Morgunblaðið - 08.11.2006, Blaðsíða 27

tök af öllum náttúrugripum og náttúrufyr-
irbærum landsins, hvort heldur það eru
dýr, plöntur eða steinar, til að staðfesta til-
vist umræddra fyrirbæra í landinu og út-
breiðslu þeirra. Sökum þessa er NÍ með
mikið geymslurými á sínum snærum, en
auk áðurnefnds frystiklefa er stofnunin
með 800m² geymslu í Súðarvogi, 600m²
geymslu á Akureyri og mikið geymslu-
pláss í Sandgerði. „Þessar geymslur eru
satt að segja ekki forsvaranlegar þegar lit-
ið er til þeirra krafna sem gera þarf um
varðveislu slíkra muna,“ segir Jón Gunnar
og bendir þar á almennar öryggiskröfur
sem snúast um fullnægjandi brunavarnir,
rakavarnir og stýringu ljósmagns, en safn-
gripir eru misljósnæmir.
„Skortur á fullnægjandi geymsluað-
stöðu er vandamál sem hefur verið viðloð-
andi safnastarf á Íslandi um árabil,“ segir
Jón Gunnar og tekur fram að margar
geymslur sem nýttar eru í dag séu ekki
forsvaranlegar þegar um sé að ræða varð-
veislu á þjóðminjum. Bendir hann á að vís-
indasöfn NÍ séu að stofni til mjög gömul,
en meðal þeirra náttúruminja sem NÍ
varðveitir eru minjar sem Jónas Hall-
grímsson safnaði á sínum tíma. Að mati
Jóns Gunnars er geymsluvandi stofnunar-
innar hluti af heildarhúsnæðisvanda NÍ.
Rifjar hann upp að húsnæðisvandi NÍ og
geymsluaðstæður íslenskra safna hafi verið
til umræðu árum saman.
„Húsnæðismál NÍ er áratugagamalt mál
og í raun ein allsherjarsorgarsaga. Rík-
isstjórn eftir ríkisstjórn hefur lofað úrbót-
um og tekið ákvörðun um nýtt húsnæði fyr-
ir NÍ og Náttúruminjasafn, en því miður
virðist aldrei ætla að rætast úr þessu eilífð-
armáli,“ segir Jón Gunnar. Aðspurður segir
hann það kosta 1–2 milljarða að koma öllum
húsnæðismálum NÍ í viðunandi horf, þ.e.
bæði geymslumálum og sýningarsafni
stofnunarinnar. „Hins vegar væri hægt, ef
vilji er fyrir hendi, að koma geymslumálum
stofnunarinnar í viðunandi ástand með mun
ódýrari hætti,“ segir Jón Gunnar og bendir
á að fleiri söfn hafi verið í sömu aðstöðu
hvað ófullnægjandi geymslurými viðkemur.
Vísar hann m.a. til þess að óbætanlegt tjón
hafi orðið þegar hluti af safnkosti Listasafns
Íslands brann í geymslum í Faxafeni og
þess þegar skipakostur Þjóðminjasafnsins
brann á sínum tíma.
rir NÍ og söfn tengd
hún á að geta borið
ég ekki hvað þarf til,“
ekur fram að það hljóti að
iði að tekin verði ákvörð-
næstu mánuðum hvernig
r að geymslumálum NÍ til
g varanlegu framtíð-
stofnunina. „Ég mun með
gja þessu máli eftir,“ segir
z umhverfisráðherra.
Gunnars er starfsemi NÍ
kum þess að eitt af hlut-
rinnar er að geyma ein-
rðveislu þjóðarverðmæta
RN
orstjóra NÍ eru nú-
eymslur stofnunar-
andi m.t.t. til bæði
kavarna.
rinn við að koma
málum NÍ í við-
nemur á bilinu 1–2
róna.
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. NÓVEMBER 2006 27
BALDUR Elíasson, fv.umhverfisstjóri ABBfyrirtækisins, kemurvíða við í hressilegu við-
tali í Morgunblaðinu sl. sunnudag
þar sem rætt er um orku og um-
hverfi og m.a. mikla trú Baldurs á
metanóli, öðru nafni tréspíra.
