Morgunblaðið - 21.05.2006, Side 20

20 SUNNUDAGUR 21. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Um miðjar nætur má sjámann með sígarettu ogkaffibolla hlusta á út-varp úti á svölum heim-ilis síns á Melhaga. Á
daginn er ekki óalgengt að sjá hann
með vasaútvarp á göngu um Vest-
urbæinn. Hann hlustar á fréttir og
umræðuþætti. Svo les hann sér til
líka. Það er hans starfi.
Ólafur Teitur Guðnason skrifar
nefnilega vikulega pistla í Viðskipta-
blaðið um góð og slæm vinnubrögð á
fjölmiðlunum – einkum slæm. Og ný-
verið kom út bókin Fjölmiðlar 2005
með safni pistla Ólafs Teits frá liðnu
ári, en áður hafði hann gefið út
pistlasafnið frá árinu 2004.
„Ég fylgist með umræðunni í fjöl-
miðlum, eins og ég þarf hvort eð er
að gera sem blaðamaður,“ segir
hann. „Síðan hefur netið hjálpað
mikið til. Alla fréttatíma ljósvaka-
miðlanna má finna á netinu og það
hefur gert gæfumuninn. Umfjöllunin
verður miklu vandaðri og nákvæm-
ari fyrir vikið, ekki síst samanburður
á milli miðla. Annars ætti ég mun
erfiðara með að nálgast þættina og
ég hefði aldrei nennt að taka þá upp
og eiga. Ég leggst yfir þetta þegar
fer að nálgast skilafrestinn. Oftast
punkta ég hjá mér nokkur atriði,
sem ég vil skoða. Síðan vindur það
upp á sig þegar ég skoða umfjöllun
annarra fjölmiðla um sama mál. En
þetta tekur mikinn tíma. Ætli það sé
ekki um tuttugu tíma vinna í hverj-
um pistli.“
– Hvenær fékkstu áhuga á fjöl-
miðlum?
„Ég er ekki einn af þeim sem hafa
drukkið í sig fjölmiðla frá barnæsku,
eins og ég hef heyrt um suma. Lengi
vel fylgdist ég ekkert sérstaklega vel
með fréttum. En samt hefur einhver
þráður verið í mér að hafa gaman af
því að fást við þetta. Það fyrsta sem
ég gerði á þessu sviði var að ritstýra
Vökublaðinu í Háskólanum og mér
fannst það svona líka ljómandi
skemmtilegt. Þannig að ég sótti um
starf á fréttastofu útvarps vorið
1998, komst í gegnum prófin þar og
það er í raun mitt fyrsta starf á fjöl-
miðlum.“
– Og varst þú fastráðinn í fram-
haldi af því?
„Ég vann á næturvöktum um
sumarið. Líklega hefur það verið af
því að ég hafði litla reynslu; menn
hafa ekki vitað hvort mér væri
treystandi í djúpu laugina. En þetta
var mikið happ, því það var frábær
þjálfun að bera einn ábyrgð á frétta-
tímum alla nóttina. Ég lauk síðan
stjórnmálafræði um veturinn, hljóp í
afleysingar af og til, en byrjaði í fullu
starfi þegar ég útskrifaðist í febrúar
árið 1999 og var fastráðinn upp úr
því.“
– Hvernig stóð á því að hættir
þar?
„Þegar ég hætti í mars árið 2002
hafði ég einfaldlega ekki efni á að
vinna þar lengur. Ég lifði ekki af
laununum mínum,“ segir Ólafur
Teitur og kímir. „Já, ég var svona
um það bil að fara á hausinn! Þegar
Óli Björn Kárason bauð mér að
koma yfir á DV fannst mér líka mjög
spennandi að spreyta mig á dag-
blaðaskrifum, sem eru að mörgu
leyti ólík því að vinna í útvarpi. En
ég vil taka fram að mér leið mjög vel
á útvarpinu. Það er frábær vinnu-
staður. Þótt andinn á stofnuninni sé
stundum misjafn í garð yfirstjórn-
arinnar, þá er mikið af úrvalsfólki á
fréttastofunni sem er skemmtilegt
og frábærir leiðbeinendur.“
– Þegar þú ferð yfir á DV undir
ritstjórn Óla Björns verður DV póli-
tískara blað.
„Það varð þyngra blað. Ég er ekki
viss um að það hafi orðið pólitískara
blað í formi skoðana eða afstöðu.“
– Pólitísk umræða varð meira
áberandi í blaðinu.
