Morgunblaðið - 17.03.2007, Blaðsíða 31

umræðan
ekkert
mál og
orð við SI
rra. SI
irð-
nægð með
reytingar
að frá og
i farið að
ustu til
ugbún-
i
r- og við-
ðu sinni
ið und-
u end-
a lands-
reks
vitund um
mikilvægi umhverfisverndar hefur
aukist mikið og er ástæða til að
fagna því. Þrátt fyrir það megum
við ekki gleyma því liðna og þá
þurfum við að virða þá staðreynd
að hagnýting orkulindanna hefur
verið ein meginstoð efnahagslegra
framfara síðasta áratuginn og að
nokkru leyti í tæpa hálfa öld.“
Ráðherra sagði að vegna minnk-
andi beinna ríkisafskipta hefði
hlutverk ríkisvaldsins orðið veiga-
meira í skilgreiningu á ytri ramma-
skilyrðum. Benti hann á nýlegt
frumvarp til laga á Alþingi um
meginreglur umhverfisréttar.
Markmið þeirra væri að stuðla að
sjálfbærri þróun, sjálfbærri nýt-
ingu umhverfis, samþættingu um-
hverfissjónarmiða við önnur sjón-
armið með hag núlifandi og
komandi kynslóða að leiðarljósi.
Þessi lög tengdust öðrum vænt-
anlegum lögum sem væru til um-
fjöllunar, um samræmda heildar-
áætlun um nýtingu auðlinda og
verndun umhverfis, en löggjöfin
ætti að taka gildi árið 2010.
Jón sagðist hafa ákveðið að beita
sér fyrir því að framlög til
Tækniþróunarsjóðs yrðu aukin. Á
þessu ári hefur sjóðurinn 500 millj-
ónir króna til ráðstöfunar í þróun-
ar- og nýsköpunarverkefni og fær
um þriðjungur umsókna í hann
brautargengi. Jón sagði að til
grundvallar þeirri stefnu að styrkja
sjóðinn lægi reynsla hans af störf-
um í vísinda- og tækniráði og skiln-
ingur á mikilvægi þess að nýsköp-
un atvinnulífsins þyrfti að vega
þyngra í atvinnupólitískri umfjöll-
un en verið hefði. „Ég tel ekki of-
mælt að framlög til Tækniþróun-
arsjóðs verði tvöfölduð á næstu
fjórum árum – og verði einn millj-
arður árið 2012. Ég tel að viðbót-
arframlagi til sjóðsins á næsta ári,
árið 2008, þurfi fyrst og fremst að
verja til samstarfsverkefna með
Nýsköpunarsjóði atvinnulífsins í
þeim tilgangi að sameiginlega geti
þessir sjóðir gert alvarlega atlögu
að því að brúa nýsköpunargjána.“
ræðuna
dsaðild
narsjóðs næstu árin
Morgunblaðið/Árni Sæberg
l umræðuefna á iðnþingi í gær.
» Verði ekki sam-hugur um það get-
um við hætt að fjalla
um þessi Evrópumál – í
bili að minnsta kosti.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. MARS 2007 31
um olíufélaganna, þar á meðal með varnarað-
ilum, áður en til þess kom að ríkissaksóknari fól
ríkislögreglustjóra að kanna hvort einnig skyldi
hefja opinbera rannsókn á ætluðum refsiverð-
um brotum félaganna og starfsmanna þeirra.
