Morgunblaðið - 17.03.2007, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 17. MARS 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Fallstjórn
Sögnin að stinga getur eins og
fjölmargar aðrar sagnir ýmist tek-
ið með sér þolfall eða þágufall í
mismunandi merkingu, t.d. stinga
mann (í bakið); stinga upp kál-
garð, stinga lyklinum í vasann/
skrána og stinga einhverju að ein-
hverjum. Munurinn er skýr en í
nútímamáli ber þó við að notkun sé
ekki í samræmi við málvenju.
Á heimasíðu Flugleiða er að
finna eftirfarandi leiðbeiningar:
‘þegar innritun á sér stað er
greiðslukort, sem sett var inn sem
auðkenni, stungið í vélina og inn-
ritun getur hafist’. Ætla mætti að
stórfyrirtæki á borð við Flugleiðir
hefði metnað og burði til að sýna
sjálfu sér, íslenskri tungu og við-
skiptavinum þá virðingu að senda
frá sér hnökralausan texta. Það
ætti ekki að vera fyrirtækinu of-
viða að standa straum af kostnaði
við yfirlestur.
Af svipuðum meiði er eftirfar-
andi dæmi: af ótta við að einhverjir
kunni að nota það sem við segjum
til að renna stoðir undir ímynd-
aðar samsæriskenningar
(20.10.06). það er auðvitað eitt að
renna e-ð ‘sníða til (í rennibekk)’
en annað að renna e-u ‘láta e-ð
renna’.
Merking orða
Talsverður munur er á því að
herða e-ð (sig, skrúfuna) og herða
á e-u (sér, skrúfunni). Í eftirfar-
andi dæmi er þessu tvennu ruglað
saman: stjórnvöld verði að taka af-
stöðu til þess hvort að [svo] HÍ
verði áfram þjóðskóli opinn öllum
eða hvort að [svo] herða skuli á
inntökuskilyrðum (28.8.06).
Algengt er að tala um að ganga
að e-u vísu ‘telja e-ð öruggt,
tryggt’ en orðasambandið ganga
af e-m dauðum vísar til þess er e-r
liggur dauður eftir (viðureign, við-
skipti við annan), sbr. enn fremur
að orðasambandið ganga frá e-m
(óvini sínum) má einnig nota í svip-
aðri merkingu. Umsjónarmanni
finnst hæpið að tala um að ganga
af gæðum dauðum en sýnu verra
að ganga að gæðum dauðum, eins
og sjá má í eftirfarandi dæmi:
Annar fréttastjóri sagði um svipað
leyti að niðurskurður á fréttastof-
um (‘á fé til fréttastofa’) væri að
ganga að gæðunum dauðum (Mbl.
17.10.06).
Þegar fara á betur en vel
fer oft verr en illa
Jón biskup Vídalín notar máls-
háttinn í myndinni þegar fara á
betur en vel, þá fer verr en illa með
vísun til manns sem lagði sig allan
fram í verkum sínum en gleymdi
þó því sem mikilvægast er. Máls-
hátturinn getur einnig vísað til
þess að það er góðra gjalda vert að
vanda sig í framsetningu en mál-
venja og málkennd er þó mik-
ilvægari.
Orðatiltækið taka e-ð óstinnt
upp (fyrir e-m) merkir ‘skilja,
túlka e-ð illa/(linlega) (fyrir e-m)’
> ‘taka e-u illa’. Lýsingarorðið óst-
innur merkir ‘linur, óstæltur’ og af
því er myndað atviksorðið óstinnt.
þar sem ó- er neitunarforskeyti og
heildarmerking ao. óstinnt er einn-
ig neikvæð finnst mönnum unnt að
sleppa forskeytinu, t.d.: stjórn-
arandstöðuþingmenn tóku um-
mæli Sólveigar Pétursdóttur …
stinnt upp en þar sagðist hún vera
þeirrar skoðunar að kannski þyrfti
að takmarka ræðutíma í annarri
umræðu (18.1.07). Hér virðist
gæta ofvöndunar en vitaskuld ræð-
ur málvenja hér sem endranær.
