Morgunblaðið - 16.09.2007, Page 28

byggð í deiglu
28 SUNNUDAGUR 16. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
S
enn tekur Nikulás Úlfar
Másson arkitekt við starfi
forstöðumanns Húsafrið-
unarnefndar ríkisins.
Varðveisla gamalla húsa
hefur verið í brennidepli í um-
ræðunni að undanförnu. Ljóst er því
að ekki verður næðisamt hjá Niku-
lási eftir 1. nóvember, en þann dag
tekur hann við hinu nýja starfi. En
hvaðan kemur Nikulás Úlfar og
hverjar eru skoðanir hans á þessu
viðkvæma deilumáli samtímans?
„Ég er fæddur og alinn upp í mið-
borg Reykjavíkur, í gömlu húsi við
Hverfisgötu 40 sem síðar var flutt og
stendur nú á móti Hótel Holti og er
Bergstaðastræti 36,“ segir Nikulás
þegar blaðamaður hitti hann að máli
í Borgartúni 3 þar sem hann hefur
starfað undanfarin ár hjá skipulags-
og byggingarsviði Reykjavík-
urborgar. Skyldi honum hafa fundist
sorglegt að hans æskuheimili var
flutt til?
„Jú, það stóð að vísu fram í götuna
en það hefði verið allt í lagi að flytja
það bara aftar í lóðina,“ svarar Niku-
lás. Þessir „sorglegu“ flutningar áttu
sér stað meðan hann var í námi í
arkitektúr í Portsmouth í Bretlandi
og lauk því námi 1985.
„Eftir það starfaði ég á teiknistofu
með Einari Ingimarssyni og Pálmari
Ólafssyni arkitektum til ársins 1991
þegar ég var ráðinn arkitekt hjá Ár-
bæjarsafni. Þaðan fór ég hingað árið
2001.“
Eru Bretar ekki nokkuð íhalds-
samir í byggingamálum?
„Jú, það er ekki laust við það, hús-
ið sem ég bjó í var hundrað ára gam-
alt og þótti tiltölulega ungt – og er
fremur dæmigert íbúðarhús þar í
landi,“ svarar hann og brosir.
„Annars er aldur á arfi í formi
húsa nokkuð afstæður, hann miðast
við byggingararf í viðkomandi landi.
Húsin sem við höfum verið að berj-
ast fyrir hér að séu virt sem menn-
ingararfur eru mörg innan við 100
ára gömul.“
Sá mig sem framsækinn
hönnuð í námi og starfi
Er það skólaganga þín í Bretlandi
sem veldur áhuga þínum á gömlum
húsum?
„Nei, ég sá mig sem mjög fram-
sækinn hönnuð, bæði í skóla og eftir
að ég kom heim til Íslands. Skólinn í
Portsmouth er mjög framsækinn og
var á mínum námsárum póstmód-
ernískur sem var viðbrögð við mód-
ernismanum. Hugmyndirnar voru að
leitast skyldi við að gera bygging-
arlist aftur manneskjulega, ef svo má
að orði komast. Funkisstíllinn varð
smám saman að módernisma. Póst-
módernismi leitaði fanga allt til 19.
aldar, í smiðju nýklassíkur í bygg-
ingarlist.“
Hefur þú teiknað hús í þessum stíl
hér á landi?
„Ég myndi þá helst nefna Frið-
rikskapellu sem ég teiknaði á Hlíð-
arenda í Valslandinu. Hún er nokkuð
í anda póstmódernisma og tekur
minni jafnvel úr torfhúsunum. Mód-
ernisminn er stórt orð og tekur yfir
mikið, hér á landi störfuðu menn sem
skildu vel eðli hans, sem dæmi má
nefna Manfreð Vilhjálmsson sem við
arkitektar köllum okkar í milli einn
af gömlu meisturunum. Í Bretlandi
misskildu sumir dálítið módern-
ismann og þar er farið að rífa niður
ýmis hverfi sem byggð voru á sjötta
og sjöunda áratug síðustu aldar,
blokkahverfi. Póstmódernisminn er
viðbragð við slíkum byggingarstíl,
sem t.d. var algengur víða á þessum
tíma.“
Varð fljótt mjög hrifinn
af starfi Árbæjarsafns
Hvað olli því að þú réðir þig þá
sem arkitekt á Árbæjarsafn?
