Morgunblaðið - 24.11.2007, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 24. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MIKILVÆGT SKREF
ÍMorgunblaðinu í fyrradag skýrðiBjörk Vilhelmsdóttir, formaðurVelferðarráðs Reykjavíkur-
borgar, frá því, að tekin hefði verið
ákvörðun um að koma upp sambæri-
legri þjónustu við geðfatlaða í
Reykjavík eins og gert hefur verið á
Akureyri. Þar er um að ræða þver-
faglega þjónustu á einum stað í sam-
vinnu sjúkrahúss, félagsþjónustu og
heilsugæzlu úti á vettvangi, ef svo ber
undir. Ákveðið hefur verið að ráða
verkefnisstjóra frá og með næstu
áramótum til þess að vinna að málinu.
Það er sérstök ástæða til að fagna
þessu framtaki Velferðarráðs
Reykjavíkurborgar. Síðustu árin hef-
ur smátt og smátt orðið ljóst, að í ná-
lægum löndum hafa verið tekin upp
ný vinnubrögð í þjónustu og meðferð
geðsjúkra, sem m.a. byggjast á því að
tala við þá á heimavelli eða jafnvel á
vinnustað. Sjálfsagt gera fæstir sér
grein fyrir að í þessu felst bylting en
ekki bara breyting. Akureyringar
hafa orðið á undan Reykvíkingum í að
taka upp nýjar starfsaðferðir á þessu
sviði.
Um þessa ákvörðun Reykjavíkur-
borgar segir Héðinn Unnsteinsson,
sérfræðingur í stefnumótun á geð-
heilbrigðissviði í heilbrigðisráðu-
neytinu, í samtali við Morgunblaðið í
gær:
„Þetta er mjög jákvætt. Í Evrópu
er þróunin sú, að þjónustan við geð-
sjúka er að færast frá stóru sjúkra-
húsunum til nærsamfélagsins og
heilsugæzlunnar, nær borgurunum.
Þetta er angi af víðtækri þróun, sem
er sú, að þjónustan er víða að færast
frá ríki til sveitarfélaga. Mér finnst
þetta hluti af opnu lýðræði, þar sem
borgurunum er gert mögulegt að
hafa áhrif á þjónustuna, af því að hún
er nær þeim.“
Og Auður Axelsdóttir, forstöðu-
maður hjá Geðheilsu – eftirfylgd inn-
an Heilsugæzlu höfuðborgarsvæðis-
ins, segir:
„Þjónustan þarf að vera hreyfan-
leg. Við þurfum að gera meira af því
að vinna með fólki á vettvangi þess,
hvort sem er heima, í skóla eða á
vinnustað. Það höfum við þegar próf-
að með góðum árangri.“
Elín Ebba Ásmundsdóttir, for-
stöðuiðjuþjálfi á Landspítala og lekt-
or við Háskólann á Akureyri, segir:
„Akureyrarbær hefur ráðið til sín
starfsfólk, sem er sérmenntað í
færni, hvernig eigi að efla hana sem
og sjálfstæði fólks með geðraskanir
og það er það, sem skilar árangri fyr-
ir norðan.“
Þau þrjú, sem hér hefur verið vitn-
að til, hafa lengi barizt fyrir breyt-
ingum í þá veru, sem nú er að verða
að veruleika, og sjá því árangur erf-
iðis síns.
Það er ástæða til að þakka Björk
Vilhelmsdóttur fyrir þetta framtak.
Stundum skipta einstaklingar máli og
í þessu tilviki er á ferð kona, sem
þekkir þau vandamál, sem hér er um
að tefla. Hér eru merkilegar umbæt-
ur að koma til framkvæmda í þágu
geðsjúkra.
VERÐUR TÆKIFÆRIÐ NÝTT?
Í næstu viku hefjast viðræður umfrið í Mið-Austurlöndum í Anna-
polis í Bandaríkjunum. George Bush
Bandaríkjaforseti hefur lýst yfir því
að hann vonist til að þær skili þeim
árangri að stofnað verði sjálfstætt
ríki Palestínumanna. Komið hefur
fram bæði í máli Bush og Condo-
leezzu Rice utanríkisráðherra að
Bandaríkjastjórn hyggist leggja
áherslu á að leysa úr deilum Ísraela
og Palestínumanna næsta árið. Bush
á rúmt ár eftir í embætti og greinilegt
er að hann vill nýta þann tíma til að
koma á friði. Þetta eru ánægjuleg
sinnaskipti hjá forsetanum, sem hef-
ur ekki látið sig ástandið fyrir botni
Miðjarðarhafs miklu varða frá því að
hann tók við völdum árið 2001.