Baldur bendir á að tréspíri sé
miklu vænlegra eldsneyti hér á
landi heldur en vetni og gerir til-
raun til að rökstyðja það.
Vegna ábyrgðar okkar á stefnu í vetn-
isrannsóknum hér á landi teljum við nauð-
synlegt að svara þeim dæmum sem Baldur
nefnir máli sínu til stuðnings. Um leið ætl-
um við að gera tilraun til að upplýsa les-
endur um þá hugsun og forvinnu sem búið
hefur að baki vetnisverkefnum hér á Ís-
landi undanfarin ár í þessu greinarkorni.
Við komum hins vegar ekkert inn á önnur
atriði í viðtalinu og teljum að aðrir verði að
svara fyrir fullyrðingar Baldurs um til
dæmis útflutning á rafmagni.
Tvær meginforsendur
Forsendur verkefna okkar hafa verið
tvær: annars vegar að stuðla að fram-
leiðslu eldsneytis úr innlendum orkugjöf-
um og hins vegar að slík framleiðsla myndi
leiða til ávinnings með því að draga úr los-
un gróðurhúsalofttegunda frá Íslandi.
Eins og kunnugt er þá er losun þessi hlut-
fallslega há á alþjóðlegan mælikvarða.
Þannig höfum við stuðst við sterkan vilja
ríkisstjórna til að taka á þessum vanda.
Vandi okkar Íslendinga þegar rætt er
um eldsneyti hefur alltaf verið sá að tilfall-
andi kolefni (lykilfrumefnið í jarðefnaelds-
neyti) hér á landi er mjög takmarkað.
Frumframleiðsla á lífmassa hér er til
dæmis frekar lítil og hefur gert erfitt fyrir
um áætlanir um hvers kyns framleiðslu líf-
ræns eldsneytis þótt slíkar áætlanir hafi
verið kynntar til sögunnar sbr. á nýaf-
stöðnu orkuþingi sem skipulagt var af
Samorku nú í haust.
Metanól leið fyrir galla
Ein af þeim hugmyndum sem við skoð-
uðum mjög snemma var sá möguleiki að
vinna tilbúið eldsneyti úr kolmónoxíði sem
fellur til við framleiðslu í Járnblendiverk-
smiðjunni á Grundartanga og framleiða
metanól. Um þetta var okkur boðið að
birta hugmyndirnar á alþjóðavettvangi og
rituðum við grein í tímaritið Journal of
Metals fyrir sjö árum (Bragi Árnason and
Thorsteinn I. Sigfússon, „Converting C02
emissions and Hydrogen into Methanol
Vehicle Fuel“, JOM, Vol 51, No. 5, maí
1999, bls. 46, þar sem við magntókum slíka
framleiðslu.) Einnig væri hægt að fram-
leiða það beint úr CO2, en eins og Baldur
veit er það miklu meira orkukrefjandi ferli.
Um tíma var vinna Íslenskrar NýOrku
miðuð við að hlutverk félagsins yrði að
vinna „eldsneyti með vetnissamböndum“.
Félagar okkar frá Daimler Benz höfðu
einnig reiknað með metanóli til þess að
knýja bílaflota sinn um það leyti er þeir
voru að hefja samstarf við Íslendinga.
Hins vegar kom á daginn að metanól leið
fyrir ýmsa galla. Fyrst viljum við nefna að
til þess að framleiða metanól hér heima án
þess að nýta kolefni stóriðjunnar þurfti að
flytja inn kol eða jarðgas til vinnslunnar og
Kýótó-bókhaldið hefði ekkert breyst hér
við það.
Í öðru lagi reyndist metanól sem efni
skaðlegt fyrir umhverfið. Menn óttuðust
endingu þess í sambandi við jarðveg og
jarðvatn þar sem leysni efnisins er mikil.