„Já, umfjöllun um þjóðmál og
stjórnmál varð meira áberandi. Ég
gerði til dæmis viðamiklar frétta-
skýringar um breytingar á kjör-
dæmaskipaninni, sem kosið var eftir
í fyrsta sinn árið 2003. Það var opna
um hvert einasta kjördæmi, frekar
þung vikuleg úttekt af því tagi sem
maður hefði kannski frekar búist við
að lesa í Morgunblaðinu en DV. Það
sem var nýtt við starfið á DV var að
til hliðar við fréttaskrifin skrifaði ég
í fyrsta skipti líka út frá mínum
skoðunum. Í Helgarblaðinu var rit-
stjórnarpistill skrifaður af hópi
blaðamanna og þar fór ég fyrst að
fjalla um fjölmiðla. Nokkrir pistlar
voru um tök fjölmiðlanna á kosn-
ingabaráttunni 2003.“
„Reyni að halda mig við málefni“
– Er fréttamönnum stætt á því að
taka afstöðu í þjóðmálaumræðunni?
„Það er umdeilt hvort fréttamenn
eigi að verja tíma sínum í að setja
fram skoðanir sínar í stað þess að
helga sig algjörlega því að gera
fréttir. En mér hefur sýnst það fær-
ast í vöxt undanfarin misseri að
fréttamenn geri einmitt þetta, mæti
til dæmis í spjallþætti og tjái sig um
mál sem eru ofarlega á baugi. Einnig
má nefna viðhorfsgreinarnar í Morg-
unblaðinu sem dæmi um það. Mér
sýnist það lenska víða erlendis, það
sem maður sér af fjölmiðlum, að
fréttamenn mæti í sjónvarp, segi álit
sitt á fréttum og séu jafnvel með hót-
fyndni um menn og málefni. Það
virðist ekki trufla menn þar.
En það er gilt sjónarmið að þetta
geti sett fréttamenn í erfiða stöðu.
Þess vegna reyni ég að hafa það fyrir
reglu að segja aldrei skoðanir mínar
á fólki, hvort mér finnst einhver vera
að standa sig vel eða illa. Ég reyni að
halda mig við málefni, til dæmis fjöl-
miðlafrumvarpið eða önnur álitaefni,
og hef reynt að draga línuna við það.
Ég felli helst ekki palladóma um ein-
staka stjórnmálamenn, því það
finnst mér höggva nærri persónu
þeirra. Í nýlegri grein talaði blaða-
maður um að ákveðinn frambjóðandi
í Reykjavík væri afburða góður. Mér
liði ekki vel með að láta slíkt frá mér
fara. Óðinn Jónsson, fréttastjóri út-
varps, hefur sagt að honum finnist
að fréttamenn eigi ekki að taka þátt í
þjóðmálaumræðu. Mér fyndist
ástæða til að meiri umræða væri um
þetta meðal fréttamanna.“
– Björn Bjarnason dómsmálaráð-
herra skrifaði í pistli í fyrra að þú
ættir að gera meira af því að nafn-
greina þá frétta- og blaðamenn sem
kæmu við þína sögu. Fjölmiðlar
sjálfir persónubindi fréttir mun
meira en áður og úttekt á fjölmiðlum
eigi að endurspegla það.
„Það er alveg rétt, hvers vegna
ætti maður ekki að nafngreina
fréttamenn sem maður fjallar um.
Þeir nafngreina jú þá sem þeir fjalla
um, oft á gagnrýninn hátt. En slík
skrif eiga það á hættu að vera talin
of persónuleg. Og kannski hefur
maður stundum sleppt því að nafn-
greina fjölmiðlamenn með hliðsjón
af því. En ég reyni hins vegar að
gefa ekki óþarflega mikið eftir gagn-
vart því sjónarmiði. Svo er þetta
snúið, því sumir fréttamenn koma
ekki fram undir nafni. Ég veit ekki
alltaf hver skrifar hvað. Margar
fréttir eru með netföngum og þá get-
ur tekið tíma að komast að því hver
höfundurinn er. En hafi ég verið lat-
ur við að nafngreina, þá hefur það
verið af ótta við að það yrði túlkað
sem persónulegar árásir. Skrif mín
eru það ekki. Þetta eiga að vera mál-
efnaleg skrif og þess vegna er ekkert
að því og sjálfsagt að nafngreina
menn.“
– Eru fjölmiðlamenn viðkvæmari
en stjórnmálamenn?
„Það eru dæmi þess að fjölmiðla-
menn hafi brugðist þannig við að
óhætt sé að segja að þeir séu við-
kvæmari en nokkur stjórnmálamað-
ur. Og það er merkilegt að fylgjast
með sömu fréttamönnum leggja
mikið upp úr því að stjórnmálamenn
geti tekið gagnrýni og svarað gagn-
rýni á málefnalegan hátt, en ekki
með skætingi og persónulegum
árásum. En þetta er langt í frá algilt
og margir fréttamenn hafa lýst
þeirri skoðun við mig að þeim finnist
skrif mín þörf. En þeir bæta því oft
við að þeir séu ekki alltaf sammála
mér,“ segir Ólafur Teitur og hlær,
„sem er auðvitað í góðu lagi! En
fréttamenn eru fremur óvanir því að
vera gagnrýndir af öðrum en stjórn-
málamönnum.“
– Það hefur verið óskráð regla að
fjölmiðlar gagnrýni ekki aðra fjöl-
miðla.
