Morgunblaðið - 03.10.2008, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Almenningurhefur mikl-ar áhyggj-
ur af efnahags-
ástandinu. Það á
jafnt við um þá
sem reka heimili og fyrirtæki.
Sumir eru jafnvel gripnir ör-
væntingu. Það blasir við að
lífskjör í landinu hafa rýrnað
verulega á skömmum tíma.
Alla vikuna hefur gengi
krónunnar verið í frjálsu falli.
Fyrirsjáanlegt er að mörgum
heimilum og fyrirtækjum
verður nánast ómögulegt að
standa undir greiðslubyrði af
erlendum lántökum.
Allur innflutningur hækk-
ar, aðföng fyrirtækjanna og
neyzluvara almennings. Verð-
bólgan eykst. Þá rýkur
greiðslubyrði verðtryggðra
lána heimilanna upp úr öllu
valdi og margir hafa áhyggjur
af því að geta ekki staðið í
skilum.
Hlutabréfaverð hefur hrun-
ið í vikunni. Sparnaður þeirra
tuga þúsunda fjölskyldna á
Íslandi, sem hafa fjárfest í
hlutabréfum á liðnum árum,
skreppur saman. Vegna
bankakreppunnar hafa líka
margir áhyggjur af innstæð-
unum sínum.
Fyrirtæki hafa sagt upp
þúsundum starfsmanna að
undanförnu. Margir óttast
um atvinnuöryggi sitt og af-
komu.
Góðærið er búið; lendingin
reyndist hörð.
Svör við áhyggjum almenn-
ings og þeim spurningum,
sem brenna á fólki, fengust
ekki nema að hluta til í
stefnuræðu forsætisráðherra
og umræðunum um hana á Al-
þingi í gærkvöldi.
Geir H. Haarde gat engin
áþreifanleg svör gefið um það
hvernig á að stöðva fall krón-
unnar frá degi til dags. Þó er
alveg ljóst að þar verður að
grípa til einhverra aðgerða.
Þar getur komið til ný erlend
lántaka, þótt hún sé nú bæði
dýrari og torfengnari en fyrir
nokkrum vikum. Annar
möguleiki er nýir gjaldeyris-
skiptasamningar við seðla-
banka í nágrannaríkjunum,
sem alllengi hefur verið leitað
eftir. Að leita á náðir Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins hlýtur að
vera neyðarúrræði, eins og
fram kemur í Morgunblaðinu
í dag.
Forsætisráðherra getur
eðlilega ekki greint frá að-
gerðum sem þessum nema
þær séu fastar í hendi. Annað
hefði of mikil áhrif á vænt-
ingar almennings og fjár-
málamarkaðarins. Hann
sagði hins vegar að rík-
isstjórnin myndi tryggja fjár-
málastöðugleika, færa þær
fórnir sem þyrfti, tryggja
hagsmuni almennings og inn-
stæður. Ekki yrði
látið þar við sitja
með að efla
gjaldeyris-
varasjóð landsins.
Vandséð er hvern-
ig forystumenn stjórnarand-
stöðunnar, sem hafa gagnrýnt
aðgerðaleysi stjórnvalda,
gætu hagað sér öðruvísi við
núverandi aðstæður.
Jóhanna Sigurðardóttir fé-
lagsmálaráðherra höfðaði
með réttu til siðferðiskenndar
stjórnenda bankanna í orðum
sínum í umræðunum. Bank-
arnir buðu fram íbúðalán með
lágum vöxtum og settu fram
spár um greiðslubyrði mið-
aðar við litla verðbólgu. Nú
hefur verðbólgan rokið upp
og í einhverjum tilfellum
stefnir í mikla vaxtahækkun
íbúðalána. Bankarnir verða
að axla sína ábyrgð og að-
stoða fólk við greiðsluaðlögun
og endurfjármögnun. Félags-
málaráðherra boðaði að
Íbúðalánasjóður yrði hugs-
anlega það skjól sem almenn-
ingur þyrfti til endur-
fjármögnunar húsnæðislána
sinna.
