Morgunblaðið - 20.05.2006, Blaðsíða 59

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. MAÍ 2006 59
MINNINGAR
og var þar virk og gaman að vinna
með henni. Alltaf jákvæð og gott að
hafa hana sér við hlið. Hún var söng-
elsk og var í Kvennakórnum Ljósbrá
og mat mikils þann félagahóp. Hún
var mikil mamma og amma í sér og
barnabörnin voru mikið hjá henni og
einnig tók hún að sér börn til sum-
ardvalar. Þau börn sem kynntust
Rakel í sumardvölinni sóttu mikið í
að fá að koma aftur til hennar í heim-
sókn, þá í stuttan eða lengri tíma.
Það sýnir hvað hún gaf öllum tíma
þrátt fyrir stórt bú og heimili. Hún
sagði ekki nei við litla hönd.
Hún var ákaflega gefandi og góð
kona og alltaf til í að hlusta á aðra og
lifði sig inn í þau mál sem rætt var
um.
Það var gaman að segja henni frá
ferðalagi eða atburði, þar sem hún
hlustaði vel og síðan var rætt um
málið frá öllum hliðum.
Þegar ég heimsótti hana í eitt
skiptið á sjúkrahúsið þá létum við
hugann reika saman og létum okkur
dreyma um að halda stórveislu á sex-
tugsafmæli hennar á næsta ári. Þá
átti að bjóða öllum til veislu og ég
sagðist getað eldað og hún sagðist
heimta að vaska upp. Svona var Rak-
el, hún var gamansöm, vildi alltaf
leggja hönd á plóginn og vildi ekki
láta aðra vinna fyrir sig án þess að
gera eitthvað sjálf.
Talið barst að aldri fólks og að sex-
tugt væri ekki hár aldur og að manni
þætti eins og maður væri alltaf ung-
ur. Þá sagði hún: „Nei, maður skynj-
ar það ekki nema með því að líta í
spegil.“
Ég gleymi ekki þessari setningu
hennar og svona var hún, full af speki
og hugsunum.
Þegar litið er til baka á svona tíma-
mótum þá yljar minningin um hana
manni um hjartaræturnar. Það eru
góðar minningar um konu sem fann
sig í sveitinni; þar sem útsýni til
Heklu er eins og dýrasta málverk,
áin er fyrir utan eldhúsgluggann þar
sem hægt er að renna fyrir fisk í soð-
ið, fallegar og góðar kýr í fjósinu sem
áttu sér allar ákveðin sess í hennar
huga með sínum sérkennum, land-
námshænurnar sem hún ræktaði út
frá ungum sem hún fékk úr Borg-
arfirði eru í hænsnakofanum og hægt
að sækja sér ný egg í morgunmatinn,
svo fátt eitt sé nefnt.
Í hennar huga var mikilvægt að
kynnast og rækta gott samband við
nágranna og sveitunga og alltaf var
mikill gestagangur á Læk og alltaf
tími fyrir gesti í kaffi.
Málshátturinn maður er manns
gaman á þar vel við.
Þessi orð mín eru rituð til að minn-
ast vinkonu og nágrannakonu minn-
ar, sem var mér ákaflega kær. Ég
votta Andrési, dætrum og allri fjöl-
skyldunni samúð okkar í Saurbæ og
einnig frá félagskonum í Kvenfélag-
inu Einingu í Holtum. Blessuð sé
minning hennar.
Guðfinna Þorvaldsdóttir.
Í dag verður jarðsett kær vinkona
og söngsystir Rakel Benjamínsdóttir
og langar okkur að minnast hennar
með örfáum orðum. Rakel hefur
sungið með okkur undanfarin ár og
voru þessar samverustundir henni
og okkur mikilvægar og traust og
gott samband sem hefur myndast
milli kórfélaga. Við minnumst henn-
ar með virðingu og þakklæti og henn-
ar verður sárt saknað í fyrirhuguðu
söngferðalagi okkar nú í vor. Við vilj-
um kveðja með þessum ljóðlínum:
Ég sendi þér kæra kveðju,
nú komin er lífsins nótt.
