Morgunblaðið - 15.06.2008, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Asía | Hæg og veikburða viðbrögð samtaka þjóða í Suðaustur-Asíu, ASEAN, við ógæfu sem dunið hefur
yfir eina af aðildarþjóðum samtakanna vekja vekja nokkra furðu . Tíðarandi | Ungir karlar dvelja æ
lengur í heimahúsum. Stjórnmál | Caroline Kennedy leiðir leitina að varaforsetaefni Baracks Obama.
VIKUSPEGILL»
Eftir Ian Buruma
New York | Af hverju eru frönsk, bresk og
bandarísk herskip undan ströndum Búrma
hlaðin matvælum og öðrum nauðsynjum handa
fórnarlömbum fellibylsins Nargis, en engin skip
frá Kína eða Malasíu? Af hverju hafa viðbrögð
samtaka þjóða í Suðaustur-Asíu, ASEAN, við
ógæfu, sem dunið hefur yfir eina af aðild-
arþjóðum samtakanna, verið svona hæg og
veikburða?
Franski mannréttindaráðherrann, Rama
Yade, lýsti yfir að grundvallarregla Sameinuðu
þjóðanna um „skylduna til að vernda“ ætti að
gilda um Búrma og beita ætti valdi ef þyrfti.
Lim Kit Siang, leiðtogi stjórnarandstöðunnar í
Malasíu, hefur sagt að aðgerðarleysi Asíuríkja
„varpi hræðilegu ljósi á alla leiðtoga og ríkis-
stjórnir ASEAN, sem án vafa geta gert meira.“
Er samúð Evrópubúa og Bandaríkjamanna
þá einfaldlega meiri en Asíubúa?
Ef horft er til listans yfir öll þau hryllilegu
stríð hinnar grimmilegu heimsvaldastefnu, sem
skrifa má á reikning vestursins, virðist það ólík-
legt. Að auki hefur verið til fyrirmyndar hvernig
óbreyttir kínverskir borgarar hafa keppst við að
hjálpa fórnarlömbum jarðskjálftans í Sichuan
og það sama á við um það hvernig fólk í Búrma
hefur að eigin frumkvæði lagt sig fram um að
hjálpa samborgurum sínum, jafnvel þótt herinn
gerði mjög lítið. Í Búddatrú er lögð áhersla á
samhygð og miskunn rétt eins og í kristni.
Skeytingarleysi gagnvart þjáningu er ekki hluti
af neinum menningarheimi í Asíu.
Enda mótmælti ekkert aðildarríki í Asíu þeg-
ar allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti mannréttindayfirlýsinguna 1948 þar sem
segir: „Það ber að viðurkenna, að hver maður sé
jafnborinn til virðingar og réttinda, er eigi verði
af honum tekin, og er þetta undirstaða frelsis,
réttlætis og friðar í heiminum.“
Engu að síður kann að vera menningarmunur
á því hver birtingarmynd samúðarinnar eigi að
vera. Hugsjónin um algilt jafnrétti og réttindi á
sitthvað inni hjá vestrænni siðmenningu, frá
„náttúrurétti“ Sókratesar til kristindóms og
mannréttindayfirlýsingar Frakka. Vestrænar
þjóðir hafa ekki alltaf staðið undir algildum
hugsjónum sínum, en þær hafa á okkar tímum
byggt upp stofnanir, sem ætlað er að knýja þær
fram í Evrópu og víðar. Enn sem komið er hefur
ekki verið komið á fót í Asíu stofnun til að gæta
mannréttinda Asíubúa, hvað þá mannkyns.
Staðreyndin er sú að Kínverjar og aðrar
Asíuþjóðir gagnrýna oft vestrið fyrir að nota
mannréttindi sem afsökun til að þröngva „vest-
rænum gildum“ upp á fyrrverandi nýlenduþjóð-
ir sínar. Vissulega eru slíkar ásakanir sér-
staklega algengar í alræðisríkjum þar sem
ráðamennirnir og viðhlæjendur þeirra líta á
hugsjónina um algild mannréttindi sem ógn við
einokun þeirra á valdinu. En tortryggni gagn-
vart hinu algilda er ekki bundin við einræð-
isherra í Asíu.
Í mörgum Asíuríkjum býr greiðvikni óhjá-
kvæmilega til skuldbindingar, sem ef til vill er
ástæðan fyrir því að fólk er stundum tregt til að
skipta sér af vandamálum annarra. Menn eru
skuldbundnir til að sjá um fjölskyldu sína, vini
og jafnvel landa sína. En hugmyndin um algild
góðgerðarstörf er of afstrakt og ber keim af
þeim óvelkomnu afskiptum, sem vestrænir
heimsvaldasinnar – og trúboðarnir sem fylgdu
þeim – stunduðu allt of lengi í Asíu.
