Morgunblaðið - 30.12.2007, Blaðsíða 34

Morgunblaðið - 30.12.2007, Blaðsíða 34
lífshlaup 34 SUNNUDAGUR 30. DESEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ B erlín sýndi mesta mótstöðu við Hitler,“ segir Barbara Stanzeit. Ég fer úr skónum í forstofunni þrátt fyrir ákveðin mótmæli hús- freyjunnar. „Ég er ekki ein af þessum regluföstu þýsku húsmæðrum sem Ís- lendingar tala stundum um, en mamma var raunar mjög regluföst,“ segir hún og býður mér til stofu. Þar eru í gluggum Hawaii-rósir af ýmsum afbrigðum og kaffibaunatré eitt – mjög merkilegt. „Það er fátítt að það komi baunir á svona tré hérna,“ segir Barbara. Ég spyr hvort hún hafi prófað að brenna baun- irnar og hella upp á þær. „Nei, þær ná ekki fullum þroska, þær eiga að vera rauðar,“ svar- ar Barbara og býður mér sæti við traustlegt borðstofuborð, þar hefur hin fjölmenna fjöl- skylda hennar matast, lært og ráðið ráðum sín- um í rúma þrjá áratugi, eða frá því að Barbara og eiginmaður hennar Guðni Guðjónsson Ingi- mundarson byggðu þetta hús við Heiðarlund. En það liggur löng og krókótt leið frá barn- æsku Barböru og hingað í Garðabæinn. „Auðvitað gerðust hræðilegir hlutir í Berlín, svo sem kristalsnóttin. En ég man ekki eftir neinu slíku, ég var svo lítil, fædd 1935. Samt sá ég Hitler einu sinni í eigin persónu, móð- urbróðir minn bar mig á háhesti eftir Unter den Linden, þá kom skrúðganga með trommu- leikurum og þar á eftir kom víst Hitler. Fólkið í kring öskraði óskaplega. Ég sá Hitler en fannst ekkert til hans koma, mér fannst hljóm- sveitin miklu skemmtilegri,“ bætir hún við. „Ég frétti af stríðsbyrjuninni þegar ég var með fjölskyldunni í sumarfríi við Eystrasalt,“ heldur Barbara áfram. „Fólkið í kringum mig útskýrði fyrir mér hvað stríð væri en mér fannst það óskiljanlegt og finnst það óskiljanlegt enn í dag. Foreldrar mínir voru það sem Berlínarbúar kölluðu „bakpoka-Berlínabúa“. Faðir minn var fæddur í borg sem heitir núna Torun en móðir mín í óskaplega skrítnu þorpi sem heitir núna Borczikovo og er í Póllandi. Hennar fjölskylda voru bændur og skyldulið þeirra. Móðir hennar var ein fjórtán barna svo ættboginn var stór. Faðir minn missti þrjú systkini sín á einni viku úr barnaveiki og var því eina eftirlifandi barn foreldra sinna og eftir því fordekraður. Hann gerði ekki neitt á heimilinu nema að bursta skóna sína, honum fannst að engin okkar fjög- urra systranna né mamma gætum gert það nógu vel. Hann hefði soltið til bana við hliðina á ísskáp, hann hefði ekki haft rænu á að opna hann. Þegar foreldrar mínir voru nýgift þá kom amma stundum með gæs eða kjöt eða ann- an mat til þess að strákurinn hennar fengi nú eitthvað almennilegt að borða. Móðir mín var aldrei mikið fyrir húsverk. Hún var aftur mikið fyrir útiverk og var ein af fyrstu konunum í Þýskalandi sem fór í sérnám. Mamma hennar var metnaðargjörn fyrir hennar hönd. Afi sagði fyrst að það kæmi ekki til greina að hún færi að læra, hann væri búinn að finna handa henni mann úr góðri fjölskyldu og réttu trú- félagi, góðan Lútherstrúarmann. Amma gekk á milli og það varð úr að mamma fór í hús- mæðraskóla í eitt ár. Þetta ár notaði amma til að fá samþykki afa til að einkadóttirin fengi að fara til Berlínar að læra. Hún fór í tungu- málanám, lærði frönsku og ensku. Hún var fín málamanneskja. Hún sagði oft að ef hún væri 20 árum yngri gæti hún vel hugsað sér að setj- ast að á Íslandi og læra íslensku, henni fannst landið yndislegt.