Spurningin er hins vegar hvort
ástæða er til bjartsýni. Ekki er
neinnar niðurstöðu að vænta á fund-
inum í Annapolis, honum er ætlað að
marka upphaf. Bush er ekki fyrsti
Bandaríkjaforsetinn, sem tekur sér
þetta verkefni fyrir hendur. Árið
1978 leiddi Jimmy Carter Egypta og
Ísraela saman og úr varð friðarsam-
komulag. 1993 kom að Palestínu-
mönnum. Yasser Arafat og Yitzak
Rabin tókust í hendur fyrir utan
Hvíta húsið. Bill Clinton gerði aðra
atlögu árið 2000 og samkomulag virt-
ist innan seilingar, en allt kom fyrir
ekki. Nú á að reyna aftur. Ágrein-
ingsmálin eru þau sömu og ekki fyr-
irséð hvernig eigi að leysa þau. Það
eru landamæri Ísraels og Palestínu,
framtíð Jerúsalem, svokallaðar land-
nemabyggðir gyðinga á hernumdu
svæðunum og réttur palestínskra
flóttamanna, sem hröktust brott
1948, til að snúa aftur.
Krafa Ísraela um að Palestínu-
menn viðurkenni Ísrael sem sérstakt
ríki gyðinga hefur vakið reiði. Palest-
ínumenn halda því fram að þar með sé
verið að slá kröfuna um rétt palest-
ínsku flóttamannanna út af borðinu
áður en viðræður hefjist.
Friður mun ekki komast á fyrir
botni Miðjarðarhafs án atbeina
Bandaríkjamanna. Ekkert annað ríki
hefur bolmagn til þess. Þeir þurfa
hins vegar að sýna að þeir gangi til
leiks af heilindum. Í áranna rás hefur
ekkert ríki fengið jafn hátt hlutfall af
erlendri aðstoð Bandaríkjamanna og
Ísrael. Palestínumenn hafa fulla
ástæðu til að vera tortryggnir í þeirra
garð.
Ekki má heldur gleyma því að Ísr-
aelar eru sterkari aðilinn í þeim við-
ræðum, sem nú fara í hönd. Þeir
semja úr styrkri stöðu. Hjá Palest-
ínumönnum er hins vegar allt í rúst.
Að þeim hefur verið þjarmað svo ár-
um skiptir og nú ríkir í þokkabót upp-
lausn í þeirra röðum.
Nú hefst enn ein tilraun til að koma
á friði fyrir botni Miðjarðarhafs og ef
til vill er full ástæða til svartsýni, en
hins vegar er ljóst að án þess að
reyna næst enginn árangur.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Vinur minn, Silli á Húsavík, brá sér fyrir hornið dul-
arfulla, en gaf sér tíma til að kveðja fallega. Hann gaf frá
sér í einu lagi hús sitt og innbú allt til Safnahússins á
Húsavík, Menningarmiðstöðvar Þingeyinga, og ég vissi að
hann hafði í huga að það væri meira í minningu foreldra
sinna en hans sjálfs. Ég held endilega að hann hafi farið
sáttur úr því að hann náði að verða níræður, enda seigur
að láta eigin vilja ráða, reyndar talinn ráðríkur nokkuð
sem útibússtjóri á sínum tíma. Ég spurði hann eitt sinn
hvort starf hans sem bankastjóri í útibúi á stað eins og
Húsavík hefði á einhvern hátt einangrað hann. Honum
fannst það svona með árunum og ég spurði þá hvort hann
væri eins íhaldssamur og sagt væri. Hann svaraði: „Já, ég
er það. Þess vegna er ég búinn að vera þetta lengi starf-
andi við þetta. Ég er dálítið líkur honum afa mínum í móð-
urættina. Hann var talinn heldur fastur fyrir og þurfti að
athuga málin áður en hann framkvæmdi. Ég vil nátt-
úrlega vita hvert peningarnir sem ég lána
Það var nú einkum hérna áður fyrr að ég
íhaldssamur ef menn ætluðu að fara að ka
að hafa efni á því. Og ég hef oft ráðlagt m
aðra og betri leið, og þeir hefðu betur fari
um. Og þó að ég sé talinn íhaldssamur ban
ur Húsavík ekki liðið neitt fyrir það. Hún
bær og ýmsir geta þakkað mér fyrir að þe
meira en þeir gera.“ Saga Silla er merk sa
andans yfir líkama. Hann fékk mjög ungu
og þess vegna fór sem fór. Þegar hann va
þurfti að setja hann í gifs vegna þess að h
bogna mjög í baki. Silli lýsti þessu svona f
„Fyrsta nóttin mín í gifsinu er nótt sem é
ég fékk svo mikla innilokunarkennd. Það v
af helmingnum af líkamanum og svo var m
ofan í þetta; lá bara á bakinu og gat ekker
Sigurður Pétur Björnsson
Nýlega barst frá Louvre-safninuí París bréf þar sem framkemur, að brot af lítilli styttu,meðal annars andlit, sem kom
í leitirnar við uppgröft í klausturrústun-
um á Skriðuklaustri sé af heilagri Bar-
böru.
„Sumarið 2005 fundust fyrst styttubrot
í kór klausturkirkj-
unnar,“ segir Stein-
unn Kristjánsdóttir
sem hefur ásamt fleir-
um annast fyrrefndan
fornleifauppgröft.