„Ég rak augun í auglýsingu frá
safninu og það var farið að ræða
þetta á teiknistofunni þar sem ég
vann. Ég tek það fram að ég hafði þá
aldrei komið á Árbæjarsafn og lítið
um það hugsað, fannst það líklega
bara vera samansafn gamalla hrófa-
tildra í geymslu. En þegar ég fór að
hugsa meira um þetta efni kviknaði
forvitni hjá mér. Ég ræddi þetta
meira við kollegana á stofunni og það
endaði með að þeir mönuðu mig til að
sækja um þetta starf, sem ég og
gerði. Ég fékk starfið og fannst
fyrsti dagurinn þar mjög einkenni-
legur. En mjög fljótt varð ég hrifinn
af því starfi sem þarna var verið að
vinna. Margrét Hallgrímsdóttir var
þá borgarminjavörður, mikill eld-
hugi. Við ræddum starfssvið mitt,
við safnið hafði ekki starfað arkitekt
áður. Um þetta leyti voru komin ný
lög um þjóðminjavörslu og skipu-
lags- og byggingamál sem kváðuá
um að gera skyldi húsakannanir.
Það var mikið verk óunnið í þess-
um efnum, frumkvöðulsstarf. Með
þessum lögum varð Árbæjarsafn í
raun lögformlegur álitsgjafi varð-
andi eldri byggð í Reykjavík. Við
hófum þegar í stað að gera húsaskrá
Reykjavíkur, við fengum afrit af
teikningasafni byggingafulltrúa og
skráðum allar teikningar að húsum
sem byggð voru fyrir 1945 – ein-
hvers staðar urðum við að hafa
mörkin og okkur þótti ástæða til að
fara fram yfir stríðsárin seinni. En
síðan hafa nýrri hús alltaf bæst við
eftir því sem umsagnir bárust og
deiliskipulag hefur gert ráð fyrir.
Húsaskrá Árbæjarsafns er nú orðin
mjög góð heimild. Einnig var leitað
eftir sögu húsanna og íbúa þeirra.
Tekin voru viðtöl við gamalt fólk
sem fætt var og uppalið í Reykjavík.
Á tímabili sá Jónas Jónasson um
það starf og tók viðtöl við mörg
hundruð ef ekki þúsundir Reykvík-
inga.“
Hvaða hús í Árbæjarsafni þykir
þér vænst um?
„Mér þótti alltaf vænt um Ný-
lendu, fannst ég skynja einhverja
baráttusögu þar. Þetta er í fyrsta
skipti í Íslandssögunni sem hinn al-
menni Íslendingur byggir sér var-
anlegt húsnæði. Eftir byggingu Al-
þingishússins 1881 fóru menn að
reisa steinbæi í Reykjavík, sem er
sérreykvískur byggingarstíll. Mér
finnst Nýlenda mjög góður vitn-
isburður um þann byggingarstíl og
þá baráttu þegar Reykvíkingar voru
að öðlast sess sem borgarar í landinu
í raun og koma sér undan vist-
arbandinu og öllu því sem því fylgdi.
Nýlenda stóð við Nýlendugötu, sem
dregur nafn sitt af þessu húsi.“
Góður vitnisburður
Finnst þér rangt að taka gömul
hús og setja þau á sérstakt safn?
„Safn eins og Árbæjarsafn á tví-
mælalaust rétt á sér sem slíkt. En oft
verða svona söfn til því miður bara
vegna þess að menn eru að losa sig
við gömul hús úr byggðinni. Þannig
eru sum hús komin í Árbæjarsafn og
enn heyri ég sem starfsmaður skipu-
lags- og byggingarsviðs Reykjavík-
urborgar hugmyndir í þessa veru.
Árbæjarsafn er eins góður vitn-
isburður um byggingarsögu Reykja-
víkur og hægt er að hafa hann enda
er það hlutverk safnsins.“
Hvað með hugmyndir um að flytja
safnið?
