Morgunblaðið - 03.10.2008, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
HERRA forseti, góðir Íslendingar.
Í upphafi ræðu minnar vil ég
senda hæstvirtum utanrík-
isráðherra, Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, bestu kveðjur þar sem
hún dvelur á sjúkrahúsi í Banda-
ríkjunum eftir læknisaðgerð. Frá
því að við Ingibjörg Sólrún mynd-
uðum ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks
og Samfylkingar á Þingvöllum í
fyrravor hefur samstarf okkar ver-
ið með miklum ágætum og persónu-
legur trúnaður og traust á milli
okkar dýpkað. Ég mæli fyrir hönd
þingheims alls þegar ég óska þess
að utanríkisráðherra nái sem fyrst
fullum bata og snúi aftur til starfa.
Góðir Íslendingar.
Samkvæmt þingsköpum Alþingis
var stefnuræðu minni dreift til
þingmanna með nokkrum fyrirvara.
Hefð er fyrir því að í stefnuræðu
forsætisráðherra sé að finna heild-
stætt yfirlit um störf og áherslur
ríkisstjórnarinnar í þeim tilgangi að
um þau geti farið fram málefna-
legar og gagnlegar umræður hér á
Alþingi. Ég vona að mér leyfist,
herra forseti, að víkja nokkuð frá
þeim skrifaða texta sem dreift var
til þingmanna, ég veit að þing-
heimur hefur skilning á því í ljósi
þeirra sviptinga sem orðið hafa í
efnahagslífi landsmanna á síðustu
dögum.
Staða efnahagsmála hér á landi
hefur á skömmum tíma breyst
mjög til hins verra og fullyrða má
að íslensk stjórnvöld, íslensk fyr-
irtæki og heimilin, fólkið, í landinu
hafi sjaldan staðið frammi fyrir jafn
miklum erfiðleikum og nú blasa við.
Eftir blómlega uppgangstíma er
skollið á gjörningaveður í efnahags-
kerfi heimsins og brimsjórinn af því
mikla umróti skellur nú á Íslands-
ströndum af miklu afli. Allir vissu
að góðærið myndi ekki vara enda-
laust en enginn sá fyrir þann storm
sem skall á sl. vetur og fer nú um
efnahagskerfi heimsins með mikilli
eyðileggingu.
Við horfum fram á að íslensku
bankarnir, flaggskip útrásar síð-
ustu ára, búa sig nú undir mikla
varnarbaráttu. Þurrausnar lánal-
indir gera íslenskum fyrirtækjum
afar erfitt fyrir og þau sem færst
hafa of mikið í fang berjast nú í
bökkum. Íslensk fyrirtæki hafa á
undanförnum árum teflt djarft í
sókn sinni og uppskeran hefur í
mörgum tilvikum verið ríkuleg.
Hagnaður íslenskra fyrirtækja hef-
ur verið ævintýri líkastur og hafa
hluthafar notið góðs af. Þegar upp-
streymið hættir er fall þeirra sem
hæst fljúga mest.
Það sem mest svíður er þó hin
óhjákvæmilega lífskjaraskerðing
sem almenningur í landinu stendur
frammi fyrir. Á undanförnum árum
höfum við Íslendingar notið þess að
búa við bestu lífskjör sem fyrirfinn-
ast í heiminum. Við gerum öll kröfu
um það besta og þannig á það að
vera. En íslenska þjóðin er ekki
samansafn af óhófslýð sem heldur
að verðmæti og góð lífskjör falli af
himnum ofan. Íslenska þjóðin veit
að leiðin til velmegunar er vörðuð
erfiðum hindrunum og íslenska
þjóðin er það sem hún er í dag
vegna þess að hún hefur tekist á við
erfiða tíma og sigrast á þeim.
