnd Reykjavíkur 1936–1947, þar
af formaður hennar 1936–1941, í
landskjörstjórn frá 1934–1953, og
aftur 1956–1963, og enn 1967–1971,
í yfirkjörstjórn Reykjavíkur um
árabil, í nefnd sem undirbjó lög um
stéttarfélög og vinnudeilur, í kjara-
nefnd 1962–1982, formaður KRON
1952–1979, í stjórn SÍS 1968–1980, í
stjórn prentsmiðjunnar Hóla 1942–
1969, þar af formaður 1956–1969, í
stjórn Máls og menningar 1940–
1965, formaður Íslenskrar endur-
tryggingar hf. 1958–1961, í banka-
ráði Seðlabanka Íslands 1969–1976,
þar af formaður 1973–1976, og for-
maður matsnefndar við sameiningu
Loftleiða hf. og Flugfélags Íslands
hf. 1973–1975. Í byrjun árs 1940
boðuðu Ásgeir Ásgeirsson, Ragnar
Ólafsson, Sigfús Halldórs frá Höfn-
un, Sigurður Nordal, Steingrímur
Arason og Thor Thors til stofn-
fundar Íslensk-ameríska félagsins í
þeim tilgangi að auka samvinnu
milli Íslands og Norður-Ameríku.
Ragnar sat í fyrstu stjórn félagsins.
Pólitík
Ragnar Ólafsson kom frá miklu
Framsóknarheimili. Hann studdi
Framsóknarflokkinn í byrjun. Í lok
4rða áratugar síðustu aldar sneri
hann við blaðinu og gekk í Samein-
ingarflokk alþýðu, Sósíalistaflokk-
inn. Hann sat í miðstjórn þess
flokks árin 1960–1964. Þegar leið á
7nda áratug síðustu aldar skildu
leiðir Ragnars og þeirrar hreyfing-
ar. Það var óróleiki um allan heim
hjá þessum hreyfingum. Hann
skráði sig ekki í flokk eftir það.
Þegar við Oddný mættum á hátíð
Alþýðuflokksins í Reykjaneskjör-
dæmi til heiðurs Emil Jónssyni, er
hann lét af þátttöku í stjórnmálum,
sem haldin var í veitingahúsinu
Skiphól í Hafnarfirði, óskaði Ragn-
ar eftir því að hann og Kristín, kona
hans, mættu koma með okkur. Mál-
ið var sjálfsagt. Emil tók mig afsíð-
is á hátíðinni, furðaði sig á því að
sjá Ragnar þarna, en fagnaði hon-
um engu að síður.
Ragnar og Kristín fluttu inn í hús
sem þau byggðu við Hörgshlíð í lok
6. áratugar síðustu aldar. Þetta var
glæsilegt hús. Á þeim árum komu
margir sovéskir listamenn til
Reykjavíkur á leið sinni vestur um
haf. Gjarnan var þá bankað upp á
hjá Ragnari til þess að hafa mót-
töku fyrir þá. Eitt skiptið mætti þar
hinn frægi Katsaturian. Spiluðu þau
þá fjórhent Sverðdansinn, þau
Oddný Ragnarsdóttir og tónskáldið
á píanó, á heimili Kristínar og
Ragnars.
Hjúskapar- og fjölskyldumál
Ragnar var tvíkvæntur. 12. júlí
1935 gekk hann að eiga Auði Jón-
asdóttur hússtjórnarkennara. Hún
var dóttir Guðrúnar Stefánsdóttur
og Jónasar Jónssonar frá Hriflu.
Þau skildu eftir eins árs hjónaband
og voru barnlaus.