“ Allir voru grátandi „Foreldrar mínir kynntust í íþróttum. Pabbi var í róðrarklúbbi og þau áttu sameiginlega vinkonu sem bauð þeim saman á klúbb til að láta þau kynnast og það tókst. Þess vegna heiti ég Barbara Margarita, seinna nafnið er í höf- uðið á þessari vinkonu. Faðir minn, einkasonurinn, fór í mennta- skóla en átti eftir eitt ár í stúdentspróf þegar uppgangstímarnir voru svo miklir orðnir í Þýskalandi að hann stóðst ekki mátið, ástandið var eitthvað svipað og verið hefur undanfarið á Íslandi núna. Hann fór út í kauphallarviðskipti en var ekki nógu klókur og missti allt sitt. Þá fór hann í verslunarskóla, lauk þaðan námi og fór að vinna hjá bókaforlaginu Gutenberg. Foreldrar mínir giftu sig áður en þau byrj- uðu að búa, eins og vera bar, svo leigðu þau íbúð af stóru tryggingafélagi, slík félög byggðu þá heilu húsaraðirnar. Við mamma fórum 1979 til Berlínar og fórum þá í okkar fyrrverandi hús. Þar bjó þá enn fyrrum nágrannakona okk- ar, hún var ennþá í sinni íbúð, rúmlega áttræð. Mér fannst allt nánast óbreytt inni hjá henni. Þetta hverfi slapp við loftárásir í stríðinu, en auðvitað hefur húsið látið á sjá fyrir tímans tönn. Við bjuggum í Kleine Inn-Strasse. Þetta svæði var seinna Vestur-Berlín. Árið 1941 var stríðið komið af stað fyrir alvöru og Þjóðverjar gerðu loftárásir á London og Bretar gerðu árásir á Þjóðverja. Það var mikil spenna í loft- inu í Berlín og við áttum margar ferðirnar nið- ur í kjallara vegna loftárása. En svo bauðst pabba vinna í Poznan, sem er ein af stærstu borgum Póllands. Hann starfaði þar fyrir Gu- tenberg og ég var sex ára. Ég hafði lært heima hjá ömmu í heimaskóla en nú fór ég í skóla. Þarna bjuggum við í fjögur ár. Þá var runnið upp árið 1945 og mamma gekk með fjórða barnið. Hún saumaði fyrir okkur allar þrjár bakpoka sem við geymdum í það allra nauðsyn- legasta. Hún sá að við yrðum að flýja áður en Rússarnir kæmu. Við lögðum af stað þegar víg- línan var komin það nálægt að við sáum bjarm- ann af sprengjum og eldum. 20. janúar flúðum við, þá kom stríðið virkilega til okkar. Ég gleymi aldrei allri þeirri ringulreið sem ríkti á lestarstöðinni. Allir voru grátandi, börn að leita að mömmu sinni. Mamma var með okkur, hélt í höndina á okkur og svo var hún líka með ferðatösku sem innihélt ættarskrána okkar og alla þá gull- og dýrgripi sem fjölskyldan átti. Hún hefði betur saumað fyrir sjálfa sig bak- poka. Allt í einu kom nefnilega góð kona og spurði hvort hún ætti ekki að halda á ferða- töskunni fyrir hana. Mamma, ófrísk með okkur þrjár, þáði boðið og sá ferðatöskuna aldrei framar. Við munum aldrei vita hvort hún stal töskunni eða varð einfaldlega viðskila við okk- ur í allri fólksmergðinni. Mamma var allt öðru- vísi en ég, hún kunni að meta skartgripi, var fín frú, hún þjáðist af þessum missi og aldrei tókst okkur að komast það til álna að hægt væri að kaupa svona skartgripi aftur.“ Kom sjálfri sér og börnunum á áfangastað í stríðslok „Mamma var samt alltaf mjög sterk kona. Það var ekki öllum sem tókst að komast með börnin sín heil á áfangastað í stríðslok, en henni tókst það. Fyrst tróðumst við inn í lest sem fór í vestur – með henni fórum við til Frankfurt an der Oder, sem í mínum huga er stórborg. Á leiðinni fengum við stundum brauð eða annan mat en hvar við gerðum nauðþurftir okkar hefur gersamlega þurrkast út úr minni mínu. Ég man bara eftir því að við stóðum nokkra stund við í Frankfurt á lestarstöðinni. Það var vatnshani rétt hjá lestinni. Mig langaði svo út að fá mér að drekka að það varð að halda mér fastri. En það var ómögulegt að vita hve- nær lestin færi svo mamma hætti ekki á að ég yrði þarna eftir við vatnshanann. Loks komum við á endastöð suður við Berl- ín, þar sem heitir Spreewald. Þar í fjöllunum fyrir ofan er uppspretta sem rennur í ótal kvíslum niður að Berlín. Á þessu svæði búa af- komendur slava sem komu þangað fyrir mörg- um öldum. Þar eru súrar gúrkur í miklu uppá- haldi. Við fengum inni á bóndabæ í eina eða tvær vikur og fundum greinilega hve óvelkom- in við vorum, þetta flóttafólk að austan. Við vorum í svefnherbergi hjónanna. Þar var hús- gögnunum kirfilega raðað upp við vegg og hengt yfir teppi. Í miðju stóð bara hjónarúm með engri dýnu, bara hálmi, og þar lágum við fjórar, mamma háólétt og við þrjár systurnar. Við