Af sama toga er endurtúlkun lo.
óhultur ‘öruggur’ sem verður þá
hultur, sbr. enn fremur orða-
tiltækið vera ómyrkur í máli ‘tala
tæpitungulaust; segja hug sinn
skýrt og vafningalaust’, sem verð-
ur þá ranglega vera myrkur í máli.
Úr handraðanum
Í fyrstu Mósebók (1. Mós 6, 17)
greinir frá syndaflóðinu, sem
svelgir synduga menn. Syndaflóðið
vísar reyndar upphaflega til ‘sí-
flóðs, mikils flóðs’, sbr. fhþ.
Sintfluot > Sündflut, þ.e. for-
skeytið sint- (‘sí-’) er tengt Sünde
‘synd’. Enn er auðvelt að misskilja
orð. Fyrir allmörgum árum var
þýskur stúdent við nám í Háskóla
Íslands. Á hverjum degi lá leið
hans upp í Háskóla fram hjá Sund-
höll Reykjavíkur og olli heitið hon-
um miklum heilabrotum. Dag einn
spurði hann umsjónarmann: Hvað
gera Íslendingar eiginlega í þess-
ari sundhöll (Sündenhalle)? Um-
sjónarmaður svaraði auðvitað um
hæl: þar þvo þeir af sér syndir sín-
ar.
Orðasambandið eftir mig kem-
ur syndaflóðið ‘það lafir á meðan
ég lifi’ vísar til hámarks skamm-
sýni og eigingirni. það á uppruna
sinn í fleygum ummælum (í
frönsku): après nous le déluge.
Ummælin eru oft eignuð Mdm.
Pompadour, eiga að hafa fallið í
samtali hennar við Loðvík 15.
(1757), aðrir leggja ummælin Loð-
vík 15. í munn. Hvorugt mun vera
rétt. Trúlega er um að ræða gaml-
an franskan málshátt: Après moi
le déluge. Elsta dæmi í íslenskum
heimildum er frá miðri 19. öld.
Orðasambandið er algengt í nú-
tímamáli, sbr. eftirfarandi dæmi:
Nú – svo er auðvitað gamla góða
ráðið frá Loðvík 15., síðasta
Frakkakóngi fyrir stjórnarbylt-
inguna: Syndaflóðið kemur ekki
fyrr en eftir minn dag. – Meinið er
bara það að Alcan í Straumsvík er
á dagskrá núna strax (20.1.07).
Umsjónarmanni þykir þýðingin
‘það lafir á meðan ég lifi’ bráðsnjöll
en því miður hefur hann ekki hug-
mynd um aldur hennar og upp-
runa.
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson 98. þáttur
Vegna mikils aðstreymis aðsendra greina í aðdraganda alþingiskosn-
inganna verður formi þeirra greina, sem lúta að kosningunum, breytt.
Er þetta gert svo efnið verði aðgengilegra fyrir lesendur og auka mögu-
leika Morgunblaðsins á að koma greinunum á framfæri fyrir kosningar.
Alþingiskosningar
ÞAÐ var mikill þungi í fundarmönnum á borgarafundinum á Ísafirði á
sunnudaginn. Undir niðri kraumar uppsöfnuð og langvarandi reiði vegna
skeytingarleysis stjórnvalda um hagsmuni íbúa fjórðungsins. Það er uggur
í fólki vegna sölu, lokunar og gjaldþrota einstakra fyr-
irtækja á Ísafirði undanfarnar vikur.
Hvert byggðarlagið á fætur öðru hefur mátt þola áföll
sem hafa riðið yfir eins og brotsjóir í hálfan annan áratug.