Þig umvefji blessun og bænir,
ég bið að þú sofir rótt.
Þó svíði sorg mitt hjarta
þá sælt er að vita af því
þú laus ert úr veikinda viðjum,
þín veröld er björt á ný.
Ég þakka þau ár sem ég átti
þá auðnu að hafa þig hér.
Og það er svo margs að minnast,
svo margt sem um hug minn fer.
Þó þú sért horfinn úr heimi,
ég hitti þig ekki um hríð,
þín minning er ljós sem lifir
og lýsir um ókomna tíð.
(Þórunn Sig.)
Hvíli kær vinkona í friði.
Kvennakórinn Ljósbrá.
Ég vildi rita þessar
örfáu línur í minningu
Franz, sem ég tel vera
með merkilegri mönn-
um.
Ég sá Franz fyrst á mínum æsku-
árum þegar ég bjó í Hjallalandinu, en
hann bjó í Huldulandinu.
Okkur krökkunum fannst hann
svolítið fornaldarlegur svona með
skeggið sitt.
Seinna kynntist ég honum betur og
voru þau kynni afskaplega góð.
Fyrsta spurningin sem hann lagði
fyrir mig var ekki hvað ég héti, held-
ur hverra manna ég væri. Þetta lofaði
góðu því við vorum bæði ættuð að
vestan.
Fyrstu árin mín með Brjáni var ég
mikill heimagangur hjá Franzi (eins
og Þjóðverjar beygðu nafnið hans og
fannst honum það hlýlegt). Kom
maður þá ekki að tómum kofunum
hvað varðar fróðleik og visku enda
voru fáir jafn víðlesnir og hann.
Ég ætla ekki að hafa þetta miklu
lengra en í lokin stutt vísa eftir mig,
Brján, Arnór og Sibba:
Líkt og í ævintýri birtist þú mér
kankvís og snjall, en það var líkt þér
og ellikellingu barðist þú við
nú ertu kominn á önnur mið.
Auður Dagný Jónsdóttir,
tengdadóttir.
Það varð ótrúlega brátt um Franz
vin minn Gíslason. Við áttum tal sam-
an á 100 ára afmælissýningu Snorra
Hjartarsonar í Þjóðmenningarhús-
inu á laugardegi; fjórum dögum síðar
var Franz allur.
Kynni okkar höfðu staðið tæpan
aldarfjórðung, hófust árið 1983 þegar
hann kom heim úr Þýskalandsför
með áætlun, sem hann hafði gert
ásamt rithöfundinum og fjölmiðla-
manninum Wolfgang Schiffer, um
verulegt átak til kynningar á íslensk-
um bókmenntum í þýskumælandi
löndum. Í grein eftir Franz, sem birt-
ast mun í næsta hefti tímaritsins Jón
á Bægisá, segir að forsenda áætlun-
arinnar hafi verið sú, að ég fengist til
samstarfs við þá félaga, með því ég
hafði tvisvar staðið að velheppnuðum
kynningum í Þýskalandi og meðal
annars verið meðritstjóri bókarinnar
Land aus dem Meer (1980).
Er skemmst frá því að segja að
samstarf okkar þremenninga tókst
með þeim ágætum, að heilt hefti hins
vinsæla tímarits die horen (hefti 143,
3/1986) var helgað íslenskum bók-
menntum undir fyrirsögninni „Þar
sem íshjartað slær“. Heftið fékk því-
líkar viðtökur að það var endurprent-
að í tvígang, kom samtals út í ríflega
11.000 eintökum, sem ekki hafði
gerst í 30 ára sögu tímaritsins, og átti
verulegan þátt í að vekja þá „Íslands-
bylgju“ í Þýskalandi sem við höfum
orðið vitni að undanfarna tvo áratugi.
