Morgunblaðið - 15.06.2008, Síða 29

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JÚNÍ 2008 29
Ísland
22,5
ESB
10,8
Bandaríkin
25,6
Olíutunnur á mann
á ári árið 2005
Morgunblaðið/Ómar
U
m fátt ræðir fólk meira
þessa dagana en verð á
olíu. Ökumenn verkjar í
budduna þegar þeir taka
eldsneyti á bílinn. Í
fyrsta sinn virðist sem
verðlagið á eldsneyti sé
byrjað að hafa áhrif á
hegðun fólks. Á benz-
ínstöðvum taka menn
eftir minni viðskiptum. Fleiri nota hjólið. Um-
ferðin minnkar; þannig kom fram í fréttaskýr-
ingu Sigtryggs Sigtryggssonar hér í blaðinu í
vikunni að í fyrsta sinn frá upphafi hefði um-
ferð um Hvalfjarðargöngin dregizt saman í
maímánuði miðað við sama mánuð í fyrra.
Svipaða þróun má merkja í öðrum vestrænum
ríkjum. Fólk ekur minna, vinnur meira heima
hjá sér og fasteignaverð á jaðarsvæðum þétt-
býlis lækkar vegna þess hvað það er dýrt fyrir
íbúana að aka til vinnu í borgunum.
Buddurökin eru þau sem fólk skilur
Þessi breyting kann að hafa meiri þýðingu en
virðist við fyrstu sýn. Árum saman hefur verið
rætt um nauðsyn þess að draga úr notkun
jarðefnaeldsneytis, fyrst og fremst vegna
gróðurhúsaáhrifa, sem af notkun þess hljótast.
Margar ræður hafa verið haldnar um nauðsyn
þess að almenningur á Vesturlöndum breyti
viðhorfum sínum og lífsháttum sínum til að
spara olíu og gas; skipti yfir í umhverfisvæna
bíla, fljúgi minna o.s.frv. Viðhorfs- og lífs-
háttabreytingin hefur þó látið á sér standa.
Hér á Íslandi höfum við bara haldið áfram að
kaupa okkur æ stærri bíla og enn stærri felli-
og hjólhýsi til að draga aftan í þeim, með til-
heyrandi eldsneytiseyðslu. Þrátt fyrir gnótt
endurnýjanlegra orkulinda, sem við nýtum til
rafmagnsframleiðslu og húshitunar í miklu
meiri mæli en önnur ríki, er Ísland í hópi
þeirra ríkja sem nota mesta olíu á mann vegna
stórs bíla-, flugvéla- og skipaflota. Árið 2005
notaði hver Íslendingur þannig um 22,5 tunnur
af olíu á ári, en hver Bandaríkjamaður 25,6
tunnur. Í Evrópusambandsríkjunum notaði
hver íbúi um 10,8 tunnur á ári.
Íslendingum virðist líka standa á sama um
hnattrænar afleiðingar eldsneytisbrunans.
Nýleg könnun Gallup sýndi að af 57 ríkjum,
þar sem spurt var, var Ísland það eina þar sem
meirihluti svarenda sagðist ekki hafa neinar
áhyggjur af hlýnun loftslags á hnettinum.
Nú hefur olían hins vegar hækkað svo gríð-
arlega í verði að almenningur finnur óþyrmi-
lega fyrir því á eigin skinni. Og eins og venju-
lega er það buddan, sem skiptir fólk máli
fremur en flókin vísindaleg rök eða fallegar
hugsjónir um vernd loftslagsins.
Raunar hafa hugmyndir um svokallaða kol-
efnisskatta einmitt byggzt á því að buddurökin
séu þau einu, sem fólk skilur. Þannig hefur átt
að draga úr notkun á jarðefnaeldsneyti. Nefnd
á vegum fjármálaráðherra lagði fram fyrir
skemmstu tillögur um 5-6 króna kolefnisskatt
á lítra af eldsneyti. Þær tillögur voru úreltar
áður en þær voru lagðar fram. Þegar elds-
neytið hefur hækkað í verði um 50-70 krónur
lítrinn er það alveg nóg til að draga úr fólki að
nota benzín- eða dísilhákinn sinn. Ríkið þarf
ekki að bæta sérstökum skatti við.
Ódýrari og vistvænni orkukostir
Við þessar aðstæður má gera ráð fyrir að eft-
irspurn eftir ódýrari – og vistvænni – orku-
kostum aukist sjálfkrafa.