Á sama hátt og við brutumst út
úr vesöld og fátækt fyrir áratugum
með bjartsýni og baráttuhug að
vopni munum við komast út úr
þeim hremmingum sem yfir okkur
ganga nú. Við Íslendingar gefumst
ekki upp þótt á móti blási og við
munum ekki örvænta eða leggja ár-
ar í bát í þeim stórsjó sem þjóð-
arskútan siglir nú í gegnum. Við er-
um öll á sama báti, stjórnvöld,
fyrirtækin og fólkið í landinu.
Góðir áheyrendur,
Íslensku bankarnir hafa ekki far-
ið varhluta af þeim hamförum sem
nú geisa á alþjóðlegum fjár-
málamörkuðum. Rótgrónir og
traustir bankar víða um lönd hafa
horfið af sjónarsviðinu, þar á meðal
ýmsir af stærstu bönkum heims.
Erlendir og innlendir bankar halda
að sér höndum og fyrirtæki fá tak-
markað lánsfé. Þótt enn sé full-
snemmt að kveða upp endanlegan
dóm virðist öflug viðspyrna stjórn-
valda víða um heim og kröftugt inn-
grip á fjármálamörkuðum, vonandi
nú einnig í Bandaríkjunum, hafa
forðað heiminum frá algjöru hruni.
Hins vegar er ljóst að það mun taka
alþjóðlega fjármálastarfsemi og
heimsbúskapinn langan tíma að
jafna sig og allt bendir til að
ástandið eigi eftir að versna áður
en við sjáum til lands.
Fyrr í þessari viku var gert sam-
komulag milli ríkisstjórnar Íslands
og helstu eigenda Glitnis banka hf.,
að höfðu samráði við Seðlabanka
Íslands og Fjármálaeftirlitið, um að
ríkissjóður legði bankanum til nýtt
hlutafé. Þetta var gert með hliðsjón
af þröngri lausafjárstöðu Glitnis og
einstaklega erfiðum aðstæðum á al-
þjóðlegum fjármálamörkuðum. Í
þessu felst að ríkissjóður leggur
Glitni til hlutafjárframlag að jafn-
virði 600 milljóna evra, eða um 84
milljarða íslenskra króna, þegar
samkomulagið var gert, og verður
með því eigandi að 75% hlut í
Glitni.
Þessi aðgerð er ekkert einsdæmi,
enda hafa ríkisstjórnir, jafnt vestan
hafs sem austan, gripið til hlið-
stæðra aðgerða nú á síðustu vikum
og mánuðum til að koma í veg fyrir
ringulreið á fjármálamörkuðum.
Tilgangurinn með aðgerðinni gagn-
vart Glitni er að tryggja hagsmuni
sparifjáreigenda og viðskiptavina
bankans en ekki síður að tryggja
stöðugleika í fjármálakerfinu með
því að styrkja áframhaldandi rekst-
ur bankans. Við höfðum hagsmuni
almennings að leiðarljósi við þessa
ákvörðun og fólk þarf ekki að óttast
um innstæður sínar í Glitni frekar
en öðrum bönkum hér á landi. Rík-
issjóður stefnir ekki að því að eiga
hlut í Glitni til langframa og mun
selja hann þegar aðstæður leyfa.
Frumkvæðið í þessu máli kom frá
forsvarsmönnum Glitnis og því fer
fjarri að ríkið hafi yfirtekið Glitni
með valdboði eða sóst sérstaklega
eftir því að eignast í bankanum.
En aðkoma ríkisins að Glitni
markar vitaskuld ekki neinn enda-
punkt í þeim hremmingum sem
steðja að bankakerfinu hér á landi.
Íslenskir bankar, eins og allir aðrir
bankar í heiminum, heyja nú mikla
varnarbaráttu með liðsinni stjórn-
valda og opinberra aðila. Ég full-
yrði hér að ríkisstjórn mín mun
hvergi slá af í þeirri stefnu sinni að
tryggja með öllum tiltækum ráðum
stöðugleika fjármálakerfisins og
færa þær fórnir sem nauðsynlegar
kunna að verða. Í því verkefni verð-
ur sem fyrr gengið fram með hags-
muni almennings að leiðarljósi og
búið svo um hnútana að hagsmunir
fólksins í landinu séu sem best
tryggðir.