Við félagar skiptum þannig með
okkur hlutverkum, að ég valdi verk
til birtingar og samdi yfirlitsgreinar,
Franz hráþýddi verkin á þýsku
(samdi svonefndar interlinear ver-
sjónir), og Wolfgang gerði úr þeim
frambærilegan skáldskap á sínu
móðurmáli. Í heftinu birtust 12 smá-
sögur eftir jafnmarga höfunda, 4 brot
úr leikritum og 65 ljóð eftir 31 skáld.
Þetta samstarf þeirra Franz og
Wolfgangs lukkaðist svo vel, að rit-
stjóri die horen, Johann P. Tammen,
hefur tekið til birtingar þýðingar
þeirra á íslenskum ljóðum í sex heft-
um ritsins síðan 1986, nú síðast í
mars (hefti 221, 1/2006). Þannig eru
ljóðin sem birst hafa á die horen á
liðnum tveimur áratugum orðin 260
talsins.
FRANZ
GÍSLASON
✝ Franz Gíslasonfæddist í
Reykjavík 19. nóv-
ember 1935. Hann
andaðist á Landspít-
alanum í Reykjavík
miðvikudaginn 26.
apríl síðastliðinn og
var útför hans gerð
frá Fossvogskirkju
8. maí.
Annað verkefni sem
þeir félagar tókust á
hendur var að gerast
aðilar að ritröðinni
Poesie der Nachbarn
(Ljóðlist nágranna-
landanna) sem skáldið
Gregor Laschen hafði
hleypt af stokkunum
1988. Þar var kjörorðið
„ljóðskáld þýða ljóð-
skáld“. Árið 1992 var
röðin komin að Íslandi.
Þá völdust sex íslensk
ljóðskáld til þátttöku
og hittu fyrir sex þýsk
skáld í Edenkoben. Afraksturinn var
ljóðasafnið Ich hörte die Farbe blau
(Ég heyrði litinn bláa) sem kom út
hjá edition die horen 1992.
Þýsku skáldunum sex var síðan
boðið til Íslands ásamt Wolfgang
Schiffer. Afraksturinn var tæplega
50 þýsk ljóð sem birtust í 11. hefti (2/
1993) tímaritsins Bjartur og frú Em-
ilía. Áður hafði komið út fyrir tilstilli
Franz og Wolfgangs ljóðasafnið Og
trén brunnu (tíu þýðendur) 1989, og
fimm árum síðar kom smásagna-
safnið Sögur frá Þýskalandi (tíu þýð-
endur).
Framtaki þeirra félaga í Þýska-
landi var langtífrá lokið. Forlag
Josefs Kleinheinrichs í Münster hóf
að gefa út ritröðina Isländische Lit-
eratur der Moderne undir ritstjórn
Gerts Kreutzers. Fyrst kom út safn
ríflega 50 ljóða í þýðingu þeirra fé-
laga eftir Stefán Hörð Grímsson,
Geahnter Flügelschlag (Grunað
vængjatak, 1992). Álíka stórt safn
ljóða eftir Snorra Hjartarson kom út
1997 undir heitinu Brennend fliegt
ein Schwan (Brunnin flýgur álft), og
árið 2000 kom út safn ljóða eftir Bald-
ur Óskarsson undir heitinu Zeitland
(Tímaland). Allar voru þessar þrjár
bækur tvítyngdar og tvær þær síð-
asttöldu jafnframt listaverkabækur,
skreyttar vatnslitamyndum eftir
þýska málarann Bernd Koberling.
Þrátt fyrir viðvarandi eftirspurn
eftir þríprentaða heftinu af die horen
frá 1986, afréð ritnefnd tímaritsins
undir forustu Johanns P. Tammens
að efna í nýja sýnisbók íslensks
skáldskapar. Var okkur Franz falið
að velja nýja texta eftir gamla og
nýja höfunda og útvega fleiri þýðend-
ur, en Wolfgang Schiffer var þriðji
ritstjórinn. Safnritið varð 344 bls. og
kom út vorið 2000 undir heitinu
Wortlaut Island (Íslandi orðið). Höf-
undar sem áttu þar efni í bundnu
máli eða óbundnu voru 71 talsins,
þaraf 22 konur, og þýðendur samtals
22, meðal þeirra 6 Íslendingar. Þann-
ig hafði bókmenntalandslagið tekið
róttækum breytingum á tveimur ára-
tugum.