Fyrst á Patreksfirði, síðan Bíldudal, Þingeyri, Suðureyri,
Flateyri, Bolungavík, Súðavík, Hólmavík og Ísafirði. Öll
áföllin tengdust sölu kvóta eða gjaldþroti lykilfyrirtækja og
höfðu sömu afleiðingar, atvinna dróst saman, fólki fækkaði,
tekjur lækkuðu, eignir féllu í verði.
Þegar aðalatvinnuvegurinn dregst stórlega saman verður sambærilegur
samdráttur í peningaveltunni, launagreiðslum og öðrum umsvifum. Með
öðrum orðum neikvæður hagvöxtur. Þetta eru fjötrar kvótalaganna. Það
duga ekki neinar smáskammtalækningar til þess að vega upp samdráttinn.
Tíu milljónir króna á ári frá ríkinu í þrjú og hálft ár er eiginlega verra
en ekkert. Það er sama og að gera grín að Vestfirðingum. Á Austurlandi
þurfti meira en 10 milljónir króna. Landsvirkjun setti milljarða króna í
rannsóknir og undirbúning að virkjun við Kárahnjúka og framkvæmdin
ásamt álveri losar 200 milljarða króna. Í Þingeyjarsýslum er verið að setja
mikla peninga til þess að koma á fót álveri við Húsavík. Það tekur ríkið
eina öld að verja 1 milljarði króna til atvinnumála á Vestfjörðum, það er að
segja ef einhver trúir því að vaxtarsamningurinn verði framlengdur um 97
ár. Vaxtarsamningur í eina öld er samt ekki nema 0,5% af Austfjarðaátaki
ríkisstjórnarinnar. Það mun taka 200 aldir með sama áframhaldi að ná
„Kárahnjúkaumfangi“ á Vestfjörðum. Þyrnirós svaf lengi, heila öld, en sá
svefn er sem örskotsblundur hjá þessu. Ég skil þá vel á Norðurlandi vestra
að neita að skrifa undir sambærilegan vaxtarsamning fyrir sitt svæði. Það
eru takmörk fyrir langlundargeðinu.
Til er máltæki sem hefst á orðunum með lögum skal land byggja. Satt er
það að lög eru nauðsynleg til þess að menn byggi land í friði hver við ann-
an. En máltækið endar á orðunum: en með ólögum eyða. Þegar það gerist
að fólki fækkar um liðlega fimmtung á aðeins 12 árum í heilum landsfjórð-
ungi eru ólög að verki. Vestfirðingar muna það að byggðin norðan Ísa-
fjarðardjúps fór í eyði fyrir rúmum 40 árum. Hraðinn á fólksfækkuninni nú
er slík að ef horft er 2 áratugi fram í tímann með sama áframhaldi áttar sig
hver maður á því að byggðin vestan Djúps vestur í Breiðafjörð getur eyðst
líka. Með lögum skal land byggja, en ólögum eyða.
Þess vegna skorar borgarafundurinn á kjörna fulltrúa að taka höndum
saman, leggja flokkspólitísk ágreiningsefni til hliðar og sameinast um þau
brýnu úrlausnarefni sem við blasa í atvinnu- og byggðamálum.
…en með ólögum eyða
Kristinn H. Gunnarsson skrifar um málefni Vestfirðinga
Höfundur er alþingismaður í Norðvesturkjördæmi.
