Skinfaxi - 01.11.1963, Blaðsíða 32

að skoða sviðsetningar nákvæmlega, heldur
einnig að kanna, og það var ekki síður
fróðlegt, breytingarnar, sem höfðu verið
gerðar meðan leikritið var í æfingu; for-
sendurnar fyrir breytingunum mátti oft
finna í möppunum. Ef til vill var þó for-
vitnilegast að lesa greinargerðir, sem að-
ilar kollektífsins, eða jafnvel utanaðkom-
andi menn, gera um sviðsetninguna stuttu
fyrir frumsýningu, þær sýndu öðru betur
viðhorf og sjónarmið höfundanna. Ég ætla
að birta hér nokkrar glefsur úr athuga-
semdum Helene Weigel um lokaæfingu á
„Dögum Kommúnunnar": „Háls Thates er
of lítið sminkaður bak við eyrun. — Sá,
sem finnur til kulda, stingur höndunum í
holhöndina. — Það er alröng hugmynd, að
koparpottur sé óhreinn á botninum. —
Thate ætti ekki að styðja báðum höndum
á byssuna. Það er hetjumannleg stelling.
— Ég er mjög ólukkuleg yfir hinni rönd-
óttu skyrtu Kaisers, sem ekki hefur sést
hingað til. Hún gerir einhæfni persónunnar
að engu.“
Þessar fáorðu athugasemdir sýna, að
Helene Weigel hefur hversdagslega reynslu
sína til viðmiðunar þegar hún gagnrýnir
leikritið. öðrum höfundum þessara greina
varð tíðræddara um hugmyndalega hluti
eða tefldu fram sagnfræðilegum ályktun-
um; en sameiginlegt þeim öllum virtist
mér vera viðhorf þeirra til stefnu og
ástands þjóðfélagsins, sem þeir lifðu í, og
ýmissa viðburða í heimsmálunum síðustu
áratugi; þau viðhorf mörkuðu beint eða
óbeint ályktanir þeirra um leikritin.
Til að taka leikrit saman, sundurgreina
þau eða gagnrýna, verður nefnilega tæp-
lega hjá því komizt að hafa viðmiðun, og
þá viðmiðun hljóta menn að finna utan
leikhússins. Leiðirnar til þess geta sjálf-
sagt verið margar, leikhúsmenn verða eins
og aðrir menn að þora, og kunna, að velja
og hafna. Fátt er eins óbærilegt og svið-
setning góðra leikrita eftir leikstjóra, sem
hefur ekki haft getu eða vilja til að gera
sér fulla grein fyrir efni þeirra. Að hafa
ekkert við að miða annað en óljósar hug-
myndir um hvað sé listrænt, að álíta helzta
einkenni góðra leikrita að „þau leiki sig“,
þ. e. sviðsetji sig af sjálfsdáðum, að finn-
ast þekkingaröflun hlægileg ef ekki niðr-
andi fyrir „gáfu“ sína — það leiðir óhjá-
kvæmilega til grautarlegra sviðsetninga.
Efni leikrita, hversu áríðandi sem það er,
getur farið forgörðum af þeim sökum.
Brecht virðist ekki hafa verið í neinum
vafa í þesisum efnum. 1 „Kleinem Organ-
on“ segir hann svo: „Án skoðana og
áforma er ekki hægt að búa til eftir-
mynd eins eða neins. Án þekkingar
getur maður ekki útskýrt neitt; hvern-
ig á maður þá að vita, hvað er þess
virði að vita það? Vilji leikarinn ekki vera
páfagaukur eða api, verður hann að tileinka
sér þekkingu síns tíma um líf samfélags-
ins, með því að taka þátt í stéttabarátt-
unni.“ Og eftirfarandi ummæli Wekwerths
um sviðsetninguna á „Dögum Kommúnunn-
ar“ gefa vísbendingu um mikilvægi alhliða
athugunar á verkinu: „Ein einasta setn-
ing, sem varð okkur þá fyrst Ijós, þegar
við höfðum fjallað mánuðum saman um
heimildirnar, sem Brecht notaði, ætti oft
að marka straumhvörf (í leikritinu).“
Um stíl Berliner Ensembles vil ég lítið
segja að svo komnu máli. 1 raun og veru er
ekki vinnandi vegur að lýsa honurn beint.
32
SKINFAXI