Ég hef í þessum eftirmælum fjöl-
yrt um þátt Franz Gíslasonar í kynn-
ingu íslenskra bókmennta á þýska
málsvæðinu vegna þess að hann var
stærri og fjölbreyttari en annarra.
Franz kom víða við á 70 ára lífsferli,
einsog fram hefur komið í dánartil-
kynningu og verður væntanlega nán-
ar útlistað af öðrum, en framlag hans
til gagnkvæmra kynna íslenskra og
þýskra skálda og meðfylgjandi kynn-
inga á bókmenntum þjóðanna er
sennilega sá þáttur í starfsferli hans
sem lengst mun varðveita minningu
hans.
Ástæða er líka til að hafa í minn-
um, að Franz var meðal stofnenda
tímarits þýðenda, Jóns á Bægisá, ár-
ið 1994 og einn af ritstjórum þess til
dauðadags.
Starf hans á þeim vettvangi reynd-
ist frjótt og heilladrjúgt. Um það get
ég borið eftir 11 ára nána samvinnu
sem hvergi bar skugga á, enda var
Franz ljúfmenni að upplagi, þó fastur
væri fyrir og færi ekki dult með skoð-
anir sínar.
Ég votta sonum hans þremur og
öðrum aðstandendum mína dýpstu
samúð. Blessuð sé minning góðs
drengs.
Sigurður A. Magnússon.
Franz Gíslason tók á móti mér á
brautarstöðinni í Leipzig síðla sept-
ember 1961, rúmum mánuði eftir að
Berlínarmúrinn hafði verið reistur.
Ég hafði skráð mig til náms í A-Berl-
ín en átti að vera nokkra mánuði í
Leipzig til að bæta þýskuna, sem
ekki var burðug fyrir.
Ég hafði kynnst Franz lítilsháttar í
Æskulýðsfylkingunni í Reykjavík en
hann hafði þegar verið tvö ár í Leip-
zig, þegar ég mætti til leiks. Við vor-
um jafnaldrar en mér hafði dvalist
nokkuð við að binda skóþveng minn
að loknu stúdentsprófi áður er ég fór
til náms. Verkefni Franz þetta kvöld
var að koma mér á næturstað.
Það var gott að njóta leiðsagnar
Franz í þessum framandi heimi, sem í
mörgu var frábrugðinn þeim vænt-
ingum, sem við höfðum til hinnar
nýju þjóðfélagsgerðar í Þýska al-
þýðulýðveldinu. Ekki var það allt
samkvæmt bókinni en Franz virtist
kunna svar við öllu.
Um þessar mundir var stór hópur
íslenskra námsmanna í A-Þýska-
landi, flestir í Leipzig. Franz gerðist
fljótt talsmaður hópsins og var
óþreytandi að liðsinna mönnum í alls-
konar vanda, hvort sem hann var
tengdur námi, húsnæði eða jafnvel
agamálum. Franz var alltaf hinn
skilningsríki og þrautseigi talsmaður
hópsins gagnvart yfirvöldum. Ég
minnist þess, þegar einn nýliðinn í
hópnum hafði gerst óþarflega há-
vaðasamur á járnbrautarstöðinni að
næturlagi og var stungið inn. „Ekki
væri við hæfi að synir íslenskrar al-
þýðu, sem nytu gestrisni Þýska al-
þýðulýðveldisins, væru með hávaða
og drykkjulæti á almannafæri“. Al-
varlegust var þó sú ásökun, að náms-
maðurinn hafði kallað lögregluþjón
Þýska alþýðulýðveldisins „fasista“.