Eftir síðustu hækkanir á olíuverði hefur
áhugi á metanbílum þegar aukizt talsvert, en
um helmingi ódýrara er að reka slíkan bíl en
venjulegan benzínbíl. Talið er að nú sé hægt að
framleiða metangas á sorphaugum Reykvík-
inga fyrir um 2.000 bíla, en yrði lífrænn úr-
gangur á Suðvesturlandi nýttur til metanfram-
leiðslu í ríkari mæli mætti sjá tíu til fimmtán
þúsund bílum fyrir metani. Það er þó innan við
tíundi hluti af bílaflota Íslendinga.
Þá eru rafmagnsbílar, sem ættu að duga við
íslenzkar aðstæður, að minnsta kosti til innan-
bæjaraksturs, á leið á markað innan skamms
tíma, að því er fram kom í fréttaskýringu
Björns Jóhanns Björnssonar hér í blaðinu sl.
miðvikudag.
Stóru tækifærin í að draga úr notkun dýrrar
olíu liggja hins vegar í vetnisvæðingunni, sem
unnið hefur verið að hér á landi í allmörg ár.
Enn er hægt að virkja gríðarlega mikla raf-
orku hér á landi, í fallvötnum og á jarð-
hitasvæðum.
Baldur Arnarson, blaðamaður á Morgun-
blaðinu og meðhöfundur Þorsteins I. Sigfús-
sonar að bókinni Dögun vetnisaldar: Róteindin
tamin, fjallaði um vetnisvæðinguna í frétta-
skýringu síðastliðinn fimmtudag. Baldur bend-
ir þar á að vetni, framleitt úr vatni með end-
urnýjanlegri orku, sé mengunarlaus orkugjafi.
Ennfremur sé vetni samkeppnishæft í verði
við hefðbundið eldsneyti á Íslandi, að því gefnu
að vetnisstöð sem annað getur um 2.000 bílum
sé í fullri og hagkvæmri notkun og vetnið ekki
skattlagt umfram 24,5% virðisaukaskatt.
Flöskuhálsinn í vetnisvæðingu bílaflotans er
líklega fyrst og fremst skortur á samkeppn-
isfærum vetnisbílum, en í grein Baldurs kem-
ur fram að á árunum 2015-2020 muni vetn-
isbifreiðar geta keppt við hefðbundna bíla.
Sjálfsagt getur sú spá breytzt ef olíuverð
hækkar enn og ýtir annars vegar á eftir þróun
tækninnar og skapar hins vegar eftirspurn hjá
almenningi eftir annars konar farkostum.
Tæknin þróast gjarnan hratt í neyð; aldrei
hafa t.d. orðið hraðari framfarir í flugvélasmíð
en í heimsstyrjöldunum tveimur. Verðlagið á
olíu kann að skapa þann þrýsting á breytingar,
sem umræður um hlýnun hnattarins hafa aldr-
ei náð að gera.
Stórum spurningum ósvarað
Ísland og önnur vestræn ríki þurfa af þrennum
orsökum að draga úr olíufíkn sinni. Í fyrsta
lagi er það efnahagsleg nauðsyn, eins og blasir
við af tölunum á skiltum benzínstöðvanna. Í
öðru lagi er það nauðsynlegt umhverfisins
vegna, til að draga úr mengun og koma í veg
fyrir loftslagsbreytingar af völdum gróð-
urhúsalofttegunda. Síðast en ekki sízt er það
mikilvægt öryggismál. Eigin olíu- og gasfram-
leiðsla vestrænna ríkja dugar þeim ekki. Þau
þurfa að flytja inn jarðefnaeldsneytið, aðallega
frá tveimur svæðum; Mið-Austurlöndum og
Rússlandi. Á báðum svæðum er pólitískur
óstöðugleiki og ýmis öfl við völd, sem eru
reiðubúin að beita „olíuvopninu“ með því að
hækka verðið eða skrúfa fyrir framboðið.
Olíuhækkanirnar hljóta að hafa í för með sér
að stjórnvöld hér á landi setji enn meiri kraft í
að vinna að vetnisvæðingunni. Erlendum elds-
neytis- og bílaframleiðendum finnst aug-
ljóslega áhugavert að vinna með Íslendingum
að þróunarstarfi vegna hinna miklu endurnýj-
anlegu orkulinda okkar og sjálfsagt er að
reyna að nýta og efla þann áhuga. Ýmsum
stórum spurningum er hins vegar ósvarað
varðandi framleiðslu vetnis hér á landi.
