Morgunblaðið - 29.07.2006, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 29. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
DÝRASTA LAND Í EVRÓPU
Ísland er dýrasta land í Evrópu.Þetta fer tæplega á milli mála þeg-ar lesin er skýrsla Eurostat, hag-
stofu Evrópusambandsins, um verð á
þjónustu í ESB-ríkjunum 25, EFTA-
ríkjunum og nokkrum ríkjum, sem sótt
hafa um aðild að ESB, samtals 31 ríki.
Samkvæmt niðurstöðum Eurostat
eru fimm flokkar þjónustu, sem sam-
anlagt taka til sín um fjórðung útgjalda
heimila Evrópubúa, 52% dýrari á Ís-
landi en að meðaltali í ríkjum Evrópu-
sambandsins.
Í skýrslunni er jafnframt að finna
upprifjun á samanburði á vöruverði
milli Evrópulanda og kemur þar fram
að vöruverð á Íslandi er 51% hærra en
að meðaltali í ESB. Í báðum tilfellum er
dýrast að lifa á Íslandi.
Eini flokkur þjónustu, sem er á sam-
bærilegu verði á Íslandi og í nágranna-
löndum okkar, er orka, þ.e. rafmagn til
heimilisnota og vatn til húshitunar.
Þetta á sér eðlilegar skýringar í hinum
náttúrulegu auðlindum, sem Íslending-
ar nota til að lýsa og hita heimili sín.
Fjarskipta- og póstþjónusta er sömu-
leiðis ekki miklu dýrari en í ESB-ríkj-
unum, eða um 15% yfir meðaltalinu. Af-
þreying og menning, t.d. bíó, leikhús,
tónleikar, íþróttaviðburðir o.s.frv., er
47% dýrara hér en að meðaltali í ESB.
Það er hins vegar verð flutningaþjón-
ustu á láði, legi og í lofti, sem sker í
augu (76% umfram meðaltalið), og verð
þjónustu hótela og veitingahúsa, en það
er hvorki meira né minna en 91% hærra
en meðaltalið í Evrópusambandsríkjun-
um. Þjónusta veitinga- og gistihúsa er
næstdýrust í Danmörku en er þó aðeins
46% dýrari en í ESB að meðaltali. Það
liggur í augum uppi að þetta tvennt,
verðlag á gisti- og veitingahúsum og á
flutningaþjónustu, hlýtur að koma
verulega niður á ferðaþjónustu á Ís-
landi, að ekki sé talað um lífsgæði al-
mennings.
Í skýrslu Eurostat er réttilega á það
bent að verð vöru og þjónustu fylgi iðu-
lega velmegunarstigi viðkomandi lands.
Og vissulega höfum við Íslendingar það
gott og höfum efni á að borga meira fyr-
ir vörur og þjónustu en t.d. Pólverjar
eða Lettar, sem eru fátækustu þjóðirn-
ar í ESB. Sömuleiðis bendir Eurostat á
að Norðurlöndin séu almennt dýr.
En þegar betur er skoðað er Ísland í
fyrsta lagi mun dýrara en hin norrænu
ríkin. Í öðru lagi er verð, bæði á vörum
og þjónustu, sem kannanir Eurostat
hafa náð til, meira en 50% hærra en
ESB-meðaltalið. Hins vegar er lands-
framleiðsla á mann 26% yfir meðaltali
ESB-ríkjanna, sem gefur til kynna að
það sé ekki einvörðungu velmegun Ís-
lendinga sem útskýrir hátt verð á
vörum og þjónustu.
Um síðustu áramót þótti ástæða til að
setja á fót nefnd til að fjalla um ástæður
hás matvælaverðs á Íslandi. Er ekki
jafnframt ástæða til að stjórnvöld beiti
sér fyrir því að skoða verðlag hér al-
mennt, jafnt á vörum sem þjónustu?