Við sáum metanól falla mjög í gildi og
hurfum frá þessum áformum ásamt al-
þjóðlegu stórfyrirtækjunum sem voru með
okkur í samlaginu. Svo dæmi sé tekið þá
kom fram í skýrslu American Association
of Poison Control Centers (AAPCC) fyrir
árið 2002 voru tilgreind 2.610 tilvik met-
anól eitrunar og 18 dauðsföll rakin til efn-
isins auk 55 tilvika þar sem sjúklingar voru
hætt komnir.
Vetni hafði vinninginn
Einnig höfum við verið að athuga mögu-
leika á bindingu vetnis og kolefnis í svo-
kölluðum Fischer-Tropsch dísilvökva og
séð það sem hugsanlega millileið sem við
gæti blasað, einkum í fiskiskipunum. Bæði
metanól-leiðin og dísil-leiðin hafa í för með
sér að koltvíildi sleppur út.
Vetni, og þar með hreint vetni, hafði
vinninginn eftir þessa greiningu. Við viss-
um auðvitað að heilmiklar áskoranir voru
fólgnar í að fara þá leið. Og þótt fram-
leiðsla vetnis í heiminum væri þá þegar um
50 milljónir tonna á ári, voru óleyst grund-
vallarvandamál samhliða vetninu eins og
reynt hefur verið að takast á við í vetn-
isverkefnum hér á landi og víðar. Grund-
vallaratriðið er hins vegar að þegar vetni
er framleitt á Íslandi er það til dæmis nán-
ast algjörlega án þess að gróðurhúsagös
sleppi út.
Í heiminum er almennt talið að stutt sé í
að vetnisbílar hefji innreið sína fyrir al-
vöru. Bandaríski aðstoðarorkumálaráð-
herrann, David Garman, sem Morg-
unblaðið ræddi við hér á landi í september
sl. staðfesti að bandarísk stjórnvöld gerðu
ráð fyrir fjöldaframleiddum vetnisbílum
eftir rúman áratug.
Úrelt stuðningsdæmi
Baldur gerir mikið úr þeirri eðl-
isfræðilegu staðreynd að vetni er létt
frumefni og erfitt að þjappa saman svo úr
verði hátt rúmhlutfall í geymslu. Hann
nefnir 200 loftþyngda þjöppun sem dæmi
en tekur ekki mið af því sem tíðkast hefur
allan síðasta áratug að reikna með milli
400 og 700 loftþyngda geymslu. Hann sér
fyrir sér gamaldags vörubíla sem flytji
vetnið á stálflöskum milli stöðva en gleym-
ir því að ný létt koltrefjaefni geyma nú
vetni í hylkjum sem spunnin eru úr slíkum
þráðum og sameina þrýstiþol og léttleika.
Hugmyndir hans minna helst á sviðs-
myndina sem við blasti eftir síðari heims-
styrjöldina.
Annað sem Baldur gleymir er að í ís-
lensku áformunum er rætt um að fram-
leiða vetni á staðnum með því að nota raf-
magn til þess að kljúfa vatn með
rafgreiningu og gera það á hverri vetn-
isstöð. Íslenska sviðsmyndin gerir alls
ekki ráð fyrir þungaflutningum á vetni,
gagnstætt þeirri mynd Baldurs af þunga-
flutningum eldsneytis sem rataði í útsíðuf-
rétt Morgunblaðsins. Í ljósi mikillar um-
ræðu undanfarið um hættuna af
þungaflutningum fyrir umferðina og vega-
kerfið er því um allveigamikið atriði að
ræða.
Menn hafa hugsað sér að koma mætti
fyrir vetnisstöðvum við hringveginn þann-
ig að 6–8 stöðvar gætu annað þörfinni sem
lágmark. Út frá því yrði nýtt kerfi stöðva
byggt upp. Í verkefnum Íslenskrar Ný-
Orku hefur þekkingu verið safnað saman
sem leitt hefur til hugmynda um bestu út-
færslu slíkra stöðva. Hin þunglamalega
mynd sem Baldur kynnti fyrst á orkuþingi
fyrir fimm árum, af þungaflutningum á
stálflöskum, á engan veginn við í þeim til-
vikum.