„Einmitt. Ég veit að sumir áhrifa-
menn í fjölmiðlum eru þeirrar skoð-
unar að fjölmiðlar hafi nóg með
sjálfa sig og eigi ekki að kasta stein-
um úr glerhúsi. Ég hef orðað það
þannig að ef menn kasti ekki stein-
um úr glerhúsi verði gróðurhúsa-
áhrifin óbærileg. Ef til vill þurfi að
kasta steinum til að lofta aðeins út.“
– Þú hefur uppi stór orð um ís-
lenska fjölmiðla og talar meðal ann-
ars um það í formála að nýju bókinni,
Fjölmiðlum 2005, að „íslensk frétta-
mennska eigi við ansi alvarlegt mein
að stríða“. Hvað áttu við?
„Það má orða það þannig að ný-
lega fengum við vísbendingu um að
íslensk fréttamennska ætti við alvar-
legt mein að stríða. Þá voru einhver
hörmulegustu vinnubrögð í fjölmiðl-
um á síðasta ári verðlaunuð af Blaða-
mannafélagi Íslands sem rannsókn-
arblaðamennska ársins og þannig
gefið til kynna að þau væru til eft-
irbreytni og fyrirmyndar. Þau skila-
boð frá Blaðamannafélaginu finnst
mér vera alvarlegt mein í íslenskri
fréttamennsku. Og alveg furðuleg
vegna þess að komið hafði fram
hvernig þessi tiltekna fréttaskýring
var unnin, sem var um einkavæðingu
bankanna og birtist í Fréttablaðinu.
Það er ekki skoðun mín eða mat
heldur staðreynd sem liggur fyrir að
þar var beitt óheiðarlegum vinnu-
brögðum. Til dæmis voru langir kafl-
ar ljósritaðir orðrétt upp úr gömlum
og gleymdum skýrslum og dulbúnir
sem afrakstur mikillar rannsóknar-
blaðamennsku viðkomandi frétta-
manns, án þess að láta þess á neinn
hátt getið að stuðst væri við þessa
tilteknu heimild. Þetta er með því
svæsnara sem maður hefur séð í ís-
lenskum fjölmiðlum, en það er verð-
launað sem fyrirmyndarvinnubrögð.
Það finnst mér ekki gæfulegt.“
„ … vitum hvernig fréttirnar voru
og gagnrýnin beinist að því“
– Þetta er dæmi um það vald sem
þú tekur þér í pistlum þínum. Þú
fullyrðir að tiltekin vinnubrögð séu
óheiðarleg og hikar jafnvel ekki við
það í umfjöllun þinni að segja hvað
er fréttnæmt og hvað ekki.
„Í því dæmi sem þú vísar til, um-
ræður um hugsanlega uppsögn
EES-samningsins, þá dreg ég fram
að furðulegt sé að nýstárlegt sjón-
armið sé nánast falið í fjölmiðlum, en
síðan þegar því er svarað með stað-
hæfingum sem oft hafa komið fram
áður, þá sé það sett framar í frétt-
irnar og látið mikið með það. Það
finnst mér hiklaust gagnrýnisvert þó
að alltaf sé stuðst að einhverju leyti
við mat, sem ekki er hægt að segja
að sé algilt. Ég benti til dæmis á það
í nýlegum pistli að þegar framsókn-
armenn sögðust vilja flugvöll á
Löngusker, þá var fréttin nánast aft-
ast í fréttatíma NFS. En næstu daga
á eftir voru fluttar margar fréttir
þar sem tillaga framsóknarmanna
var gagnrýnd og þær voru frekar
framarlega í fréttatímanum. Þetta
finnst mér tvímælalaust atriði sem
ástæða er til að vekja athygli á og
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Hlutlægnin er og verður
endalaust þrætuepli
Íslensk fréttamennska á við
alvarlegt mein að stríða, að
mati Ólafs Teits Guðnason-
ar, sem vakið hefur athygli
fyrir gagnrýni á vinnubrögð
fjölmiðla. Pétur Blöndal tal-
aði við hann sanngirni, við-
kvæmni, fréttamat og fleira.
’Ég hef orðað það þannig að ef mennkasti ekki steinum úr glerhúsi verði
gróðurhúsaáhrifin óbærileg.‘