Franz mætti niður á lögreglustöð
og útskýrði með sinni alkunnu ró og
þolinmæði, að íslenskir alþýðusynir
væru flestir af sjómönnum komnir en
þar á bæ væri það lenska að fá sér vel
í staupinu á tyllidögum. Skamm-
aryrðið, sem námsmaðurinn valdi
lögreglunni, skýrði Franz með því að
hann væri nýkominn til náms og
kynni ekki önnur þýsk blótsyrði en
„fasisti“, sem hann hafði gripið til,
þegar honum fannst hann vera beitt-
ur órétti, og bæri engan veginn að
túlka það í pólitískum skilningi.
Ég eyddi mörgum stundum með
Franz á meðan við dvöldum báðir í
A-Þýskalandi, þó þeim fækkaði, þeg-
ar ég flutti mig til Berlínar. Eftir-
minnilegri eru mér þó sumrin heima
á Íslandi. Við höfðum báðir lag á því
að koma okkur í vinnu snemma vors
og lágu leiðir okkar því oft saman í
tilfallandi byggingarvinnu eða öðru,
sem líklegt var að gæfi góðar tekjur.
Á þessum tíma kynntist ég einnig
móður Franz, Ólöfu Gissurardóttur,
sem hann sýndi mikla umhyggju.
Franz Gíslason var ekki maður
sýndarmennskunnar, hann var blátt
áfram, kom til dyra eins og hann var
klæddur, og gat stundum virkað eilít-
ið óheflaður. Ekki bar hann það utan
á sér að vera fræðimaður en eftir
hann liggja fjölmörg fræðistörf á
sviði bókmennta og ljóðlistar. Hann
var traustur og vinur vina sinna.
Áberandi var, hversu mikla þolin-
mæði og skilning hann hafði með
minnimáttar. Ef ég ætti að velja mér
félaga til göngu yfir Sprengisand að
vetrarlagi, væri Franz Gíslason efst-
ur á lista.
Ekki dekra ég við þá trú að við eig-
um eftir að hittast í öðrum heimi. En
þau árin, sem mér verða gefin um-
fram Franz, mun ég gjarnan rifja
upp þær ánægjulegu og lærdómsríku
stundir, sem ég átti í denn með vini
mínum Franz Gíslasyni. Ég er þakk-
látur fyrir þær minningar.
Örn Erlendsson.
Eftir áralanga vináttu getur kald-
hæðni örlaganna ekki verið meiri.
Þegar Franz Gíslason dó fimmtudag-
inn 26. apríl hafði hann þegar fengið
flugmiðann til Kölnar í hendurnar til
að koma og fagna afmælisdegi mín-
um í vinahópi í dag á útfarardegi
hans sjálfs. Og nú sit ég í þessum
hópi án besta vinar míns og vildi að
ég væri á Íslandi til þess að kveðja
hinn látna í síðasta sinn, ekki bara
með orðum heldur með persónulegri
nærveru.
Þessi maður breytti lífi mínu, allt
frá þeirri stundu er við hittumst
fyrst. Áhugi hans á hlutskipti manna,
á bókmenntum og menningu, afstaða
hans til veraldarinnar og pólitísk
sannfæring hans, allt þetta snerti
spurningarnar sem einnig ég leitaði
svara við, og þannig leituðum við í
sameiningu að mörgum þessara úr-
lausna, frá upphafi níunda áratugar
síðustu aldar fram á þennan dag. Og
brátt smitaðist ég af djúpstæðri ást
hans á landi sínu sem gerði það að
verkum að mér fannst ég eiga svolítið
heima á Íslandi og mun ætíð finnast.
