Sjómannablaðið Víkingur - 01.02.2006, Blaðsíða 33

eru t.d alveg öruggir á tiltölulega litlu
dýpi undir stormbylgjum, en þeir, sem
hafa sloppið lifandi úr litlum hafnabylgj-
um hafa lýst ógninni, þegar þeir þeyttust
alveg stjórnlausir eins og þeir væru í
ógnarstórri þeytivindu, ýmist við yfir-
borð eða á miklu dýpi, algerlega hjálpar-
vana. Vegna þess hve bylgjuhæðin er Iítil
á úthafinu, oft aðeins um einn metri,
verða sjómenn hennar lítt eða alls ekki
varir. Stormbylgjurnar geta aftur á móti
orðið mjög háar. Vísindamenn segjast
hafa mælt 27 m. háar bylgjur á Mexík-
óflóa sl. haust, þegar fellibylurinn Katrín
fór yfir.
Ferðahraði hafnabylgnanna frá upp-
hafsstað er háður sjávardýpi. Á úthöfun-
úm ná bylgjurnar stundum 500- 800 km
hraða á klukkustund, sem er ámóta og
flughraði venjulegrar farþegaþotu.
Þannig getur hafnabylgja farið yfir Kyrra-
hafið á einum degi. Ef hafdýpið er um
6000 metrar getur bylgja náð allt að 880
km hraða og á enn meira dýpi verður
hraðinn meiri eins og myndin sýnir.
Mæti hún ekki mótstöðu, tapar hún litlu
af afli sinu, sem skýrir hvers vegna eyði-
leggingarkraftur hennar er svo óskapleg-
úr við strendur, sem eru í þúsunda kíló-
Wetra fjarlægð.
Þegar hafnabylgjan kemur af hafi og
rekst á landgrunnsbrúnina tekur hún
úiiklum breytingum. Par sem hraðinn er
háður sjávardýpinu, hægir á henni og
það svo mjög, að á 20 metra dýpi er
hraði hennar aðeins urn 50 km á klukku-
stund. Þar sem bylgjurnar eru fleiri nálg-
sst næsta bylgja hratt, þegar hægir á
þeirri fyrstu og kraftur hennar vex mjög
ef þær verða að einni. Mótstaðan á
grynnra vatni verður til þess, að kraftur-
>nn leitar upp og hún hækkar. Þannig
geta bylgjur, sem eru vart merkjanlegar á
úthafinu náð margra rnetra hæð skammt
úndan ströndinni. Þegar hafnabylgja
kernur að landi er hún stundum eins og
hröð sjávarföll, röð af frekar litlum öld-
Urn, sem brolna þegar þær koma á land
eða í alversta tilviki sem 10-30 metra
háir og snarbrattir ölduveggir, sem í ein-
staka tilfellum, það fer allt eftir landslagi,
geta gengið mörg hundruð metra inn á
land. Krafturinn er það mikill, að sjórinn
útolar allt sem á vegi hans verður, runna,
tré og jafnvel hús og önnur mannvirki. Á
útsoginu berst allt lausleg, kvikt sem
dautt, á haf út. Það geta liðið nokkrir
dagar uns hafið kemst aftur í sína fyrri
stöðu. Hafnabylgjurnar korna oftast með
JO-60 mínútna millibili, allt eftir bylgju-
engdinni. Oft veldur önnur bylgjan eða
jaínvel sú þriðja meira tjóni en sú fyrsta,
því er hættan alls ekki liðin hjá. Því get-
úr raunverulegt hættuástand varað í
inarga tíma. Ef að öldutoppurinn kemur
yrst, hækkar vatnsborðið. Ef hins vegar
ö dudalurinn kemur fyrst, eru fyrstu

♦lOSKm*
Heimild: Danska Veðurstofan
rnerkin þau, að sjórinn
sogast út. Hafa verður í
huga, að lögun strand-
arinnar og landgrunns-
ins hafa mikil áhrif á
ferðir öldunnar. Bætist
hafnabylgjan við sjáv-
arfallastraum eða
stormöldu geta áhrifin
orðið enn meiri en ella.
Jarðskjálftinn í
Lissabon 1755
Þriðjudaginnn 1.
nóvember 2005 voru
250 ár liðin frá því
Lissabon, höfuðborg
Portúgals varð fyrir þrern áföllum: jarð-
skjálfta, stórbruna og hafnabylgju. Þá
voru Portúgalir enn stórveldi og Lissa-
bon því mikil siglinga- og verslunarborg.
Klukkan 9.20 að rnorgni reið öflugur
jarðskjálfti yfir borgina. Hann átti upp-
tök sin á hafsbotni, um 200 km. vestur af
Vincenthöfða, suðvesturodda landsins.
Hann er lalinn hafa verið a.m.k. 8.7 stig
á Richterkvarða og hans varð vart allt
norður í Finnland.
I þá daga var almennt eldað á opnuð
eldstæðum og því kviknaði í fjölda húsa.
Fólk flúði í ofboði, bæði eldinn og húsin,
sent hrundu mörg hver eins og spilaborg-
ir eða skekktust og skemmdust. Þeir,
sem sluppu heilir á húfi, flykktust niður
að höfninni. Um hálftíma eftir jarð-
skjálftann skall öflug hafnabylgja á borg-
inni.
Fólkið niðri við höfnina - alveg eins og
í Asíu á annan dag jóla 2004 - varð vitni
að því, að það fjaraði út á óskiljanlega
hátt. í Lissabon þurrkaðist höfnin upp og
í ljós komu bátsflök og ýmislegt drasl,
sumt torkennilegt, annað áhugaverl. í
forvitni sinni streymdi fólk niður í „fjör-
una” og þá reið bylgjan yfir.
Hafnabylgjurnar urðu alls þrjár. Sú
fyrsta er sögð hafa náð sex metra hæð. í-
búar Lissabon voru á þessum tíma um
275 þúsund og allt að 90 þúsund þeirra
fórusl, langflestir urðu hafinu að bráð og
85% allra bygginga eyðilögðust. Jarð-
skjálftinn og hafnabylgjurnar eyddu kon-
ungshöllinni, en tilviljun ein réði því, að
konungurinn, Jósef L, hafði strax eftir
morgunmessu yfirgefið borgina ásamt
hirðinni. Þetla er örugglega mesta mann-
tjón í náttúruhamförum í allri sögu Evr-
ópu.
Lissabon var ekki eini staðurinn, sem
varð fyrir þessum hörmungum. í ntörg-
um strandhéruðum varð gífurlegt tjón,
t.d. gjöreyddist Algarve, sem á okkar
döguin er þekktur sumarleyfisstaður og
margir íslendingar þekkja.
Hafnabylgjurnar skullu á ströndum
Frakklands, Bretlands, írlands, Belgíu og
Hollands, en virðast ekki hafa valdið um-
talsverðu tjóni. Allt að 30 metra háar
bylgjur brotnuðu á vesturströnd Afríku
og þar eru um 20 þúsund rnanns sögð
hafa farist. Þær bárust einnig vestur yfir
Allantshafið og varð vart bæði á Martin-
ique og Barbados í Karíbahafinu.
Hafnabylgjan í Lissabon, samtímateikning.
Sjómannablaðið Víkingur - 33