„Brotin eru úr rauð-
um leir en ekki er al-
veg búið að greina
efnasamsetningu
hans. Úr þessum brot-
um sáum við að þetta
var einhver mann-
eskja sem hélt á bók, hún var í kjól eða
kufli. Af þessu hafði varðveist brot af
stallinum líka og eitthvað af hárinu. Við
gátum límt þetta svolítið saman og sáum
að þetta var af líkneskju sem hafði verið
25 til 30 sentimetrar. Það var í fyrstu
giskað á að styttan ætti að vera af einum
af postulunum, sú ályktun var dregin af
bókinni fyrrnefndu. En í sumar fundum
við hins vegar andlitið af líkneskjunni.
Svona er þetta stundum í fornleifafræð-
inni. Það var mikil ánægja með þennan
fund, en hann varð til þess að við fórum
aftur af stað, nú til að fá sérfræðingsálit
hjá Louvre-safninu í París. Við vorum bú-
in að leita með brotin til Norðurlanda en
enginn kannaðist við hvaða stytta þetta
gæti verið. Strax þegar andlitið fannst var
okkur sagt að það bæri þau einkenni, m.a.
möndlulaga augu, sem eru einkennandi
fyrir 14. og 15. öld. Þetta líkneski væri því
örugglega frá kaþólskum tíma. Hárið var
ekki síst einkennandi fyrir þetta tímabil. Í
framhaldi af þessu var haft sambandi við
forvörð hjá Louvre, Sophie Guillot de Su-
duiraut, og hún hefur nú fundið sambæri-
lega styttu, sem er mjög lík okkar styttu
og hennar niðurstaða er að styttan okkar
sé af heilagri Barböru.“
Heilög Barbara hefur því verið einn af
verndardýrðlingum Skriðuklausturs?
„Já, það má reikna með því. Líkneskið
sem fannst á Skriðuklaustri mun hafa
verið gert í Utrecht í Hollandi og þar eru
sambærileg líkneski varðveitt t.d. í
klaustursafni þar sem var bæði klaustur
og spítali. Í framhaldi af þessu fórum við
að skoða sögu heilagrar Barböru. Hún er
gjarnan tengd við eld og þótti góð til
áheita til varnar eldsvoðum.“
Ágrip af sögu
heilagrar Barböru
En hvernig er saga heilagrar Barböru?
Í riti eftir Sigurveigu Guðmundsdóttur
segir frá þessum merka dýrðlingi. Þar
segir m.a. að Barbara mær hafi verið í
hinum fróma flokki sem með hjartaprýði
sinni og hugrekki á fyrstu árum kristn-
innar gerðist vottur trúar sinnar með líf
sitt að veði. Vegna þessara eiginleika sigr-
aði kristnin í baráttu sinni við Decíus keis-
ara og Maximinius Daja. Helgisagan hef-
ur spunnið guðvef um minningu Barböru.
Slíkar sögur teljast þó ekki til venjulegrar
sagnfræði, fremur hafa þær verið kristi-
leg skemmtirit, sem voru lesin upphátt í
klaustrum og á stórbýlum miðaldanna. Ef
litið er til Barbörusögu er þar lýst afar
viljasterkri og sjálfstæðri konu sem rís
gegn ofurvaldi föður síns. Samkvæmt
rómverski venju og lögum hafði faðirinn
öll ráð barna sinna í hendi sér, jafnvel
hafði hann ráð á lífi þeirra. Barbara gerði
ekki aðeins uppreisn gegn föður sínum
heldur einnig gegn rómverskum yfirvöld-
um. Hugrekkið og kjarkurinn var óbil-
andi. Hún bar hinar hörðu píslir eins og
hin hraustasta hetja. Hún var lokuð inni í
turni og svo höggvin af föður sínum með
nafn Krists á vörum, tveimur nóttum fyr-
ir Nikulásarme
sté ofan af fjalli
eldur úr lofti og
einu sinni aska
maður kom ley
Barböru og gró
var sólarstaður
í minningu hen
jarteinir til lofs
Kristi.
Heilög Barba
Héðinsfjarðar
Hér á landi
dýrðlingur allt t
Margar myn
heilagri Barbör
Maríumynd e
inska Madonna
málverki krýpu
Sixtusi páfa við
Þótt heilög B
Íslandi gegnir
Hún þoldi píslir
að varnar gegn
sérstakur vern
Svo einkennileg
lingsins Barbör
við Straumsvík
bræðsla fer nú
þykja góð til fy
tektum, múrur
þá er hún líka
námuverkaman
styttu heilagra
Heilög Barbar
Brot og heilt andlit af styttu
sem fannst við uppgröft á
Skriðuklaustri hefur nú af
sérfræðingi Louvre-safnsins
í París verið greint sem
stytta af heilagri Barböru.
Guðrún Guðlaugsdóttir
ræddi við Steinunni Krist-
jánsdóttur fornleifafræðing
sem kemur ásamt fleirum að
þessum uppgrefti á Skriðu-
klaustri sem starfrækt var
frá 1493 til um 1550.
Andlit Barböru Stytta sem fannst í brotum í uppgrefti á SkSteinunn
Kristjánsdóttir