Höfðu tvö félaganna veitt veigamiklar upplýs-
ingar um málsatvik og lagt sitt af mörkum til að
upplýsa málið og sér í lagi eitt þeirra gert sitt
ýtrasta til þess að tryggja rétta og fullnægjandi
upplýsingagjöf starfsmanna sinna. Enda var
þeim gefið tilefni til að ætla að á þann hátt yrðu
þær stjórnvaldssektir lægri, sem ákveðnar
yrðu, sem varð og raunin. Því er haldið fram af
hálfu varnaraðila að olíufélögunum hafi verið
gefið til kynna af starfsmönnum Samkeppnis-
stofnunar, áður en ákveðið var að ganga til sam-
starfs við stofnunina um að upplýsa málið, að
ekki myndi koma til eftirfarandi refsimeðferðar
á hendur starfsmönnum þeirra. Þótt starfs-
menn Samkeppnisstofnunar verði ekki taldir
geta skuldbundið ákæruvaldið með þessum
hætti liggur fyrir að gengið var til þessarar
samvinnu með fyrrgreindri niðurstöðu um
lækkun stjórnvaldssekta, en eins og lögunum er
skipað eru það fyrst og fremst samkeppnisyf-
irvöld sem eiga að framfylgja þeim. Upplýs-
ingar sem fengnar voru frá starfsmönnum fé-
laganna urðu ásamt gögnum, sem fengin voru
við húsleit Samkeppnisstofnunar hjá þeim,
grundvöllur ákvörðunar samkeppnisráðs um
stjórnvaldssektir. Þessar upplýsingar fylgdu
öðrum gögnum til lögreglunnar þegar Sam-
keppnisstofnun lét henni þau í té og urðu þann-
ig einnig grundvöllur rannsóknar lögreglu. Í
héraði lýsti ákæruvaldið því yfir að það myndi
ekki byggja á fundargerðum Samkeppnisstofn-
unar með fulltrúum olíufélaganna. Í öðrum
gögnum málsins kemur fram að við rannsókn
ríkislögreglustjóra hafi að langstærstum hluta
verið byggt á þeim gögnum sem hafi verið hald-
lögð á starfsstöðvum olíufélaganna, enda talið
að einungis þau gögn kunni að hafa sönnunar-
gildi í málinu. Við rannsóknina hafi því ekki ver-
Meirihluti Hæstaréttar taldi að vísaætti máli gegn forstjórum olíufélag-anna frá dómi. Hér fer á eftir rök-stuðningur Hjördísar Hákonardótt-
ur, Hrafns Bragasonar og Garðars Gíslasonar.
„Að framan var vikið að samkeppnislögum
nr. 8/1993, en með þeim var tekið upp það fyr-
irkomulag að samkeppnisráði var fengið það
hlutverk að framfylgja boðum og bönnum lag-
anna, þar á meðal fyrirmælum 10. gr. þeirra.
Með 52. gr. var ráðinu fengið vald til þess að
leggja stjórnvaldssektir á fyrirtæki eða samtök
fyrirtækja, sem brytu gegn þessum bann-
ákvæðum. Af orðalagi bannreglnanna, þar á
meðal 10. gr., þar sem lagt er bann við nánar til-
greindum samningum, samþykktum og sam-
stilltum aðgerðum á milli fyrirtækja, má ráða
að þær eru sniðnar að þessu valdsviði sam-
keppnisráðs. Af lögunum varð ekki skýrlega
ráðið hvernig fara ætti um háttsemi starfs-
manna fyrirtækja þeirra sem brytu gegn 10.
gr., þótt eðlilega séu það starfsmenn fyrirtækj-
anna sem koma fram á þeirra vegum og fangels-
isrefsing samkvæmt 57. gr. laganna geti eðli
máls samkvæmt aðeins tekið til einstaklinga.
