Morgunblaðið - 24.11.2007, Blaðsíða 22

22 LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÞORVARÐUR Helgason menntað-
ist erlendis, sneri heim að námi
loknu og hefur starfað hér að
kennslu og ritstörfum, meðal annars
sent frá sér allmargar skáldsögur.
Svipuðu máli gegnir um Arnfreð,
aðalsöguhetjuna í þessari nýjustu
skáldsögu hans. Einnig hann er að
snúa heim frá námi erlendis. Hann
nemur staðar í Reykjavík. Hann sér
strax að hún er ekki eins og aðrar
borgir. Hún er ljót. Síðan heldur
hann í smáþorp úti á landi, þaðan
sem hann er upprunninn. Þar er
hann ráðinn kennari við grunnskóla
og framhaldsskóla. En lífsstíllinn í
þorpinu er ekki lengur sem áður.
Fiskurinn, sem fyrrum kostaði svo
lítið, er orðinn rándýr. Eigi að síður
hafa tekjur sjómanna dregist stór-
lega saman. Hitt er þó verra að fast-
eignirnar á slíku hnignandi plássi
eru orðnar óseljanlegar.
Menntamaðurinn Arnfreður gerir
svo lágar kröfur til lífsins sem verða
má. Húsaskjól og peningar til fæðis
og klæða telur hann munu nægja,
auk þess sem hann hefur fest kaup á
gömlum bíl sem hann valdi með hlið-
sjón af að hann gæti sofið í honum!
Kröfur annarra – langt umfram
nauðþurftir – eru
honum bæði
óskiljanlegar og
ógeðfelldar. Þar
með finnur hann
sig í raun utan-
garðs í mann-
félaginu íslenska.
Í huga sér glímir
hann við gátuna
sígildu um tilvist
mannsins og
mannlegt atferli. Að hætti afa síns
hallast hann jafnt að guðspeki og
kommúnisma.
Svo mjög sem íhugun hans beinist
inn á við ákveður hann eigi að síður
að ganga á hólm við hagvaxtar-
hyggjuna í þjóðfélaginu, þar með
talið kvótakerfið og stórútgerðar-
stefnuna sem hann telur eiga sök á
því hvernig komið er fyrir þorps-
búum. Á sjávarþorpið, þar sem hann
kýs að lifa og starfa, lítur hann sem
heiminn en miniature og deilir skoð-
unum sínum með þeim sem á hann
vilja hlýða.
Hvergi er ofsagt að Þorvarður
Helgason vandi til verks og skoði
viðfangsefni sín af háum sjónarhóli.
En samtölin í sögunni, sum gagnorð,
önnur í mælskustíl, bera þess merki
að hann er leikhúsmaður fremur en
sögumaður. Því kann að vera álita-
mál hvort skáldsöguformið henti
honum alls kostar vel.
Tilvist og firring
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Þorvarð Helgason. 248 bls. Útg.
Vestfirska forlagið. Brekku í Dýrafirði.
2007.
BRIMALDA
Þorvarður
Helgason
Erlendur Jónsson
ÉG HYGG að þess hafi verið beðið
með nokkurri eftirvæntingu, að
Haraldur Bessason sendi frá sér
nýja bók um mannlíf í Vest-
urheimi. Hann var um þriggja ára-
tuga skeið prófessor við Manito-
baháskóla í Winnipeg og lét mjög
til sín taka vestra, gagnkunnugur
mönnum og málefnum. Bók hans,
Bréf til Brands, sem út kom fyrir
nokkrum árum, gaf tóninn. Dag-
stund á Fort Garry, svipmyndir,
ber sömu höfundareinkennin. Bók-
ina tileinkar Haraldur konu sinni
Margréti Björgvinsdóttur.
Hér heldur á penna maður, sem
leikur sér að tungunni. Hann er
frábær sögumaður, fundvís á hið
sérstaka og sérlega í röð atvika og
í fari persóna. Stíll hans leynir á
sér og er meira lagt á hann en í
fyrstu sýnist. Húmor hans er fág-
aður og ekki allur á yfirborði. At-
huganir hans og athugasemdir eru
settar fram af djúphygli. Og það
hlýtur að vera sérstaklega áhuga-
vert fyrir okkur Íslendinga nú um
stundir að sjá með augum Haralds
og vina hans hvernig hið fjölmenn-
ingarlega kanadíska þjóðfélag hef-
ur verið að breytast og samlagast
síðustu öldina. Og enn liggur
þangað straumur landnema af
ólíklegum uppruna. Haraldur er
nú sestur að í Toronto, þar sem
þjóðabrot eru fleiri en annars
staðar í Norður-Ameríku. Í sum-
um hverfum ræða viðskiptavinir í
matvöruverslunum og krambúð-
um nær því eingöngu sín á milli
og við afgreiðslufólkið á portú-
gölsku eða ítölsku. Auglýsingar
utan á búðargluggum eru þrátt
fyrir það á ensku, segir Haraldur.