Hvað er það sem veldur því að Ísland er
dýrasta land Evrópu? Fjarlægðin frá
öðrum mörkuðum útskýrir það kannski
að hluta til, en ekki allt. Sama má segja
um smæð markaðarins; hún er e.t.v.
hluti af skýringunni, en fleira hlýtur að
koma til. Skortir samkeppni, bæði inn-
anlands og frá útlöndum? Er skattlagn-
ingu ríkisins um að kenna?
Það er ástæða til að fara ofan í kjölinn
á ástæðum hás verðlags á Íslandi. Og
stjórnvöld eiga að beita sér fyrir því að
lækka það með tiltækum ráðum. Þau
eiga ekki að stinga höfðinu í sandinn og
samþykkja gagnrýnislaust þá gömlu,
óþolandi klisju að það sé dýrt að vera
Íslendingur.
VAL UM SLÆMAR
EÐA GÓÐAR MINNINGAR
Ætla má að nú um helgina takimargar fjölskyldur ákvörðun um
hvert á að fara í ferðalag um næstu
helgi, verzlunarmannahelgina, mestu
ferðahelgi ársins. Það er næsta víst að á
mörgum heimilum er mikill þrýstingur
frá unglingi eða unglingum um að fá að
fara á útihátíð með vinum sínum. Og
margir foreldrar velta vafalaust fyrir
sér hinum gamalkunnu rökum að „allir
fái að fara“.
Það er óhætt að taka undir með
Magnúsi Stefánssyni félagsmálaráð-
herra, sem skrifaði hér í blaðið í gær:
„Að mínu mati á reynsla margra und-
anfarinna ára að segja okkur það að
börn yngri en 18 ára eigi ekkert erindi
án foreldra sinna eða nákominna full-
orðinna á skipulagðar útihátíðir.“
Félagsmálaráðherra segir í grein
sinni að spurningin sé ekki aðeins sú
hvort foreldrar treysti börnum sínum til
að taka réttar ákvarðanir og hafna
neyzlu áfengis og vímuefna, heldur enn
frekar hvort foreldrar vilji taka þá
áhættu að börn þeirra eigi slæmar
minningar eftir útihátíðir. „Það er þekkt
staðreynd að slíkar minningar geta mót-
að líf barna og ungmenna og haft áhrif á
framtíð þeirra sem fullorðinna mann-
eskja,“ segir Magnús.
Hverjar eru þær slæmu minningar,
sem börn undir 18 ára aldri geta átt eftir
að hafa farið án eftirlits foreldra sinna á
útihátíð? Kannski er það bara minning
um að hafa orðið ofurölvi og sjálfum sér
og fjölskyldu sinni til skammar, þótt
ekki hafi afleiðingarnar orðið alvarlegri
en það. Það getur líka verið að hafa lent í
slysi, þar sem ölvun eða önnur víma kom
við sögu – eða að missa vin sinn í slíku
slysi. Það getur verið minning um að
hafa orðið fyrir ofbeldi, sem því miður
fylgir oft eftirlitslausri drykkju á útihá-
tíðum.
Hugsanlega er minningin um að hafa
ekki haft siðferðisþrek til að neita að
þiggja eiturlyf hjá einhverjum af sölu-
mönnum dauðans, sem líta á útihátíð-
irnar sem frábært markaðstækifæri. Og
því miður getur minningin líka verið um
að hafa verið beittur kynferðislegu of-
beldi, sem sömuleiðis hefur verið fylgi-
fiskur útihátíðanna.
Um allt þetta á fólk val. Það getur
verið erfitt að segja nei við unglinginn,
sem getur ekki hugsað sér annað en að
fara á útihátíð með vinum sínum. Það
getur bakað foreldrum tímabundnar
óvinsældir. En er það betri kostur fyrir
foreldra að taka þá áhættu að barnið
þeirra komi heim með slæmar minning-
ar frá útihátíðinni? Að þurfa jafnvel að
sækja það niðurbrotið eftir vonda
reynslu?