Stöndum á tímamótum
Heimurinn stendur á afar mikilvægum
tímamótum. Heimsbyggðin leitar að lausn-
um á þeirri vá sem blasir við ef gróð-
urhúsagös halda áfram að sleppa út í vax-
andi mæli stjórnlaust í nánustu framtíð.
Framlag Íslendinga til vetnismála er við-
urkennt um alla heimsbyggðina. Það er
starf frumherja þar sem lausnin hefur ekki
verið upplögð eða sjálfsögð. Þrotlaus vinna
við vetnisverkefni hefur fært okkur nær
einni lausninni. Okkur þykir því miður að
Baldur hafi samt ekki nálgast viðfangs-
efnið af nógu mikilli sanngirni, en líkt og
stuðningsdæmi hans sanna skorti þar
nokkuð á þekkingu á nýjustu þróun í vetn-
istækni eða þeim verkefnum sem unnið er
að hér á landi.
Tréspírinn og vetnið
Eftir Þorstein I. Sigfússon
og Braga Árnason
Bragi Árnason
» Okkur þykir því miður aðBaldur hafi samt ekki
nálgast viðfangsefnið af
nógu mikilli sanngirni en
líkt og stuðningsdæmi hans
sanna skorti þar nokkuð á
þekkingu á nýjustu þróun í
vetnistækni …
Höfundar eru prófessorar
við Háskóla Íslands.
Þorsteinn I. Sigfússon
innig fjölgað jafnt og þétt
f eftirfarandi tölum: Árið
ald á amfetamín í 169 til-
2004 voru málin næstum
mabili fjölgaði e-töflumál-
son, yfirmaður fíkniefna-
deildar lögreglunnar í Reykjavík, segist
ekki heyra eins mikið um neyslu e-taflna
og áður og einnig sé minna tekið af efninu
en það sé hans tilfinning að neysla á e-
töflum haldist í hendur við magn hald-
lagðra efna.
„Það var miklu meira af henni en svo
fór framboðið að minnka. Refsingarnar
fyrir e-töflusmygl þyngdust og um tíma
var töluverður áróður í gangi,“ segir hann
og bætir við að lögreglumönnum hafi
sýnst sem harðari refsingar hafi slegið á
e-töflusmygl.
Aðspurður segir Ásgeir að málin sem
komu upp um helgina veki ekki endilega
grun um að neysla á e-töflum sé að aukast
á nýjan leik heldur þýði það einfaldlega
að mjög hættulegar töflur séu nú í um-
ferð. „Þetta er ekki framleiðsla sem er
unnin samkvæmt einhverjum gæðastöðl-
um heldur eru það krimmar sem búa
þetta til við mjög misjafnar aðstæður.“
Ásgeir vonar að fíkniefnasalar taki mark
á viðvörun lögreglunnar í Reykjavík á
mánudagsmorgun um að hættulegar töfl-
ur væru í umferð, hann ætlar engum það
óhæfuverk að dreifa efnum sem viðkom-
andi veit að eru lífshættuleg.
Hertar refsingar árið 2001
Þær hertu refsingar sem Ásgeir Karls-
son vísar hér til voru settar í lög árið 2001
en það ár samþykkti Alþingi að hækka
hámarksrefsingu fyrir fíkniefnabrot úr
10 árum í 12. Í greinargerð með frum-
varpinu er bent á að undanfarið hafi dóm-
ar í fíkniefnamálum þyngst mjög og var
sérstaklega vísað til tveggja héraðsdóma
sem féllu árið 2000 en í báðum tilvikum
voru sakborningar dæmdir í níu ára fang-
elsi fyrir e-töflusmygl. Þar með höfðu
refsimörkin nánast verið nýtt til fullnustu
og af þeim sökum þótti rétt að hækka
refsimörkin til þess að dómstólar gætu
ákveðið þyngri refsingu ef reyndi á „enn
alvarlegri brot“.