Forsætisráðherra talaði
ekki mikið um stöðu gjald-
miðilsins. Til skemmri tíma
þarf að stöðva gengisfall
krónunnar, til lengri tíma
hlýtur að þurfa að skoða
hvort hún dugi Íslandi til
framtíðar. Það er áreiðanlega
rétt, sem Össur Skarphéð-
insson iðnaðarráðherra sagði
í umræðunum, að fárviðrið að
undanförnu mun breyta af-
stöðu margra til Evrópusam-
bandsaðildar og evrunnar. En
það er lengri tíma mál; með
vaxandi halla á ríkissjóði og
hruni krónunnar er Ísland
enn fjær því að uppfylla skil-
yrðin fyrir upptöku evru en
áður.
Allt, sem stjórnmálamenn-
irnir, bæði í stjórn og stjórn-
arandstöðu, sögðu í gær um
að Íslendingar væru vel
menntuð og dugleg þjóð, ættu
sterka lífeyrissjóði, að út-
flutningsatvinnuvegirnir
væru sterkir o.s.frv. kann að
hafa hljómað svolítið klisju-
kennt. En auðvitað er það
rétt. Íslendingar hafa áður
komizt út úr viðlíka þreng-
ingum og það hafa aðrar þjóð-
ir líka gert.
Í uppbyggingarstarfinu
þurfum við hins vegar að læra
af mistökunum. Auka stöð-
ugleikann í hagkerfinu; draga
úr áhættunni; minnka mis-
skiptinguna í launum og
hlunnindum; leysa upp eigna-
og valdatengslin sem gera
hagkerfið enn viðkvæmara
fyrir áföllum; fljúga svolítið
lægra (og ekki á einkaþotum)
svo að ekki þurfi aftur að
koma til svo harkalegrar
lendingar.
Svörin við áhyggjum
almennings fengust
aðeins að hluta}
Út úr erfiðleikunum
S
tjórnarþingmaðurinn Ólöf Nordal
lýsti ágætlega þeim óróa sem ríkir
á alþjóðlegum fjármálamörkuðum
og þeim litla íslenska í pistli sínum
hér í leiðaraopnu Morgunblaðsins í
gær. Um það hef ég ekkert nema gott eitt að
segja.
Í niðurlagi pistilsins sagði þessi þingmaður
Sjálfstæðisflokksins á Austurlandi: „Við þessar
aðstæður skiptir vandaður fréttaflutningur
miklu máli. Það er ekki bara nauðsynlegt að
stjórnvöld í hverju landi, fjármálafyrirtæki og
aðilar á markaði vandi sig. Það er ekki síður
mikilvægt að fjölmiðlar vandi sig. Almenningur
er uggandi um sinn hag. Um leið og sú grunn-
skylda hvílir á fjölmiðlum að greina rétt frá at-
burðum, leita svara og vera gagnrýnir á þær
ákvarðanir sem teknar eru er líka nauðsynlegt
að hræða ekki fólk að óþörfu. Við þurfum að sjá til sólar og
trúa því að hún fari um síðir að skína á ný. Því það gerir
hún.“
Svo mörg voru þau orð! Vá! segi ég nú bara.
Heldur þingmaðurinn virkilega að við fjölmiðlafólk
séum ekki að reyna alla daga að rækja okkar störf sem
best við megum? Ekki bara í krísuástandi, heldur alltaf?
Á meðan Róm brennur lofar þingmaðurinn okkur því
að við munum sjá til sólar á ný!
Mér finnst það eiginlega furðulegt að þingmaðurinn
skuli beina spjótum sínum að fjölmiðlum í þessum efnum,
þegar hún hefði svo vel getað notað tækifærið sem stjórn-
arþingmaður til þess að lýsa því fyrir okkur Ís-
lendingum til hvaða ráðstafana stjórnarflokk-
arnir og ríkisstjórnin hyggjast grípa til þess
að fleyta þjóðarskútunni með manni og mús í
gegnum þann djúpa öldudal sem við nú erum í.