Valið er, þegar allt kemur til alls, auð-
velt. Unglingar undir 18 ára aldri eiga
ekkert erindi á útihátíðir án þess að for-
eldrar þeirra séu með í för. Bezt er auð-
vitað að öll fjölskyldan geti skemmt sér
saman um verzlunarmannahelgina og
átt saman jákvæðar minningar.
Það hefur ekki farið mikið fyrirBobby Fischer undanfarna mán-uði. Það fer heldur ekki mikiðfyrir honum þegar hann sest með
blaðamanni á veitingahús í bænum. Ævi
Fischers er þó með ólíkindum eins og
flestir þekkja.
Hann var undrabarn í skák og varð
heimsmeistari og þjóðhetja eftir einvígi
aldarinnar á Íslandi fyrir 34 árum en hvarf
svo úr sviðsljósinu í um tuttugu ár. Hann
kom aftur fram á sjónarsviðið til að tefla
við Borís Spasskí í Sveti Stefan í fyrrver-
andi Júgóslavíu árið 1992 sem leiddi svo til
þess að handtökuskipun var gefin út á
hendur honum. Hann var handtekinn í
Japan fyrir rúmum tveimur árum og þar
sat hann í fangelsi í eina níu mánuði áður
en hann kom hingað til lands í mars í
fyrra.
Eftir allt þetta er því ef til vill ekki að
undra að Fischer sé var um sig gagnvart
blaðamanni sem hann hefur ekki séð áður.
Hann þvertók fyrir að samtalið yrði tekið
upp og að myndir væru teknar af honum
en vildi einbeita sér að því að útskýra sam-
skipti sín og UBS-bankans í Sviss.
Hann féllst þó á að ræða hvernig honum
hefði liðið hér á landi það sem af væri.
Íslendingar vingjarnlegir
„Ég kann virkilega vel við mig hér á landi.
Íslendingar eru vingjarnlegir,“ segir hann
og kveðst ekki hafa gert neinar sérstakar
áætlanir um framhaldið, hann verði hér
áfram en hafi áhuga á að ferðast eitthvað
þótt hann hafi ekki skipulagt neitt í þá
veru enn sem komið sé.
Fischer segist ekkert hafa teflt frá því
að hann kom til Íslands þótt fólk á förnum
vegi biðji hann stundum um að tefla við
sig. „Ég hef ekki áhuga á að tefla upp á
gamanið,“ segir Fischer og bætir við að
hann einbeiti sér fyrst og fremst að slemb-
iskák (e. Fischer random) en sá leikur er
eins og skák að því undanskildu að tafl-
mönnunum er raðað upp á tilviljana-
kenndan hátt um borðið og teflt út frá
þeirri stöðu. Alls eru 960 upphafsstöður
mögulegar í leiknum, að sögn Fischers.
Hann segist þó ekki hafa haft mikinn tíma
til að leggja stund á slembiskák þann tíma
sem hann hefur verið á landinu. Eins hafi
honum ekki gefist mikill tími til að vinna
að þróun skákklukkunnar sem er kennd
við hann en Fischer fékk einkaleyfi fyrir
henni í Bandaríkjunum árið 1990. Klukkan
er ýmsum kostum gædd umfram hefð-
bundnar skákklukkur og sýnir til að
mynda bæði heildartíma hvors skákmanns
og gefur honum ákveðinn tíma á hvern
leik.
R-in erfið
Þegar hann er inntur eftir því hvernig
gangi að læra íslensku segist Fischer ekki
ustu k
Han
um lan
ureyra
„Lof
inni en
við að
ingu á
mengu
landsin
Fische
þessu
Og stj
hafa reynt mikið að læra málið. „Fram-
burðurinn er of erfiður, sérstaklega r-in,“
segir Fischer og bætir við að þar sem allir
tali ensku hér á landi finni hann ekki hjá
sér mikla þörf fyrir að læra íslensku.