Í grein í Úlfljóti um þyngingar refsinga
við fíkniefnabrotum, tveimur árum eftir
að lögin voru sett, benti Ragnheiður
Bragadóttir, prófessor við lagadeild Há-
skóla Íslands, á að rannsóknir sýndu að
varnaðaráhrif fangelsisrefsinga ykjust
ekki með lengri fangelsisdómum, heldur
minnkuðu jafnvel. Fíkniefnavandinn væri
heldur ekki einkamál réttarkerfisins
heldur mikið félagslegt og heilsufarslegt
vandamál. „Væri ef til vill nær að verja
meiri orku í að grafast fyrir um rót vand-
ans og byrgja brunninn áður en barnið er
dottið ofan í hann? Að minnsta kosti er
ljóst að ekki hefur dregið úr böli af völd-
um fíkniefna á Íslandi þrátt fyrir mjög
þungar refsingar,“ sagði Ragnheiður.
Um 160 e-töflufíklar
Tölur um fjölda eiturlyfjafíkla sem
hafa lagst inn á Sjúkrahúsið Vog á síð-
ustu árum staðfesta þessi orð Ragnheið-
ar, ekkert hefur dregið úr fíkniefnavand-
anum heldur þvert á móti.
Á árinu 2005 voru um 650 fíklar í örv-
andi fíkniefni lagðir inn á Sjúkrahúsið
Vog, um eitt hundrað fleiri en lögðust inn
árið 2000. Langflestir þeirra töldust am-
fetamínfíklar eða tæplega 600 og kók-
aínfíklar voru um 220. E-töflufíklar voru
160 talsins og hafði heldur fækkað frá
árinu 2003 þegar þeir voru flestir eða um
180.
Til skýringar er rétt að taka fram að
margir fíklanna hafa notað fleiri en eitt
fíkniefni og að sá telst fíkill sem hefur um
langt skeið notað tiltekið fíkniefni a.m.k.
vikulega. Um 450 þeirra sem lagðir voru
inn á Vog sögðust einhvern tíma hafa
prófað e-töflu.
Meiri neysla en í „faraldrinum“
Valgerður Rúnarsdóttir, læknir hjá
SÁÁ á Vogi, minnir á að um miðjan síð-
asta áratug hafi verið rætt um e-töfluf-
araldur á Íslandi og í nágrannalöndunum
en síðan hafi dregið úr neyslunni eftir að
hún náði hámarki árið 1996, hugsanlega
vegna mikillar umræðu, m.a. um dauðs-
föll af völdum e-töfluneyslu í útlöndum.
Síðan hefði e-töfluneysla aukist og væri
miklu meiri en hún varð í toppnum sem
varð 1995–1996. Enginn þeirra sem komi
á Vog neyti þó einungis e-taflna heldur
noti þær með öðrum örvandi fíkniefnum.
Neytendur e-taflna eru yfirleitt ungir
en um 50 af 156 stórneytendum, sem
lagðir voru inn á Vog árið 2005, voru 20
ára og yngri.
Valgerður segir að aðalvandinn sem
steðji að sé hin mikla aukning á neyslu
örvandi fíkniefna. Þar sé amfetamín
fremst í flokki en síðan komi kókaín og e-
töflur.
uneysla en í
995–1996
Morgunblaðið/Kristinn
ð dauða. Ekkert annað
ar, jafnvel aðeins af ein-
Í HNOTSKURN
» Árið 2005 voru 156 stórneyt-endur e-taflna lagðir inn á
Sjúkrahúsið Vog.
» Ung kona lést á laugardag eftirað hafa tekið e-töflu og tveir
piltar voru lagðir alvarlega veikir
inn á sjúkrahús.
» Árið 2003 lést ung kona í húsivið Lindargötu eftir ofneyslu e-
taflna og kókaíns.
» Neysla örvandi fíkniefna hefuraukist mjög á síðustu árum og
aldrei hefur verið tekið jafnmikið
af amfetamíni og á þessu ári.
»Lagt hefur verið hald á um 950e-töflur á þessu ári.
nús að yfirleitt séu um
g misjafnt er hversu
urnar og þau tilvik
lvarlegar eitranir, veki
Töflurnar séu því
t mál. Allir sem kaupi
höndunum sem veldur
skipti, er minnisleysi,
ykst á Parkinsonsveiki.


 .%>>?@*++A





O O O O fnið“