UM síðustu mánaðamót var
stigið stærsta skref sem tekið
hefur verið fram til þessa í þeim
tilgangi að lækka matarverð hér
á landi. Var sú aðgerð í nokkrum
þáttum. Í fyrsta lagi var neðra
þrep virðisaukaskattsins lækkað
um helming, úr 14% í 7%. Með
þeirri aðgerð lækkaði stærstur
hluti matvæla og drykkjarvöru. Í
öðru lagi voru þau matvæli sem
enn báru 24,5% virðisaukaskatt
færð niður í neðra þrepið og
bera nú 7% skatt. Í þriðja lagi
voru vörugjöld felld niður á mat
og drykkjarvörur sem jafnframt
leiðir til lækkunar matarverðs og
í fjórða lagi lækka tollar á kjöti
um 40% sem styður og bætir við
fyrrnefnd áhrif til lækkunar mat-
arverðs. Enn fremur má geta
þess að fyrirhugaðri hækkun á
mjólkurafurðum var frestað, sem
að öðrum kosti hefðu tekið gildi
um síðustu áramót, og virð-
isaukaskattur á veitingaþjónustu
lækkar, sem leiðir til lækkunar á
veitingahúsum. Aldrei fyrr hefur
ríkisvaldið tekið annað eins skref
í þá átt að lækka matarverð í
landinu. Ég hef fulla trú á að
verslunin í landinu gæti þess
áfram að þær breytingar sem
ríkisstjórnin hefur gert á þessu
sviði skili sér að fullu til neyt-
enda í landinu.
Árni M. Mathiesen
Lækkun virðisauka-
skatts á matvælum
Höfundur er fjármálaráðherra.
EINA hugsanlega leiðin til að
binda enda á sívaxandi ofbeldi í
Írak er að bandaríski herinn hverfi
á braut ásamt herlið-
um annarra svokall-
aðra viljugra ríkja.
Jafnframt verða
bandarísk fyrirtæki að
draga starfsemi sína
úr landinu, fyrirtæki
eins og Halliburton,
Bechtel og olíu-
fyrirtækin sem nú eru
að leggja undir sig ol-
íuvinnslu í landinu.
Meginástæða of-
beldisins er innrás og
hernám Bandaríkj-
anna. Það er sama
hversu mikið herlið Bandaríkja-
menn senda til Írak, þau hryðju-
verk sem þar eru framin dag hvern
verða ekki stöðvuð með hervaldi
því að hryðjuverkin eru vopn hins
valdalausa gegn hervaldinu. Þótt
ekki sé rétt að kenna villimannsleg
hryðjuverk, sem valda fyrst og
fremst limlestingum og dauða al-
mennings, við frelsisbaráttu er það
samt vafalaust að innrás og her-
nám Bandaríkjanna í Írak er orsök
þessa ástands.
Engin von er þó til að ofbeldinu
linni sjálfkrafa þótt Bandaríkja-
menn hverfi á braut ásamt þýjum
sínum. Átökin eru orðin miklu
flóknari en svo. En þá fyrst, þegar
Bandaríkjamenn og bandamenn
þeirra hverfa á brott, verður hægt
að byrja að vinna að friði. Þá verða
Bandaríkjamenn að halda sig til
hlés en láta önnur ríki, ríkja-
sambönd eða yfirþjóðleg samtök og
stofnanir, sem á engan hátt komu
að innrásinni, svo sem Sameinuðu
þjóðirnar (en ekki
NATO sem er undir
forystu Bandaríkj-
anna), gangast fyrir
friðarumleitunum í
Írak og að þeim verða
allir innlendir aðilar
að koma.
Nú er ekki líklegt
að Bandaríkjamenn
muni fallast á þetta,
af því að það er ekki
meginmarkmið þeirra
að koma á friði, lýð-
ræði og stöðugleika í
Írak. Það sem fyrst
og fremst vakir fyrir þeim er að ná
ítökum í landinu meðal annars til
að ná yfiráðum yfir olíuframleiðsl-
unni. Þó að mikilvægt sé fyrir þá
að koma á friði er þeim meira virði
að halda ítökum sínum.