Stenst hugmyndin um asísk gildi?
Hugmyndin um „asísk gildi“, sem opinberir
pennar í Singapore hafa verið sérstaklega iðnir
við að kynna, var að hluta til svar vestrænum
hugmyndum um hið algilda. Samkvæmt þeirri
kenningu hafa Asíubúar sín eigin gildi, þar á
meðal sparsemi, virðingu fyrir valdinu, fórn ein-
staklingsins í þágu hagsmuna heildarinnar og
þá trú að ríki eigi ekki að vera með nefið ofan í
málefnum hvers annars. Af því má leiða hikandi
viðbrögð ríkisstjórna og almenningsálitsins í
Suðaustur-Asíu við hörmungunum í Búrma.
Gagnrýna má þessa hugsun með því einfald-
lega að lýsa yfir yfirburðum vestrænna gilda.
Mun nærfærnari leið væri að sýna að réttindi
einstaklingsins og hugmyndir um frelsi eru á
engan hátt framandi þótt siðmenningin sé ekki
vestræn.
Amartya Sen, sem fékk nóbelsverðlaunin í
hagfræði, hefur bent á að miklir indverskir leið-
togar á borð við Ashoka (þriðju öld fyrir Krist)
og Akbar (sextándu öld) hvöttu til fjölhyggju,
umburðarlyndis og skynsemi löngu áður en öld
upplýsingarinnar rann upp í Evrópu. Hann hef-
ur einnig bent á að í lýðræðisríkjum brestur
ekki á hungursneyð vegna þess að upplýs-
ingafrelsið á þátt í að koma í veg fyrir slíkt.
Það kemur ekki á óvart að Sen er harður
gagnrýnandi Asíugildaskólans. Það er hins veg-
ar almenn skoðun að lýðræði líkt og algild
mannréttindi séu dæmigerðar vestrænar hug-
myndir og asískt alræði líkt og til dæmis tíðkast
í Kína eigi ekki aðeins betur við Asíubúa, heldur
sé einnig skilvirkara. Hagsmunahópar, sér-
hagsmunir, almenningsálitið og flokkastjórnmál
ríða lýðræðisstjórnum á slig á meðan asískir
einræðisherrar geta tekið óvinsælar en nauð-
synlegar ákvarðanir.
Náttúruhamfarirnar í Búrma og Kína eru
prófsteinn á þessa hugmynd. Kínverjar hafa
ekki staðið sig það illa, að stórum hluta þar sem
fordæmið frá Búrma, neikvæð umfjöllun um
viðbrögðin við mótmælunum í Tíbet og aðvíf-
andi Ólympíuleikar hafa þvingað kínversk
stjórnvöld til að leyfa mun meira frelsi til miðl-
unar upplýsinga en venjan er. Það er aðeins
hægt að vona að þessi glufa frelsis stækki með
tímanum.
Búrma mistókst hrapallega og þrátt fyrir til-
raunir seint og um síðir til að bæta úr á það
sama við um ASEAN. Þegar upp er staðið gildir
í raun einu um það hvort við skrifum afskipta-
leysið og það sem hefur farið úrskeiðis í alræð-
isríkjunum á reikning einhvers, sem er „sér-
asískt“. Hver sem orsökin er, þá eru afleiðing-
arnar hörmulegar.
Veldi mannréttindanna
Reuters
Hörmungar Lítill drengur í þorpi sem varð illa úti þegar fellibylurinn Nargis gekk yfir Búrma.
Stjórnvöld í landinu voru harðlega gagnrýnd fyrir að þiggja ekki aðstoð fyrir íbúa landsins.
Asía
Í HNOTSKURN
»Menningarmunur kann að vera á þvíhver birtingarmynd samúðar eigi að
vera.
»Asíuþjóðir gagnrýna vestrið fyrir aðnota mannréttindi sem afsökun til að
þröngva upp á þær vestrænum gildum.
Almenn skoðun er að lýðræði og algild
mannréttindi séu dæmigerðar vestræn-
ar hugmyndir.
 Er samúð Evrópubúa og Bandaríkjamanna einfaldlega meiri en Asíubúa?
 Í mörgum Asíuríkjum býr greiðvikni óhjákvæmilega til skuldbindingar
Höfundur er prófessor í mannréttindum við Bard
College. Nýjasta bók hans heitir Murder in
Amsterdam: The Death of Theo Van Gogh and
the Limits of Tolerance. ©Project Syndicate.
Eftir Steinunni Ólínu Þorsteinsdóttur
Börn eru ekki fyrr fædd enfarið er að gera því skónaað þau líkist hinum ogþessum.