Engin fyrirmæli voru í lögum nr. 8/1993 um skil
á milli heimilda lögreglu til rannsóknar sam-
kvæmt þeim og rannsóknar samkeppnisyfir-
valda. Ekki var mælt fyrir um hvernig lögreglu
bæri að haga rannsókn sinni væri mál til með-
ferðar hjá samkeppnisyfirvöldum. Þá var því
ósvarað hvort lögreglurannsókn mætti fara
fram á sama tíma og rannsókn samkeppnisyf-
irvalda eða hvort gert væri ráð fyrir að hún
fylgdi í kjölfarið. Jafnframt var ekki mælt fyrir
um áhrif byrjaðrar lögreglurannsóknar á rann-
sókn samkeppnisyfirvalda og heimild þeirra til
álagningar stjórnvaldssekta við slíkar aðstæð-
ur. Þá var ekki kveðið á um hvort gögn eða upp-
lýsingar, sem aflað hefði verið við rannsókn
samkeppnisyfirvalda, yrðu afhent lögreglu eða
hvort nota mætti slíkar upplýsingar, sem fyr-
irsvarsmenn félaga hefðu veitt, sem sönnunar-
gögn í opinberu máli gegn þeim. Af því sem að
framan hefur verið rakið er ljóst að mikil óvissa
ríkti um það hvort lögin gerðu ráð fyrir að
bannreglu 10. gr. yrði framfylgt með tvennum
hætti og hvort miðað væri við að rannsókn gæti
bæði farið fram á stjórnsýslustigi og hjá lög-
reglu. Var því ekki ljóst hverju varnaraðilar,
sem fyrirsvarsmenn félaga sinna, mættu búast
við um framhald málsins eftir að rannsókn sam-
keppnisyfirvalda var hafin.
Að framan er því lýst að Samkeppnisstofnun
hafði haldið fjölda funda með fyrirsvarsmönn-
ið stuðst við áðurnefndar fundargerðir Sam-
keppnisstofnunar. Óumdeilt er að umræddar
fundargerðir voru afhentar lögreglu og að þær
fylgdu ákæru til héraðsdóms. Þrátt fyrir fram-
angreindar yfirlýsingar ákæruvaldsins verður
ekki séð, eins og rannsókn Samkeppnisstofn-
unar var háttað, hvernig halda megi aðgreind-
um þeim gögnum frá stofnuninni sem sóknarað-
ili telur sig mega reisa ákæru á og skýringum
starfsmanna félaganna á þeim gögnum.
Í 70. gr. stjórnarskrárinnar eru ákvæði um að
öllum beri réttur til að fá úrlausn um ákæru á
hendur sér um refsiverða háttsemi með rétt-
látri málsmeðferð innan hæfilegs tíma. Í 69. gr.
eru jafnframt fyrirmæli um að engum verði
gerð refsing nema fyrir háttsemi sem refsiverð
er samkvæmt lögum á þeim tíma er hún átti sér
stað. Ákvæði þessi eiga sér hliðstæðu í 6. og 7.
gr. mannréttindasáttmála Evrópu sem hefur
lagagildi hér á landi samkvæmt lögum nr. 62/
1994 þar um. Að teknu tilliti til þess hafa fram-
angreind fyrirmæli stjórnarskrárinnar verið
skilin svo að meðferð sakamála þurfi að vera
með þeim hætti að réttindi sakborninga séu
ekki fyrir borð borin og refsiheimildir skýrar.
Þá hefur verið litið svo á að það sé þáttur í rétt-
látri málsmeðferð samkvæmt 6. gr. mannrétt-
indasáttmálans að þeim sem sakaður er um
refsiverða háttsemi í skilningi þess ákvæðis sé
óskylt að tjá sig eða láta í té upplýsingar sem
leitt geti til sakfellingar hans.