fengum aðeins eitt eða tvö teppi til að breiða yfir okkur þótt hávetur væri og 30 stiga frost. Hvað við borðuðum man ég ekki en ég man að það var fata í herberginu til að gera þarfir sínar í. Okkur leið eins og við værum mjög óhreinar, þannig var viðmót fólksins við okkur. Ég man þetta allt ennþá en systur mín- ar ekki, þær voru það yngri. Mamma leitaði að íbúð fyrir okkur í næstu borg, Lübben og fann loks litla risíbúð og þangað fluttum við. Ég veit ekki hvort eða hvernig hún borgaði leigu, við höfðum engar tekjur, alls engar, en húseigand- inn var góðviljaður tannlæknir. Við höfðum ekki langa viðdvöl þarna. Við áttum frænku sem mamma komst í samband við, hvernig skil ég ekki því símasambandslaust var á þessum tíma.Við fórum í framhaldi af því til frænku okkar í Gransee, sem er um 70 kílómetra frá Berlín. Þar sameinaðist fjölskyldan. Faðir minn kom þangað. Hann hafði þá enga hugmynd um að við værum þarna, vissi ekki hvort við værum lífs eða liðnar og við vissum ekkert um hann í tvö ár. Afi og amma, for- eldrar mömmu, komu líka til Gransee. Þau komu gangandi frá Schneidemühl og alla leið gegnum Þýskaland. Afi gerði oft gys að þessu ferðalagi: „Hún var alltaf með langt slör á eftir sér,“ sagði hann um ömmu. Þetta voru böndin sem hún batt um fætur sér, hún var komin með fótasár. Þau héldu áfram viðstöðulaust, þau voru svo hrædd um að ef þau færu að setjast niður þá gætu þau ekki staðið upp aftur. Ég á margar minningar sem ég vildi gjarnan vera án. Ég sá margt hræðilegt á þessu ferðalagi sem vitjar mín öðru hvoru. Ég sá menn dingla dauða upp í trjám og Rússa nauðga konum, sá hópnauðganir. Þetta var hræðilegt en við gát- um ekki komist í burtu og urðum að horfa upp á þetta. Á leiðinni til Gransee vorum við í skamman tíma hjá tante Marie, hún var gift frænda mín- um. Hún var með hreingerningardellu og gekk um með klút og þurrkaði af þar sem við höfðum verið. Þetta var mjög erfitt fyrir móður mína, sem jafnan var mjög stolt og sjálfstæð kona. Við vorum þarna í góðan mánuð. Einu sinni vorum við úti að leika okkur og þá komu Rúss- ar í lágflugi og skutu á allt kvikt, ég var í rauð- um kjól og það var ekki gott. Ég lagðist því undir stórt grenitré og bjargaðist þannig. Frá tante Marie fórum við á heimili sem kallað var Mutter und kind og flokkur rak. Þar vorum við síðustu tvær vikurnar áður en yngsta systir mín fæddist. Flokkurinn vildi að það fæddust börn, „kanonfutter“ eins og það var kallað á þýsku. Ekki vorum við óhultar þar. Eina nótt- ina voru dyrnar á herbergi okkar opnaðar og inn kom rússneskur hermaður. Hann lyfti teppinu af systrum mínum og sagði með von- brigðahreim í röddinni: „börn“. Svona gekk hann á röðina þar til hann kom að mömmu háó- léttri, klappaði á magann á henni og sagði „krakki – mjög gott“. Svo hafði hann sig á brott. Eftir að við vorum reknar úr herberginu sváfum við í matsalnum, ofan á unglings- stelpum, þær voru settar undir dýnurnar þeg- ar Rússarnir komu. Þetta var í Lindo. Þessi flótti var ótrúlegur. Systir mín yngsta fæddist 10. maí 1945, tveimur dögum eftir upp- gjöf Þýskalands. Við tvær erum friðarbörn fjölskyldunnar. Nokkru eftir fæðinguna fórum við af umræddu heimili og komumst þá í hús- næði í sama þorpi og tante Marie bjó – og þangað kom pabbi.“ Morgunblaðið/RAX Líffræðingurinn Barbara Stanzeit hefur nýlega haldið gullbrúðkaup með Íslandi, eins og börn hennar kalla það. Árið 1957 kom Barbara Stanzeit til starfa á Íslandi en fór aftur til Þýskalands ári síðar. Hún sagði Guðrúnu Guðlaugsdóttur að fegurð fjallanna hér hefði haldið fyrir henni vöku – hún sneri því aftur til Íslands og átti nýlega „gullbrúðkaup“ með Íslandi. »Ég sá margt hræðilegt áþessu ferðalagi sem vitjar mín öðru hvoru. Ég sá menn dingla dauða upp í trjám og Rússa nauðga konum, sá hóp- nauðganir. Elska hvern lófa
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.