Herra forseti.
Eins og ég hef að framan rakið
blasir við okkur Íslendingum dökk
mynd og í huga margra er útlitið
svart. En eins og ágætur maður
sagði eitt sinn, þá er orðið vonleysi
ekki góð íslenska, og þó svo að út-
litið sé svart núna þegar við siglum
í miðjum storminum, þá er hug-
hreystandi að vita til þess að allar
undirstöður samfélagsins eru
traustar.
Það er til marks um þetta að nýj-
ar tölur um hagvöxt og vöru-
skiptajöfnuð sýna fram á meiri
þrótt í íslenskum þjóðarbúskap en
búist var við. Hagvöxtur er meiri
sem skýrist fyrst og fremst af
auknum útflutningi. Þar kemur
bæði til meiri álframleiðsla og já-
kvæð áhrif af gengislækkun krón-
unnar á margs konar útflutning.
Tölur Hagstofunnar sýna svo ekki
verður um villst að það dregur úr
neyslu og fjárfestingu. Þetta tvennt
bendir til jákvæðrar þróunar: Hag-
vöxtur er nú borinn uppi af útflutn-
ingi en ekki eyðslu og þenslan í
hagkerfinu er að minnka til muna.
Þjóðarbúið er því byrjað að leita
jafnvægis á nýjan leik. Og af hverju
er þetta mikilvægt? Jú, vegna þess
að aukinn útflutningur og verð-
mætasköpun er beitt og öflugt vopn
í þeirri erfiðu baráttu sem við heyj-
um nú við verðbólguna. Hin mikla
verðbólga, sem við upplifum um
þessar mundir og er helsti efna-
hagsóvinur heimila og fyrirtækja,
mun ekki hverfa af sjálfu sér en það
er svo sannarlega undir okkur kom-
ið að ráðast gegn henni með auk-
inni verðmætasköpun. Tölurnar
gefa einnig vísbendingu um að at-
vinnuleysi verði minna en spáð
hafði verið.
Ríkisstjórnin mun láta einskis
ófreistað til að jafnvægi myndist
sem fyrst á ný í þjóðarbúinu, þann-
ig að verðbólga og vextir lækki. Að
sama skapi vill hún forðast það að
atvinnuleysi aukist og verði að
þjóðarböli. Ríkisstjórnin ræður
ekki við erfiðar ytri aðstæður sem
hafa rýrt lífskjör þjóðarinnar en
hún hefur síður en svo setið með
hendur í skauti, eins og sumir hafa
haldið fram. Tekjuskattur fyr-
irtækja hefur verið lækkaður enn
frekar. Stimpilgjald við fyrstu íbúð-
arkaup hefur verið afnumið. Að-
gangur banka og sparisjóða að
lausafé í Seðlabankanum hefur ver-
ið rýmkaður. Íbúðalánasjóður hefur
endurfjármagnað íbúðalán banka
og sparisjóða og frekari skref í þá
átt hafa verið boðuð. Ríkissjóður
hefur gefið út skuldabréf í miklum
mæli til að liðka fyrir á skulda-
bréfa- og gjaldeyrismarkaði. Gjald-
eyrisvarasjóður þjóðarinnar hefur
verið fimmfaldaður á tveimur árum,
þrátt fyrir afar erfiðar aðstæður á
erlendum lánamörkuðum. Og eng-
inn skyldi láta sér detta í hug að við
ætlum að láta þar við sitja.
Ráðist hefur verið í auknar op-
inberar framkvæmdir en með þeim
má koma í veg fyrir að efnahags-
lífið hægi um of á sér og styrkja
það enn frekar til framtíðarsóknar.