Að framan er því lýst hvert var fyrirkomulag
laga nr. 8/1993 og laga nr. 107/2000, sbr. nú laga
nr. 44/2005. Verður að telja að þetta fyrirkomu-
lag hafi ekki verið nógu skýrt um meðferð máls
ef grunur vaknaði um að brotið hefði verið gegn
lögunum, og var þar af leiðandi óskýrt hvernig
með skyldi fara ef tilefni þætti til opinberrar
rannsóknar jafnhliða meðferð samkeppnisyfir-
valda og hvenær beita ætti refsiviðurlögum. Á
það meðal annars við þá stöðu varnaraðila að
taka þátt í viðræðum og samningum við Sam-
keppnisstofnun og veita henni upplýsingar, en
fella á sama tíma á sig sök með því að málið var
síðar tekið til refsimeðferðar. Er ekki nægj-
anlega fram komið að varnaraðilar hafi fengið
notið þeirra réttinda sakborninga, sem fyrir er
mælt í 70. gr. stjórnarskrár, sbr. 6. gr. mann-
réttindasáttmála Evrópu, og meginreglum laga
nr. 19/1991, í þeirri lögreglurannsókn, sem fram
fór í kjölfar meðferðar samkeppnisyfirvalda,
eins og henni var hagað. Af þessu leiðir að
ákæra verður ekki reist á þessari lögreglurann-
sókn. Verður málinu á þessum forsendum vísað
frá héraðsdómi.“
Fyrirmæli laga ekki nógu
skýr um meðferð máls
Garðar
Gíslason
Hrafn
Bragason
Hjördís
Hákonardóttir
á Norð-
ægri
að reisa
á höf-
þar sem
m álver-
úsavík af
á áli eftir
mlegt að
ks at-
rðhita
l og öflug
ra mögu-
kkar sé á
alli um
m mun
etur
gum.“
lur
d
GUNNLAUGUR Claessen skilaði
sératkvæði en hann vildi stað-
festa niðurstöðu hins kærða úr-
skurðar, að virtum annmörkum
á ákæru í heild sinni. Í sér-
atkvæðinu segir m.a. orðrétt:
„Í inngangi ákæru segir að
varnaraðilum séu gefin að sök
brot gegn samkeppnislögum
með því að hafa sem forstjórar
þriggja olíufélaga haft ólögmætt
samráð „ýmist sjálfir“ eða „fyrir
milligöngu undirmanna sinna“
með tiltekin markmið fyrir aug-
um. Í þeim 27 ákæruliðum sem
taka við af innganginum er
verknaðarlýsing hins vegar orð-
uð með þeim hætti að olíufélögin
þrjú hafi haft með sér nánar til-
greint ólögmætt samráð ýmist
„fyrir tilstilli ákærðu“ eða „fyrir
tilstilli ákærðu sjálfra og fyrir
milligöngu undirmanna þeirra.“
Telja varnaraðilar að ósamræmi
sé að þessu leyti milli inngangs
ákærunnar og verknaðarlýs-
ingar í einstökum ákæruliðum.
Sé ljóst, þegar orðalag í ákær-
unni sé brotið til mergjar, að í
einstökum ákæruliðum sé varn-
araðilum í raun gefið að sök að
hafa stuðlað að eða veitt aðstoð
við brot olíufélaganna gegn sam-
keppnislögum, en samkvæmt
inngangi ákærunnar séu það
þeir sjálfir sem hafi brotið lögin.
[...] Er þannig í ýmsum ákæru-
liðum ekki lýst berum orðum
hlut ákærðu í hinum ætluðu
brotum gegn samkeppnislögum.
[...] Að því virtu, sem að framan
greinir, verður
fallist á þá nið-
urstöðu í hin-
um kærða úr-
skurði að
misbrestur sé á
því að brotin
séu tilfærð á
þann hátt að
ætluð háttsemi
ákærðu sjálfra
sé svo skýr
sem skyldi. [...]
Nokkrir ákæruliðir [...] eru
settir fram með þeim hætti að í
upphafi er lýst því ólögmæta
samráði sem olíufélögunum er
gefið að sök í formi samninga og
samstilltra aðgerða og inntak
þess rakið í stuttu máli. Þar á
eftir er því lýst nánar og að því
er virðist í dæmaskyni hvernig
hið ólögmæta samráð hafi átt
sér stað. Er það í sumum til-
vikum þannig að lýst er háttsemi
ýmissa undirmanna varnaraðila í
löngu máli og efni bréfa og sam-
skipti á fundum rakin. Ekki er
þörf á slíkri útlistun í ákæru,
enda hefur áður verið gerð
grein fyrir verknaðarlýsingu
með ítarlegum hætti. Felst í
þessu skriflegur málflutningur
af hálfu sóknaraðila sem brýtur
gegn meginreglunni um jafnræði
málsaðila. – Að virtum þeim
annmörkum á ákæru í heild
sinni, sem að framan greinir,
verður ekki komist hjá að stað-
festa niðurstöðu hins kærða úr-
skurðar.“
Annmarkar á
ákæru í heild sinni
Gunnlaugur
Claessen
ÓLAFUR Börkur Þorvaldsson
taldi, einn dómaranna, að taka
ætti olíumálið til efnismeðferðar.