Í fyrsta lagi liggur í augum uppi að vilji
menn búa til vetnissamfélag hér á landi þarf
stórvirkjanir – eða þá mjög margar smærri
virkjanir. Menn hafa slegið á að til að knýja
bíla-, tækja- og skipaflota Íslendinga þyrfti 4-5
terawattstundir af rafmagni á ári. Það sam-
svarar einni Kárahnjúkavirkjun eða tveimur
Búrfellsvirkjunum. Erum við reiðubúin í slíkar
framkvæmdir eftir þær hörðu deilur sem urðu
um Kárahnjúkavirkjun? Er hægt að anna raf-
orkuþörfinni með jarðvarmavirkjunum? Ný-
legt álit Skipulagsstofnunar á Bitruvirkjun
bendir til að flóknara kunni að vera en menn
ætluðu að reisa stórar jarðvarmavirkjanir í
góðri sátt við umhverfið.
Viljum við flytja út orku?
Í öðru lagi þurfum við að spyrja hversu stórt
við viljum hugsa. Viljum við fyrst og fremst
framleiða vetni til innanlandsþarfa eða viljum
við líka stefna á útflutning? Hugsunin á bak
við vetnisverkefni Íslenzkrar nýorku er meðal
annars að Ísland geti orðið tilraunastofa
vetnisvæðingar og flutt út þekkingu til ann-
arra landa. Ísland er eitt fáeinna landa í heim-
inum, sem geta framleitt vetni með sjálf-
bærum og umhverfisvænum hætti. Af hverju
þá ekki líka að flytja út sjálfan orkugjafann?
Hugmyndir um slíkt eru ekki nýjar af nálinni.
Í bók Þorsteins I. Sigfússonar eru rifjuð upp
skrif dr. Braga Árnasonar, prófessors í efna-
fræði, í Morgunblaðið árið 1977, en hann sá þá
fyrir sér að Ísland myndi í framtíðinni flytja út
fljótandi vetni með tankskipum.
Fyrir tæpu ári birti framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins rannsóknarskýrslu, þar
sem teknir eru út möguleikar á vetnisvæðingu
sambandsins. Niðurstaðan er sú að Ísland og
Noregur séu þau nágrannalönd ESB, þar sem
hagkvæmast sé að framleiða vetni og flytja inn
til ESB. Framleiðslan yrði þó mun hagkvæm-
ari á Íslandi en í Noregi. Vegna mikils kostn-
aðar við að flytja vetnið með tankskipum kæmi
eingöngu stórfelld vetnisframleiðsla til greina
– sem myndi auðvitað útheimta stórar virkj-
anir. Þessi innflutningur til ESB gæti hafizt
upp úr 2015.
Sumir eru þeirrar skoðunar að vetnisflutn-
ingar með tankskipum væru óhagkvæmir –
vilji Íslendingar á annað borð flytja út orku sé
nær að taka upp gamlar hugmyndir um sæ-
streng til Evrópu og framleiða vetnið á meg-
inlandinu með orku frá Íslandi.
Orkuútflutningur gæti orðið hagkvæmur í
framtíðinni, en þá vaknar auðvitað enn og aft-
ur spurningin um áhrif virkjana, sem væru
nauðsynlegar, á náttúru landsins. Þriðja sjón-
armiðið í málinu er að ekki þyrfti að byggja
nýjar virkjanir, heldur nota þær sem fyrir eru
með öðrum hætti. Líta má svo á að Ísland
standi nú þegar í stórfelldum útflutningi á raf-
orku, en hún sé bundin í áli, sem framleitt er
hér á landi og flutt út. Ef sæstrengir eða
vetnisflutningar með skipum reynast hag-
kvæmir gæti niðurstaðan einn daginn orðið sú,
að fremur ætti að flytja orkuna út með þeim
hætti en með því að selja hana til álvera.
Spurningin um orkuútflutning snýst ekki
eingöngu um áhrifin á efnahag og umhverfi á
Íslandi. Hún snýr líka að pólitískri stöðu Ís-
lands á alþjóðavettvangi. Á tímum orkuskorts
og hækkandi orkuverðs styrkist staða ríkja,
sem eru aflögufær og geta flutt út orku. Ef til
dæmis Evrópusambandið vill draga úr olíu- og
gasinnflutningi sínum frá Rússlandi og Mið-
Austurlöndum og leggja áherzlu á vetnisvæð-
ingu kann staða Íslands gagnvart sambandinu
að styrkjast í ljósi þess sem áður sagði um mat
framkvæmdastjórnar ESB á því hvaðan er
helzt hægt að flytja inn vetni með hag-
kvæmum hætti.
Orkumál eru í mikilli deiglu, ekki aðeins á
Íslandi heldur í heiminum öllum. Í þessari þró-
un felast bæði ógnir og tækifæri fyrir Ísland.
Við þurfum að bregðast við ógnunum og nýta
tækifærin sem bezt.
Hvað kemur í staðinn fyrir olíuna?
Reykjavíkurbréf
140608