Þessi vettvangur, „Pistill“, er vettvangur
þar sem pistlahöfundar reifa sínar skoðanir, á
eigin ábyrgð og hafa fullt frelsi til þess. Það er
á eigin ábyrgð sem ég set fram þessi sjón-
armið. Ég þarf ekki að gæta neins hlutleysis í
þessum línum. Ég má hafa afdráttarlausar
skoðanir og gagnrýna hvað sem mér sýnist
eða hrósa. Margir virðast eiga erfitt með að
greina á milli svona pistlaskrifa annars vegar
og fréttaskrifa hins vegar. Mér ber skylda til
þess að halda minni persónu og mínum skoð-
unum fyrir utan mín fréttaskrif. Það geri ég
eftir besta megni dag hvern.
Ég kem stundum fram sem álitsgjafi í ljósvakamiðlum,
nú síðast í Íslandi í dag á Stöð 2 í fyrrakvöld. Þar sagði ég
skoðanir mínar svo umbúðalaust, að mér skilst að mörg-
um hafi verið nóg boðið. Mér þykir miður ef ég hef sært
velsæmiskennd þeirra sem hlýddu á mál mitt í þeim þætti,
eða gekk fram af þeim með frekju og yfirgangi. En sem
álitsgjafi hef ég nákvæmlega sama frelsi til þess að reifa
mínar eigin skoðanir, sem eru á mína ábyrgð og einskis
annars, og ég hef við pistlaskrifin.
Fyrir mér er þetta sáraeinfalt, en mér hefur skilist á
viðbrögðum gærdagsins að þetta sé ekki svo einfalt í huga
margra. Hvað er til ráða?!
Pistill
Blaðamaður og álitsgjafi
Agnes
Bragadóttir
Fjármálahrollur fer
um Svisslendinga
FRÉTTASKÝRING
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
S
vissneski bankinn UBS til-
kynnti í gær að von væri á
því að „örlítill hagnaður“
yrði af rekstrinum á
þriðja ársfjórðungi. Bank-
inn hefur átt skelfilegt ár og tapað
um 45 milljörðum svissneskra franka
vegna afskrifta út af bandarískum
undirmálslánum. Gengi hlutabréfa í
bankanum hrapaði og var aðeins brot
af genginu þegar best lét. Var jafnvel
óttast að bankinn myndi ekki hafa
það af, þótt nú virðist hann kominn
fyrir horn.
Er svissneska hagkerfið
of lítið til að bjarga banka?
Tilhugsunin um að stærsti banki
landsins gæti farið á hausinn hefur
hrist upp í Svisslendingum. UBS er
einn af þeim bönkum, sem eru of
stórir til að hægt sé að leyfa að þeir
verði gjaldþrota. Við tíðindin vaknaði
hins vegar sú grundvallarspurning
hvort bankinn væri líka of stór til
þess að Sviss gæti bjargað honum. Til
þess væri svissneska hagkerfið ein-
faldlega of lítið. Nú er talað um það
hvað bjargarlausir stjórnendur og
stjórnmálamenn séu í raun og af-
hjúpað hafi verið hvað landið sé háð
fjármálastarfseminni.
„Ekkert land í Evrópu hefur geng-
ið jafn langt í frjálsræðisátt í efna-
hagslífi sínu og við,“ segir Kurt Im-
hof, félagsfræðiprófessor við
Háskólann í Zürich, í viðtali við þýska
vikublaðið Die Zeit. Hann er þeirrar
hyggju að á undanförnum árum hafi
orðið til gjá á milli stjórnmálanna og
viðskiptalífsins, á milli Bern og Zü-
rich. „Hér hefur breiðst út hvöss and-
úð á kerfinu og fyrir vikið er pólitíkin
algerlega óhæf til að beita sér.“
Í Sviss er ýmislegt annað að finna
en banka. Þar eru tvö af stærstu
lyfjafyrirtækjum heims, Novartis og
Roche, og Nestlé er stærsti mat-
vælaframleiðandi heims. Hins vegar
má færa rök að því að bankarnir séu
forsenda þeirrar velmegunar, sem
ríkir í Sviss og flaggskipin eru UBS
og Credit Suisse.