Af og til hefur spurst til Fischers í bóka-
búðum og hann segist eyða miklum tíma
og peningum í slíkum verslunum. Hann
segir að bækur hér á landi séu dýrar, sér-
staklega þær nýju. „Ég keypti mér nýverið
eina af Ripley’s Believe it or not-bókunum
eftir Ripley sjálfan. Hann skrifar um ís-
lenskar konur og finnst þær vera falleg-
Bobby Fischer hefur verið hér á landi í tæpt eitt og hálft ár. Árni He
al annars við hann um deilur hans við einn stærsta banka heims, lífið
Kann virkilega ve
Bobby Fischer lætur vel af sér á Íslandi en hefur staði
Hann segist þó ekki ætla í mál við bankann fyrir venju
BOBBY Fischer segir að einhliða ákvörðun svissneska bank-
ans Union Bank of Switzerland (UBS) að loka reikningi hans
hjá bankanum og selja talsvert magn af gulli sem hann hafði
í geymslu hjá bankanum hafi kostað sig stórfé.
Fischer fékk tilkynningu um það í apríl á síðasta ári frá
bankanum, sem er einn sá stærsti í heiminum, að til stæði að
loka reikningi hans hjá bankanum, sem hann hefur átt frá
árinu 1992. Á reikningnum voru alls um þrjár milljónir doll-
ara, jafngildi rúmlega 210 milljóna króna. Hluti þessa fjár
var í gulli sem Fischer vann fyrir sigur í einvígi gegn Boris
Spasskí árið 1992. Þegar reikningnum var lokað tók bank-
inn að sögn Fischers einhliða ákvörðun um að selja gullið
þrátt fyrir að gengi þess væri lágt á þeim tíma. Það hækkaði
hins vegar síðar á árinu og framan af þessu ári og telur Fisc-
her sig hafa orðið af tugum ef ekki hundruðum þúsunda
dollara af þessum sökum.
Engin efnisleg ástæða var tiltekin af hálfu bankans fyrir
lokuninni önnur en að vísað var í 13. grein almennra skil-
mála bankans þar sem fram kemur að hann áskilji sér rétt til
þess að slíta viðskiptasamböndum.
Flutt á íslenskan reikning
Bankinn óskaði eftir upplýsingum frá Fischer um banka-
reikning hans hér á landi til að geta lagt inn fjármunina og
honum var gefinn ákveðinn frestur til að leggja fram upp-
lýsingarnar. Gunnar Guðmundsson, þáverandi lögmaður
Fischers, óskaði hins vegar eftir nánari skýringum frá bank-
anum og bankaupplýsingar voru ekki gefnar upp.
Beiðni UBS um upplýsingarnar var ítrekuð nokkrum
sinnum og fresturinn framlengdur áður en ákveðið var á
endanum að leggja inneign Fischers á
Landsbankanum í ágúst í fyrra. Fische
Landsbankann að upphæðin yrði millif
reikning svissneska bankans og varð b
Þar eru fjármunirnir núna en deila Fis
yfirvalda heldur áfram.
Fischer leitaði strax til lögmanna ve
Árni Vilhjálmsson, lögmaður hjá Logo
Gunnari. Ítrekað hefur verið leitað efti
bankanum á því hvers vegna kosið hafi
ingi Fischers en efnislegar útskýringar
ist.
Kom sér í opna skjöldu
Fischer sjálfur segir að þessi ákvörðun
sér algerlega í opna skjöldu og telur ha
Hann segir bankann bera því við að ha
viðskiptasamböndum en það haldi ekki
verið um eiginlegt viðskiptasamband a
samband þar sem bankinn hafi varðvei
Báðir aðilar hafi hagnast á sambandinu
bankann ekki geta slitið því einhliða.
Hann bætir því við að það hafi fjárha
sér að vera með reikning hjá UBS og þ
in fríðindi og þjónustu sem hann telur a
geti ekki boðið upp á.
Fischer segir afar mikilvægt fyrir si
þessari baráttu við bankann. Fari svo a
að láta loka á sig sé viðbúið að aðrir alþ
að fordæmi svissneska bankans.
Í slag við einn stærst