Þó verður að gæta þess að ganga
ekki svo langt að þensla grafi um
sig áður en tekist hefur að ná niður
verðbólgu og vöxtum. Ég tel að í
fjárlagafrumvarpi næsta árs sé
þræddur hinn gullni meðalvegur í
þessum efnum.
Virðulegi forseti.
Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar segir meðal annars að hún
sé frjálslynd umbótastjórn um
kraftmikið efnahagslíf, öfluga vel-
ferðarþjónustu, bættan hag heim-
ilanna og aukna samkeppnishæfni
atvinnulífsins. Verkefnaáherslur
einstakra ráðuneyta taka mjög mið
af þessu leiðarljósi eins og ég mun
nú víkja lítillega að.
Í félags- og tryggingamálaráðu-
neytinu hefur verið lögð sérstök
áhersla á málefni barna og aldr-
aðra. Þjónusta hefur verið stórbætt
á Greiningar- og ráðgjafarstöð rík-
isins og til stendur að efla forvarnir
til að koma í veg fyrir að börn og
unglingar ánetjist vímuefnum. Þeg-
ar hefur verið kynnt ítarleg stefnu-
mótun í málefnum aldraðra og haf-
in er öflug uppbygging á nýjum
hjúkrunarrýmum og útrýming fjöl-
býla á hjúkrunarheimilum. Loks
nefni ég heildarendurskoðun á lög-
gjöf um almannatryggingar þar
sem meðal annars verður hugað að
samspili almannatrygginga og
greiðslna úr lífeyrissjóðum.
Á undanförnum mánuðum hafa
orðið umskipti í rekstri Landspít-
alans til hins betra á sama tíma og
aðgerðum fjölgar verulega. Biðlist-
ar hafa víða styst, til dæmis eftir
hjartaþræðingum og þjónustu sér-
greina, eins og barna- og unglinga-
geðdeildar. Þá hafa verkefni verið
flutt frá Landspítala í heimabyggð
stofnana á Suður- og Suðvest-
urlandi og framundan er stórátak í
heilsutengdri heimaþjónustu við
einstaklinga í samvinnu við sveit-
arfélög.
Á lyfjamarkaði hefur verið lögð
áhersla á að láta samkeppni taka
við af fákeppni. Sjúkratrygg-
ingastofnun, sem Alþingi ákvað að
setja á fót eftir vandlegar umræð-
ur, er rökrétt framhald af nýjum
heilbrigðis-þjónustulögum. Hlut-
verk stofnunarinnar er m.a. að
tryggja hagkvæman rekstur heil-
brigðisþjónustunnar og skapa svig-
rúm til fjölbreytilegri rekstr-
arforma í heilbrigðisþjónustu.
Þetta er ein af forsendum þess að
við getum til framtíðar tryggt að
allir hafi að aðgang að þjónustunni,
óháð efnahag.
Í viðskiptaráðuneytinu er unnið
að heildarstefnumótun um neyt-
endamál. Ráðgert er að frumvörp
og aðrar aðgerðir á grundvelli
hennar líti dagsins ljós á næstu
mánuðum og misserum, m.a. lög-
festing úrræða um greiðsluaðlögun.
Ríkisstjórninni er kappsmál að
hlúa að menntun og þekkingaröflun
í gegnum menntakerfið, vísindi og
rannsóknir. Engin önnur aðild-
arþjóð OECD ver jafnháu hlutfalli
til menntunar og við Íslendingar og
hvergi innan OECD er jafnhátt
hlutfall þjóðar á öllum æviskeiðum
Geir H. Haarde forsætisráðherra flutti stefnuræðu sína á Alþingi í gær
Þjóðarbúið er byrjað að leita jafn
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Hvatning „Við þurfum öll að leggjast á eitt,“ sagði Geir H. Haarde í stefnuræðu sinni á Alþingi í gærkvöldi.