Úkraínskur hótelhaldari var vin-
ur Guttorms J. Guttormssonar og
gat auðveldlega vitnað í ljóð
hans. Guttormur hafði lært mál-
lýsku Cree-indíána í bernsku
enda leikfélagar sumir úr þeirra
hópi.
Haraldur nálgast söguefnið á
óvenjulegan hátt. Hann hugsar
sér að hann horfi yfir sviðið frá
óformlegum fundi, sem hann átti
á Fort-Garry-hótelinu í Winnipeg
í lok júlímánaðar
árið 1959 með
Jósep Þórarni
Thorsyni og
tveim aldavinum
hans. Þremenn-
ingarnir voru
mjög jafnaldra.
Allir fæddir
laust fyrir 1890.
Jósep var meðal
fremstu lögfræð-
inga í Kanada og um skeið her-
málaráðherra í síðari heimsstyrj-
öldinni. Hann kemur víða við
sögu og er Haraldi bersýnilega
kær. Þótt Jósep væri fæddur í
Winnipeg, talaði hann íslensku
nánast eins og hann væri enn
ófarinn úr Biskupstungunum en
með fornlegu ívafi. Hann var
stoltur af uppruna sínum og gaf
sig hvergi, svo að ekki er brennt
fyrir að það hafi skaðað hann sem
stjórnmálamann. Þessi stund
fjórmenninganna yfir ölglasi
verður lífleg og teygir sig yfir
nokkra áratugi, – má því ætla að
tímarammi styðji þar ekki í einu
og öllu rökrænt samhengi, segir
Haraldur. Með þessum göldrum
verður frásögnin dýpri og frjáls-
ari en ella myndi og auðvitað per-
sónuleg.
Haraldur rekur hversu mik-
ilvægt það er innflytjendum að
varðveita uppruna sinn og gæta
þess að strengurinn slitni ekki
við heimalandið. Tekur hann
dæmi af hinum ýmsu þjóðabrot-
um og af samskiptum íslensku
landnemanna við Úkraínumenn
og Indíána, sem sumir hverjir
lærðu tungu hver annars eða að
minnsta kosti hrafl í tungu hver
annars. Hann er ekki í vafa um,
að hin íslenska menningararfleifð
með ævafornar rætur skilaði fólki
áleiðis til „hins háleita og fagra“
og segir enn fremur: „Látið hefur
verið að því liggja að án goðsagna
lifi enginn af, og hygg ég að þau
orð eigi við um þann hóp Íslend-
inga sem í reiðileysi steig á land
við vesturströnd Winnipegvatns
haustið 1875 og fann ógnir steðja
að sér hvaðanæva.“
Dagstund á Fort Garry er
skemmtileg bók. Þar er víða kom-
ið við og á óvæntum stöðum, en
alltaf forvitnilegum. Þessi bók
skilur mikið eftir sig.
Enginn lifir af án goðsagna
Halldór Blöndal
BÆKUR
Svipmyndir
Eftir Harald Bessason.
Ormstunga 2007
144 bls.
Dagstund á Fort Garry
Haraldur
Bessason
KRISTINN Snæland var sendur í
sveit eins og önnur reykvísk börn á
stríðsárunum. Sveitalífið var svo rót-
fast í vitund þjóðarinnar að börnun-
um var talið nauðsynlegt að kynnast
því af eigin raun. Í öðru lagi voru
langflestir þéttbýlisbúar fæddir og
upp aldir í sveit og áttu nána ætt-
ingja í bændastétt. Þeim var þá
gjarnan trúað fyrir börnunum. Í
þriðja lagi væri ungviðinu forðað frá
loftárásarhættunni sem talin var
yfirvofandi í Reykjavík.