Frá fæðingu má því segja að per-
sónufrelsi einstaklingsins sé skert og
líkur leiddar að því að viðkomandi sé
í raun aðeins afsprengi foreldra og
jafnvel annarra ættingja og hafi í
raun ekkert sjálf. Þetta er auðvitað
engin hemja.
Rétturinn til að vera einstakur er
hrifsaður af börnum strax í æsku og
getur haft slæmar afleiðingar. Þetta
er oft orðað af miklu virðingarleysi
og sagt: Að einhver sé eins og snýtt-
ur út úr nefi einhvers annars eða þá
að gripið er til bullspekinnar um epl-
ið og eikartréð.
Margir þekkja það að vilja í engu
líkjast foreldrum sínum og leggja
ýmislegt á sig, sérlega á yngri árum,
til að hraða aðskilnaðinum sem ætti
óhjákvæmilega að fylgja samband-
inu barn/foreldri. Leggja á sig mikla
vinnu til að vera ósammála for-
eldrum sínum og vilja með öfgafullu
framferði og jafnvel gegn betri vit-
und sýna fram á sjálfstæði sitt og
óskyldleika við fjölskyldur sínar.
Til er í dæminu að fólk gangi í sér-
trúarsöfnuði, leggist í hórdóm eða
hreinlega, eins og gerst hefur í henni
Ameríku, að börn hafi fyrir dóm-
stólum fengið lögskilnað við foreldra
sína.
Þessi andstaða við uppeldið er
kannski ekki alveg óeðlileg ef frá eru
talin öfgadæmin hér að ofan. Til að
öðlast eitthvert sjálfstæði þarf ein-
staklingur að rífa sig lausan þótt
sársaukafullt sé. Allir þurfa nefni-
lega persónulegt rými til að verða
fullorðnir.
Hitt er líka til að börn séu svo háð
foreldrum sínum að þau hreinlega
nái ekki að vaxa úr grasi og slíti aldr-
ei barnsskónum heldur leggi þá að-
eins frá sér tandurhreina í anddyri
foreldrahúsanna. Skjótist rétt á þeim
út í búð og flýti sér svo heim.
Geri sér far um að samlagast upp-
alendum sínum vegna ótta um að í
þeim sjálfum leynist raunverulega
ekki einstaklingur heldur séu þau
einungis holdgervingar þeirra sem
áttu að koma þeim til manns. Þetta
fólk er svo klafbundið fortíðinni að
það nær aldrei framgöngu í nútíman-
um. Því má kalla það fólk aft-
urgöngur.
Afturgöngurnar ganga hart fram í
því að halda í forna siði og venjur
sem þverskallast við öllu sem eðlilegt
þykir í nútímasamfélagi. Ganga aftur
í erindagjörðum forfeðra sinna eða
bara einhverra framliðinna. Þetta
fólk vill helst búa alla tíð á æsku-
heimilum sínum og halda þeim
óbreyttum.
Líða um í innbúi þeirra sem farnir
eru og láta nályktina leika um sig,
enda er svalur andvarinn utandyra
óþægilegur og gæti kallað fram
ferskar hugmyndir og sjálfstæðar
skoðanir og það vilja afturgöngurnar
ekki. Hjá afturgöngunum er öryggið
í fyrirrúmi og öryggið er að finna í
hugmyndum og lífi annarra. Með
þessu móti draga afturgöngurnar
andann, því um eiginlegt líf er auðvit-
að ekki hægt að tala.
Mér skilst að það sé alheimsvanda-
mál að synir vilji helst ekki flytja að
heiman og ráðalausir foreldrar um
veröld alla sitji uppi með miðaldra
karldýr og hafi sig ekki í það sökum
vensla að vísa þeim á dyr. Þessir
menn eru oft að leita að mæðrum sín-
um í öðrum konum og þegar hana er
ekki að finna er mamman sjálf auð-
vitað næstbesti kosturinn.
En þessa gætir líka hjá stúlkum
sem leita uppi feður sína eða föð-
urímyndir í karlmönnum. Þetta má
kalla einhvers konar andleg sifja-
spell.
Ég skrifa þennan pistil með vísi-
fingri hægri handar. Í vinstri hendi
liggur nefnilega nýfæddur sonur
minn og vill hvergi annars staðar
vera.
Það er auðvitað sjálfsblekking því
hann myndi auðveldlega sætta sig
við að snæða í öðrum faðmi. Ég vona
að mér takist að koma honum til
manns og þá á ég við að hann nái að
verða sjálfstæður einstaklingur, laus
undan kreddum, sorgum, skoðunum
þessarar móður sinnar sem annast
hann um stundarsakir. Ég vona að
ég geti gefið honum það svigrúm til
þroska að hann geti lifað lífinu lif-
andi.
Erfðasyndin
Tíðarandi
Morgunblaðið/RAX