Þegar Ragnar var við nám í end-
urskoðun í Bandaríkjunum á árinu
1939 var haldin heimssýning í New
York. Þar vann ung stúlka af ís-
lenskum ættum sem hann hafði hitt
áður hjá frændfólki í Seattle, Krist-
ín Sigríður Johnson, dóttir
hjónanna Oddnýjar Ásgeirsdóttur
frá Lundum í Stafholtstungum í
Borgarfirði, og Hinriks Jónssonar
frá Mosvöllum í Önundarfirði. Þau
Oddný og Hinrik fluttu til Vest-
urheims á níunda áratug 19ndu ald-
ar. Kristín og Ragnar felldu hugi
saman. Kristín var frænka Ragn-
ars. Kristín flutti til Íslands í upp-
hafi síðari heimsstyrjaldar til þess
að giftast Ragnari. Þau gengu í það
heilaga 1. júní 1940. Þeim varð fjög-
urra barna auðið, tvennra tvíbura,
Ólafs Hinriks hæstaréttarlög-
manns, og Oddnýjar Margrétar
hjúkrunarfræðslustjóra, f. 16. mars
1949; og Kristínar Ragnhildar
meinatæknis og Ragnars verkfræð-
ings, f. 27. des. 1944. Maki Ólafs er
María Jóhanna Lárusdóttir, BA í
íslensku og sagnfræði., Oddnýjar
Hrafnkell Ásgeirsson hrl., Kristínar
Geir Arnar Gunnlaugsson, stjórn-
arformaður Sæplasts, og Ragnars
Dóra Steinunn Ástvaldsdóttir kenn-
ari. Barna- og barnabörn Kristínar
og Ragnars eru 16.
Heimilið var mikið menningar-
heimili og heimilisfaðirinn las mikið
enda hinn fróðasti og hafði af mikl-
um fróðleik að miðla.
Niðurlag
Ég minnist tengdaföður míns
með þakklæti og virðingu. Hann
var fastur fyrir, mikill fjölskyldu-
maður, ræktaði fólk sitt vel, gott
var að leita til hans, hvort sem það
snerti lögfræði eða önnur mál, alltaf
sáu betur augu en auga. Þegar við
Oddný vorum að byggja í Hafn-
arfirði í upphafi hjúskapar okkar,
höfðum við selt íbúð þá sem við átt-
um fyrir. Ragnar kom þá að máli
við mig, og bauð mér að búa í auka-
íbúð sem staðsett var á jarðhæð
húss hans við Hörgshlíðina, 2 af
börnum hans höfðu búið þar áður.
Ég afþakkaði gott boð hans en bað
hann að misvirða það ekki við mig.
Ég sagði honum þá skoðun mína, að
aðeins gæti einn húsbóndi verið á
hverju heimili. Mér myndi aldrei
koma til hugar að ganga inn á hans
svið. Hann sagðist skilja mig.
Á miðju ári 1981 hittum við
Oddný Kristínu og Ragnar í Seattle
í Bandaríkjunum. Við vorum að
koma frá San Diego og Los Angel-
es. Ragnar tók á móti okkur á flug-
vellinum, hress í bragði að vanda,
hló og lék við hvern sinn fingur, allt
virtist leika í lyndi. Við fórum með
tengdaforeldrunum yfir til Van-
couver og Vancouvereyju til þess að
hitta frændfólkið. Heim fórum eftir
10 daga dvöl þar, en einni til tveim-
ur vikum síðar kom hringing að
vestan, Ragnar hafði veikst, kominn
með krabbamein og kominn á
sjúkrahús. Oddný fór með fyrstu
vél aftur vestur og kom með föður
sinn í hjólastól til baka nokkrum
vikum síðar. Ragnar lést 7. júní
1982.
Reykjavík, 9. apríl 2006,
Hrafnkell Ásgeirsson.
RAGNAR ÓLAFSSON
– ALDARMINNING
Fundur bankaráðs og bankastjórnar Seðlabanka Íslands í desember 1976. Sitjandi frá vinstri: Ingi R. Helgason,
Pétur Sæmundsen, Ragnar Ólafsson, formaður, Jón Skaftason og Sverrir Júlíusson. Standandi frá vinstri: Sig-
urgeir Jónsson, Bjarni Bragi Jónsson, Davíð Ólafsson, Jóhannes Nordal, Guðmundur Hjartarson, Björn Tryggva-
son og Sveinn Jónsson.
Kristín og Ragnar, ungt og ást-
fangið par í Kanada. Bónorði tekið
og stefnan tekin til Íslands.