Skinfaxi - 01.11.1963, Blaðsíða 30

ekki einasta í orðum og athöfnum, heldur
líka í öllu dagfari. Þessu höfum við vanizt
jafnt í kvikmyndum og leikritum. Aldrei
heyrði ég Engel koma með neinar skýr-
ingar á því hvers hann leitaði, og aldrei
varð Hiesgen skapfátt þó sumum meðleik-
urum hans ofbyði hvernig hann var látinn
hamra á setningunum. En dag einn, þegar
líða tók á æfingatímann, hafði Hiesgen
tekið merkilegum breytingum. Rödd hans,
áður hrjúf og loðin, var orðin fínleg og var-
færnisleg. Á andlitinu lék ísmeygilegt und-
irhyggjubros, höfuðið reist og limaburður-
inn nærri því svífandi léttur. Engel vakti
athygli á því, að hér væri á döfinni frumleg
túlkun á SS-foringja. Og varla hefði það
getað leynzt fyrir neinum að mýkt Hies-
gens og ísmeygileiki raddar hans gerðu
hrottaskap orðanna og athafnanna meira
áberandi.
Þetta er eitt dæmi af mörgum um það,
hvernig díalektískri efnishyggju er beitt í
þessu leikhúsi. 1 „Kleinem Organon", sem
inniheldur leiklistarkenningar Brechts,
skilgreinir hann díalektíska efnishyggju á
eftirfarandi hátt: „Sú aðferð fjallar um
ástand þjóðfélaga sem ferli (þ. e. röð af
breytingum) til að komast eftir hreyfing-
unni í þjóðfélaginu, og rekur þau í öllum
þeirra mótsagnafullu myndum. Samkvæmt
henni er allt til fyrir það eitt að það breyt-
ist, er sem sagt sjálfu sér sundurþykkt.
Þetta gildir líka um tilfinningar, skoðanir
og viðhorf mannanna, en í þeim birtist eðli
samlífs þeirra á hverjum tíma.“
Mutter Courage (aðalpersónan í sam-
nefndu leikriti Brechts) er kraftmikil, ó-
bugandi og samúðarfull, en hún er líka fé-
gírug, slóttug og óprúttin. Hún þjarkar um
verðið sem henni er gert að greiða fyrir líf
sonar hennar, Schweizerkas; lífið lætur
hann vegna heiðarleika sínis, og hafði hún
ekki einmitt brýnt fyrir honum að sýna
heiðarleika? Þannig myndi hann geta lifað
af styrjöldina. Þegar hún borgar bænda-
hjónunum fyrir greftrun dóttur sinnar,
Kattrinar, stingur hún aftur oní pyngjuna
einum peningnum, sem hún var komin með
í lófann.
Díalektíkin í verkum Brechts og svið-
setningum Berliner Ensembles er jafn
vandmeðfarin og hún er heillandi, og fram
hjá henni verður ekki gengið þegar um þau
er rætt frekar en t. d. forlagahyggjunni í
íslendingasögum. Brecht talar um glettni
mótsagnanna ekki ósvipað því sem við
höfum talað um glettni örlaganna.
Fyrir Brecht var sem sagt ástand þjóð-
félaga keðja af breytingum, og hann vildi
rekja þessar breytingar í öllum þeirra mót-
sagnafullu myndum. En þessar breytingar
þurfa að vera þannig settar fram á leik-
sviðinu að áhorfendur geti höndlað þær,
þær þurfa áð vera áþreifanlegar, konkret.
Þetta orð, konkret, var einmitt eitt af eftir-
lætisorðum Brechts. Yfir dyrunum í húsi
því í Danmörku, þar sem hann dvaldist
fyrsta útlegðarárið, var skrifað: „Die
Wahrheit ist konkret“: Sannleikurinn er
áþreifanlegur. I bók sinni „Leiklist í
sköpun“ kemst lærisveinn hans, Manfred
Wekwerth, þannig að orði: „Mikið fram-
boð leikaranna á flugi, ástríðum, tempera-
menti, tilþrifum verður yfirleitt fært undir
tilhneigingu þeirra til að villa á sér heim-
ildir: hækjur til að styðjast við vegna
skorts á Konkretheit (skýrleika).“ Að gera
eitthvað konkret á leiksviði (tilfinningar,
skoðanir, viðhorf; eða þjóðfélagaðstæður)
30
SKINFAXI