Að vissu leyti má bera þessa um-
ræðu saman við það, sem nú er rætt
hér á landi. Er íslenskt hagkerfi nógu
öflugt til að standa undir því að
bjarga illa stöddum bönkum? Sjávar-
útvegur, álframleiðsla og ferða-
mannaþjónusta standa undir drjúg-
um gjaldeyristekjum, en hvað gerist
á Íslandi við hrun fjármálageirans?
Í greininni í Die Zeit segir að
Svisslendingar hafi „kátir fylgst með
því hvernig UBS og Credit Suisse
nýttu auðug heimkynni til að leggja
undir sig heiminn“. Með kreppunni
hjá UBS hafi miklar efasemdir gert
vart við sig. UBS geti ekki leikið laus-
um hala á heimsmörkuðum og notið
um leið tryggingar hjá svissneska
seðlabankanum. Eigi miðpunkturinn
að vera í Sviss verði að draga ræki-
lega úr alþjóðlegri áhættu.
Tími nýrra siða?
Meðal annars er gagnrýnt að í Sviss
hafi menn horfið frá uppruna sínum í
bankamálum. Varkárir stjórnendur
hafi vikið fyrir verðbréfaguttum sem
knúnir séu áfram af bónusum. Nú
þurfi nýja siði.
Nýr stjórnarformaður, Peter Stur-
er, er nú tekinn við hjá UBS. Sturer
sagði í ræðu, sem birt var fyrir hlut-
hafafund í gær, að nú yrði skorið niður
og dregið úr kostnaði. Starfsemi bank-
ans yrði skipt upp. Á fundinum var
skipt um stjórn í bankanum. Sturer
sagði í sjónvarpsviðtali á heimasíðu
Neue Zürcher Zeitung í gær að hann
gerði ráð fyrir því að bankinn stæði nú
traustum fótum, þótt hann vildi vegna
efnahagsástandsins ekki útiloka að til
frekari afskrifta gæti komið.
Svisslendingar anda nú léttar, en
um tíma stóðu þeir á brún hyldýp-
isins og líkaði ekki það, sem við blasti.
Reuters
Þrútið loft UBS er flaggskip svissnesks bankaheims og því fór um sviss-
neskt samfélag þegar hrikti í stoðum bankans.
 Eitt sinn fór merki Sviss um allan
heim á flugvélaskrokkum flugfélags-
ins Swissair. Fyrir sjö árum fóru
áform um útþenslu illilega úrskeiðis.
Svissnesk stjórnvöld samþykktu að
leggja nokkra milljarða í björgunar-
aðgerðir. Til var flugfélag undir nafn-
inu Swiss, sem nú tilheyrir Luft-
hansa.
 Það kemur við þjóðarstoltið að
glata flugfélagi. Fjármálakerfið varð-
ar hins vegar þjóðarhag.
 Fjármálaþjónustan í landinu sér
um fimmtung þjóðarframleiðslunnar.
Erlendir viðskiptavinir geyma tvö
þúsund milljarða franka (197 þúsund
milljarða króna) á reikningum í sviss-
neskum bönkum. 100 þúsund manns
vinna hjá þeim og jafnmargir lög-
fræðingar, ráðgjafar og sérfræðingar
hafa af þeim sitt lifibrauð.
 Áhrif bankakreppunnar á Sviss
koma m.a. fram í að yfirvöld í Zürich
gera ráð fyrir að skatttekjur muni
dragast saman um 600 milljónir
franka (59 milljarða króna).
STOLT
ÞJÓÐAR
››