„Eins og áður er nefnt hafa
ákvæði 10. gr. eldri og núgildandi
samkeppnislaga að geyma bann-
reglur við tilgreindri háttsemi
sem telst vera ólögmætt samráð
milli fyrirtækja. Þessi ákvæði
lýsa alvarlegustu brotum sem um
ræðir gegn lögunum, en sam-
kvæmt refsiákvæðum laganna
eru fangelsisrefsingar hörðustu
viðurlögin við brotum gegn þeim.
Eðli málsins samkvæmt fer sam-
ráð milli fyrirtækja fram á þann
hátt að einstaklingar koma fram
fyrir hönd þeirra. Bannið beinist
því ótvírætt að starfsmönnum
fyrirtækja og skiptir ekki máli
þótt þeir séu ekki nefndir sér-
staklega í títtnefndri 10. gr. Þá
er ljóst að einungis einstaklingar
verða dæmdir til fangelsisvistar
en ekki fyrirtæki. Samkvæmt því
sem rakið hefur verið um refsi-
ákvæði samkeppnislaga gera
bæði eldri og núgildandi lög ráð
fyrir því að starfsmönnum fyr-
irtækja verði gerð refsing fyrir
brot gegn þeim. Vísast í því sam-
bandi til ofangreindrar umfjöll-
unar um 42. gr. laga nr. 44/2005,
sbr. 57. gr. laga nr. 8/1993, þar
sem beinlínis er vísað til brota
starfsmanna gegn þeim.
Ákvæði 12. gr. laga nr. 8/1993
eru samhljóða 12. gr. núgildandi
laga nr. 44/2005. Þar er lagt
bann við að samtök fyrirtækja
ákveði samkeppnishömlur eða
hvetji til hindr-
ana sem bann-
aðar eru. Í 2.
mgr. grein-
arinnar kemur
fram að bannið
nái til stjórn-
armanna,
starfsmanna og
trúnaðarmanna
samtaka fyr-
irtækja. Ekki
verður fallist á með varnaraðilum
að álykta skuli frá ákvæði 2. mgr.
12. gr. á þann veg að 10. gr. eldri
og núgildandi samkeppnislaga
mæli ekki fyrir um fullnægjandi
refsiheimild gagnvart starfs-
mönnum fyrirtækja. Um það má
líta til þess að í athugasemdum
við ákvæðið í greinargerð með
frumvarpi því sem varð að lögum
nr. 8/1993 segir að tilgangur
ákvæðisins sé að koma í veg fyrir
„allan vafa um túlkun“. Bendir
það frekar til þess að löggjafinn
hafi ekki talið slíkan vafa hafa
verið uppi um að bann samkvæmt
10. gr. tæki til starfsmanna fyr-
irtækja.
Að öllu þessu virtu verður ekki
talið að ofangreind ákvæði sam-
keppnislaga valdi slíkum vafa um
að starfsmönnum fyrirtækja verði
gerð refsing fyrir brot gegn 10.
gr. laganna að það varði frávísun
málsins frá héraðsdómi. Þess í
stað ber að meta við efnislega
meðferð málsins hvort háttsemi
varnaraðila, eins og henni er lýst
í ákæru, sé refsiverð.“
Vildi að málið yrði
tekið til efnismeðferðar
Ólafur Börkur
Þorvaldsson