Við andlát hans missi ég ekki að-
eins einn allrabestan vin, íslenskar
bókmenntir, einkum ljóðin, glata ein-
um þýðingarmesta milligöngumanni
sínum. Ég ætla ekki að telja upp allar
þær bækur og bókmenntakafla sem
með útkomu sinni vitna um viðvar-
andi ávinning vináttu okkar, sem
varð til þess að um hundrað skáld, áð-
ur að mestu óþekkt í Þýskalandi, létu
rödd sína heyrast þar í landi, í það
minnsta með hluta verka sinna. Með-
al þeirra nokkrir sem ekki vildu eða
gátu talað fyrir sig sjálfir, eins og
Stefán Hörður Grímsson eða Snorri
Hjartarson. Útgefandi tímaritsins
„die horen“ og góður vinur okkar, Jo-
hann P. Tammen, kallaði Franz „Is-
lands profiliertesten Poesie-Scout“ í
fréttatilkynningu sinni um andlát
hans og hann hefur rétt fyrir sér,
jafnvel í þeim skilningi að það er líka
óeigingjörnu framlagi hans og meira
en tuttugu ára þrautseigju að þakka,
að íslenskar bókmenntir standa nú
líka með miklum blóma á almennum
þýskum bókamarkaði.
Oft hafði ég á tilfinningunni að
Franz hefði ekki hlotið þá viðurkenn-
ingu íslensks samfélags sem hann
verðskuldaði fyrir hið mikilsverða
hlutverk sem hann hafði með hönd-
um í menningarskiptum milli landa
okkar. Minnar virðingar hefur hann
alltaf notið fyrir þetta starf. Franz
mun aldrei líða mér úr minni.
Wolfgang Schiffer.
Vinur minn Franz A. Gíslason er
allur. Þetta bar brátt að, bara nokkr-
ar vikur síðan ég talaði við hann í
síma og þá var hann á fullu við þýð-
ingar úr þýsku og horfði björtum
augum til framtíðar.
Ég kynntist honum reyndar fyrst
sem skáldi. Hann orti í Skólablað
Menntaskólans í Reykjavík og gott
hvort við náðum honum ekki inn í
kommaselluna í MR strax þá. Við
höfðum síðan spurnir hvor af öðrum
árin þarna á eftir. Hann fór til náms í
A-Þýskalandi en ég í Svíþjóð. Hann
var með í hinum fræga SÍA-hóp, ís-
lenskra sósíalista austan tjalds, sem
hélt uppi þjóðfélagsrýni, sem varð
mjög þekkt á sínum tíma.
Þegar við komum frá námi erlend-
is mörgum árum seinna lágu leiðir
okkar saman á ný, þá í forystu Æsku-
lýðsfylkingarinnar. Samvinna okkar
var sérstaklega mikil á árunum rétt
fyrir og um 1970. Fylkingin hóf að
starfa sem sjálfstæð pólitísk samtök
upp úr 1966. Hún leiddi fjöldavirkni
og einbeitti sér í andstöðu við stefnu
og stríð Bandaríkjanna í Víetnam, og
andstöðu við veru hersins á Íslandi
og aðildarinnar að NATO. En líka
beitti Fylkingin sér fyrir baráttu
gegn atvinnuleysi meðal íslensks
verkafólks og fyrir harðari verka-
lýðsbaráttu. Sérstaklega minnist ég
framlags Franz í baráttuaðgerð sem
kölluð var NATO 68. Þá var verið að
undirbúa fund utanríkisráðherra
NATO-ríkjanna á Íslandi og Fylk-
ingin hóf af því tilefni að undirbúa
mótmæli gegn verunni í NATO. Tals-
vert kom af NATO-andstæðingum
frá hinum Norðurlöndunum til þess-
ara aðgerða. Sérstaklega komu
þarna 20 Grikkir, útlagar í Svíþjóð,
sem komu sérstaklega til að mót-
mæla Pippinelli, utanríkisráðherra
Grikklands, sem þarna kom, en hann
var einn af helstu foringjum grísku
herforingjastjórnarinnar sem þá sat
að völdum. Franz átti mjög mikil-
vægan þátt í allri þessari skipulagn-
ingu.
Franz var góður og skemmtilegur
félagi og mikið voru skemmtileg
kvöldin í Eskihlíðinni á þessum árum
hjá Franz og Sigrúnu, þáverandi
konu hans.
Staddur fjarri Íslandi, sendi ég öll-
um aðstandendum og vinum Franz
mínar samúðarkveðjur, sérstaklega