Dvölin í sveitinni varð drengnum
kærkomin tilbreyting frá ærustunni
í bænum. Hvaðeina, sem fyrir eyru
og augu bar í sveitinni, festi hann í
minni. Börn voru undantekningar-
laust látin vinna fyrir sér strax og
þrek og aldur leyfði. Annað hafði
aldrei þekkst. Þar sem þeim voru
ætluð tiltekin störf kom vinna þeirra
langoftast að tilætluðum notum.
Kristinn var fyrst áhorfandi, síðan
þátttakandi í bústörfunum. Hann
Horft
um öxl
BÆKUR
Endurminningar
Eftir Kristin Snæland. 133 bls. Vestfirska
forlagið. 2007.
DIDDASÖGUR
ÞAÐ er þungt yfir forseta Íslands
þessa dagana. Venjulega er hann
svo hress að hláturinn heyrist yfir í
næsta hús og hann var alltaf tilbúinn
að bregðast við bónum þegnanna.
En skjótt skipast veður í lofti,
hvorki grunnskólabörn í Kaup-
mannahöfn né tilhugsunin um kan-
ilsnúða á leikskólanum Skessukoti fá
hreyft við honum. Þjóðhöfðinginn er
þunglyndur og enginn veit hvað er
til ráða. Þá kemur einnig í ljós að
forsetinn getur verið ólíkindatól hið
mesta, hálfgerður óþekktarangi, t.d.
stingur hann af frá skrifstofunni á
Sóleyjargötu til að gerast gröfu-
stjóri og skrópar þannig viljandi í
vinnunni. Seinna leikur hann sama
leik á Álftanesi og gerist sirkusstjóri
sem þjálfar seli. Úr vandamálunum
rætist þó, í ljós kemur að það sem
hrjáði forsetann var aðallega það að
hann var einmana og stórt ball á
Bessastöðum bjargar málunum, auk
þess sem bláir lopasokkar sem hann
fær senda í pósti reynast hafa um-
talsverða þýðingu. Söguframvindan
er með öðrum orðum frumleg og oft
mjög skemmtileg
í nýjustu barna-
bók Gerðar
Kristnýjar, Ball-
inu á Bessastöð-
um, en verkið
getur talist örlítið
óvenjulegt af
barnabók að vera
að því leytinu til
að aðalpersónan
er fullorðinn karlmaður í þjóðfélags-
legri valdastöðu. En þar liggur nátt-
úrlega húmorinn – og krökkum á
vafalaust eftir að finnast bráðfyndið
að fylgjast með hrakföllunum sem
þessi hái embættismaður, sem allir
bera svo mikla virðingu fyrir, lendir
í. Í þessu sambandi má reyndar
spyrja hversu heppilegur grái fiðr-
ingurinn sé sem efniviður í barna-
bók en segja má að hann kraumi í
bakgrunni sögunnar. Sömu spurn-
ingar má spyrja um þá tilvist-
arkreppu sem forsetinn horfist í
augu við í sambandi við starfsvett-
vang sinn. Kannski eru skilaboðin
sú, börnin góð, að þið skuluð ekki
verða forsetar nema þið séuð viss
um að ykkur langi mjög mikið til
þess. Og gangið úr skugga um að þið
hafið með ykkur góðan leikfélaga í
embættið.
Þungt yfir þjóð-
höfðingjanum
BÆKUR
Barnabók
Eftir Gerði Kristnýju, Halldór Baldursson
teiknaði myndir.
Mál og menning. 2007. 83 bls.
Ballið á Bessastöðum
Gerður Kristný
Björn Þór Vilhjálmsson
UPPLESTRARÖÐ Saltfélagsins
heldur áfram á morgun, sunnudag.
Að þessu sinni mun Davíð Logi
Sigurðsson lesa upp úr bók sinni
Velkominn til Bagdad, og Hildur
Helgadóttir mun lesa upp úr sinni
bók, Í felulitum. Báðar bækurnar
fjalla um stríð og ástandið í tveim-
ur löndum eftir að árásarstríði
lýkur. Nokkur ár sem og heil
heimsálfa skilja stríðin sem fjallað
er um að, auk þess sem sögurnar
eru sagðar frá ólíkum sjón-
arhornum.
Upplesturinn hefst upp úr
klukkan 15 á kaffihúsinu Te &
kaffi í Saltfélaginu, Grandagarði 2.
Stríð og friður
Davíð Logi
Sigurðsson
Hildur
Helgadóttir
Fréttir á SMS