„Ég skildi ekki umræðuna um að
flytja safnið út í Viðey en mér finnst
hugmynd Hrafns Gunnlaugssonar
um að flytja safnið í Hljómskálagarð-
inn athyglisverð. Þá sá ég fyrir mér
gamla bæinn í Árósum, hvernig hann
er enn hluti af miðbænum, en það er
safn sem varð til eins og Árbæj-
arsafn. Þetta gæti eflt starfsemi
safnsins sem slíks og orðið skemmti-
legur hluti af gamla miðbænum.“
Nikulás hóf störf hjá skipulags- og
byggingarsviði Reykjavíkurborgar
árið 2001, hvernig fékk hann af sér
að yfirgefa Nýlendu og aðrar ger-
semar Árbæjarsafns?
„Á þessum tíma var verið að vinna
deiliskipulag Reykjavíkur og það átti
að vinna það mjög hratt. Það starf
sem ég hafði unnið á safninu var m.a.
grundvöllur þessa deiliskipulags. Ég
var sáttur við störf mín í Árbæj-
arsafni og tilbúinn til að takast á við
ný verkefni. Þegar mér var boðið að
verða verkefnisstjóri umrædds deili-
skipulags í gamla bænum með Jó-
hannesi Kjarval árið 2001 þá „hopp-
aði ég yfir á hinn borðsendann“, ef
svo má segja. Þetta var gífurlega
skemmtilegt verkefni, þessar húsa-
kannanir byggjast að miklu leyti á
vinnu Húsverndarnefndar Reykja-
víkurborgar sem komið var á fót að
undirlagi Guðrúnar Ágústsdóttur
1994. Þremur árum síðar skilaði
nefndin af sér stefnumörkun varð-
andi framtíðarsýn á húsvernd í
Reykjavík. Síðan var þessi nefnd
lögð niður. Tekið var tillit til þessara
húsakannana að mjög miklu leyti við
gerð deiliskipulags miðborgarinnar.“
Nú ríkja deilur um deiliskipulag
miðborgarinnar?
„Því miður er það þannig að varð-
veisla menningararfsins er lang-
hlaup í vissum skilningi. Þarna þótt-
umst við vera að búa til deiliskipulag
á þessu svæði til frambúðar en Ís-
lendingar hafa tilhneigingu til
spretthlaups og það gerðist í millitíð-
inni að gerðar voru breytingar á
deiliskipulaginu sem búið var að
vinna hér. Búinn var til vinnuhópur
um endurskoðun deiliskipulagsins og
hann sneri við ýmsu í deiliskipulag-
inu sem okkur, sem það gerðum,
hafði þótt samræma vel húsavernd-
un og nýtingu á svæðinu.
Til að mynda voru í drögum okkar
heimildir til um 50 þúsund fermetra
nýrrar byggðar á þessu svæði, sem
er heil Smáralind í fermetrum. Þetta
átti að gera með betri nýtingu gömlu
húsanna við Laugaveginn og bygg-
ingu á baklóðum, einkum milli hans
og Hverfisgötu. Við endurskoðunina
var veitt heimild til að rífa nokkuð
Eftirsjá hins gamla
getur verið sár
Friðun gamalla húsa er
heitt mál um þessar
mundir. Nýr forstöðu-
maður tekur senn við
stjórnartaumum hjá
húsafriðunarnefnd.
Guðrún Guðlaugsdóttir
ræddi við Nikulás Úlfar
Másson arkitekt sem hef-
ur tekist á hendur þetta
mikilvæga og oft um-
deilda verkefni.
Morgunblaðið/Kristinn
Forstöðumaður Nikulás Úlfar Másson er að taka við stjórnartaumum hjá Húsafriðunarnefnd ríkisins.
Umdeild Húsin við Laugaveg 2 og 4 eru um þessar mundir bitbein þeirra
sem vilja láta rífa þau og hinna sem ekki vilja það.
Í HNOTSKURN
» Fullskráð hús í HúsaskráReykjavíkur á Árbæj-
arsafni eru um 6.000.
» Hús byggð fyrir 1945 eruum 4.500.
» Hús byggð fyrir 1918 eruum 600 og eru háð lögum
um húsafriðun um allar breyt-
ingar.
» Hús í Reykjavík byggðfyrir 1900 eru um 170.