Alþjóðasamfélagið svokallaða
verður því að þrýsta á Bandaríkin
að hverfa frá Írak. Og þar gegna
hin svokölluðu viljugu ríki mik-
ilvægu hlutverki. Meðal þeirra er
Ísland. Íslenska ríkisstjórnin getur
alls ekki sagt að hún hafi haft
rangar upplýsingar þegar hún
ákvað að lýsa yfir stuðningi við
innrásina. Ef svo var, þá var utan-
ríkisráðuneytið engan veginn starfi
sínu vaxið. Mjög trúverðugar upp-
lýsingar lágu fyrir um að sáralitlar
líkur væru á að gjöreyðingavopn
væru til í Írak og vopnaeftirl-
istmenn báðu um aðeins lengri
frest til að sannreyna það sem lá
næstum ljóst fyrir. Aðrar ástæður,
sem tíundaðar hafa verið, eru
jafnfráleitar. Jafnframt lágu fyrir
skýrslur frá ýmsum viðurkenndum
aðilum um hugsanlegar afleiðingar
innrásar þar sem spáð var miklum
hörmungum. Það eina sem íslensk
stjórnvöld geta gert núna er að
skammast sín og lýsa því yfir að
þessi stuðningur hafi verið mistök.
Jafnframt verða þau að horfast í
augu við ábyrgð sína á þeim hörm-
ungum sem dunið hafa yfir írösku
þjóðina frá því að innrásin hófst
(látum viðskiptabannið og allt sem
því fylgdi liggja milli hluta að
sinni). Síðan ætti ríkisstjórnin að
hafa frumkvæði að því að fá önnur
„viljug ríki“ til að gera hið sama og
snúa sér svo sameiginlega til
bandarískra stjórnvalda og krefj-
ast þess að þau hverfi frá Írak,
bæði með her og bisness, svo hægt
verði að fara að vinna að friði.
Loks ber Íslendingum að opna
landið fyrir íröskum flóttamönnum,
því að hverjir eiga að gera að ef
ekki þeir sem bera ábyrgð á
ástandinu?
Eina leiðin til friðar er að
Bandaríkin hverfi frá Írak
Einar Ólafsson fjallar um
ástandið í Írak »Meginástæða ofbeld-isins er innrás og
hernám Bandaríkjanna.
Einar Ólafsson
Höfundur er rithöfundur og ritstjóri
Friðarvefjarins, fridur.is.
FYRIR stuttu skrifaði ég grein hér í blaðið og fjallaði um
endurteknar atlögur Sjálfstæðisflokksins að atvinnulífinu,
vegna þess dauðahalds sem flokkurinn heldur í úreltar
hagstjórnaraðferðir og einangrunarhyggju á alþjóðavett-
vangi. Ég nefndi að efnahagsstefna Sjálfstæðisflokksins
væri eins og spegilmynd af efnahagsstefnu Ögmundar Jón-
assonar: Þegar fortíðaraðferðir í hagstjórn væru farnar að
valda metnaðarfullum fyrirtækjum óbærilegum kvölum
væri lausnin ekki að breyta hagstjórnaraðferðunum heldur hrekja fyr-
irtækin úr landi.
Nú hafa þau tímamót orðið að Vinstri-græn og Sjálfstæðisflokkurinn
hafa náð saman um stefnumörkun í Evrópumálum. Þar er boðorðið van-
metakennd og heimóttarskapur og blindni á þau verkefni sem bíða okkar í
alþjóðavæddum heimi. Valið í íslenskum stjórnmálum verður því sífellt
ljósara. Annars vegar er kreddufull fortíðarhugsun sameinaðs afturhalds
VG og Sjálfstæðisflokksins sem virðir að vettugi hagsmuni atvinnulífs og
almennings. Hins vegar býðst stefna Samfylkingarinnar, sem byggist á
metnaðarfullri þátttöku Íslendinga í alþjóðasamstarfi, agaðri hagstjórn og
aðlögun íslensks efnahagslífs að evrópskum veruleika.
Sameinað afturhald
Árni Páll Árnason
Höfundur er lögfræðingur og skipar 4. sætið á lista
Samfylkingarinnar í Suðvesturkjördæmi.