Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2005, Síða 3

Náttúrufræðingurinn - 2005, Síða 3
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags NÁTTORUFRÆÐI - HVAÐ ER ÞAÐ? Náttúrufræðingur - hvaða þýðingu hefur þetta orð? Það væri býsna fróðlegt verkefni að skoða hvaða merkingu almenningur leggur í þetta orð. Hefði ég verið spurður að þessu á táningsaldri, þ.e.a.s. upp úr 1960, hefði ég vafalaust romsað upp úr mér ein- hverri visku um jarðfræði, dýrafræði og grasafræði og nefnt menn á borð við Sigurð Þórarinsson, Bjarna Sæ- mundsson og Stefán Stefánsson. Svar mitt nú yrði eitthvað á þá leið að nátt- úrufræðingur sé fræðimaður sem leitast við að lýsa náttúrunni, bæði dauðri og lifandi, og skilja breytileika hennar bæði í tíma og rúmi. Náttúru- fræðingurinn vill geta skýrt veröldina í dag í ljósi framvinduferla í fortíðinni og nýtt vitneskju sína og skilning til þess að spá fyrir um framtíðina. Strangt til tekið eru náttúrufræðingar í víðum skilningi ekki til í dag, og hafa líkast til ekki verið til frá því á dögum Forn-Grikkja. Að sönnu er til fólk nú á dögum sem er mjög fjölfrótt um náttúruna. Slík fjölfræðiþekking ristir þó grunnt í þeim hafsjó fræða og þekkingar sem finna má í fræðiritum og rennur nú í stríðum straumum inn í gagnabanka mannkynsins. Þó svo ekki séu til eiginlegir náttúrufræðingar í þessum víða skiln- ingi þá er ljóst að nú eru til fleiri sem fást við náttúrufræðileg vandamál en nokkurn hefði órað fyrir um það leyti sem ég var að hefja háskólanám í líffræði. Þetta á sér einkum rætur í því að hin ýmsu svið náttúrufræðanna hafa þanist út og greinst í sífellt fleiri undirgreinar. Nútíma náttúrufræðing- ur er undantekningalítið sérfræðingur á þröngu sviði. Hvergi hefur útþensla fræðanna verið hraðari en í líffræði en innan hennar hafa á síðustu áratugum orðið til algerlega ný fræðasvið. Stærsta byltingin í þessum efnum er tilkoma sameindalíffræði, sem kom fram sem heilsteypt fræðigrein á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar í kjölfar þess að menn öðluðust skilning á byggingu stórsameinda og hlutverki þeirra í frumum. Stórstígar tækni- framfarir í lífefnafræði og upplýsinga- fræði hafa svo kynt enn frekar undir veldisvexti sameindalíffræðinnar á síðasta áratug. Þessi þróun hefur einnig leitt til aukinnar samþættingar innan líffræðinnar. Þetta birtist m.a. í því að aðferðum sameindalíffræði er nú beitt í æ ríkara mæli í hefðbundnari greinum líffræðinnar. Sameindalíf- fræðin er nú einnig orðin mikilvæg- asta rannsóknartól vísindamanna í greinum er lúta að hefðbundnari sviðurn líffræði og heilbrigði manns- ins. Það dylst engum að á vettvangi sameindalíffræðinnar Hggja stórkost- leg tækifæri í náinni framtíð, t.d. við að svara mikilvægum spurningum um þróun lífsins eða til að átta sig á því hvernig mannsheilinn starfar. Ef við snúum okkur frá smásæjum heimi stórsameinda, frumulíffæra og frumna og hugum að þeirri náttúru- fræði sem felst í að skýra breytingar í umhverfi okkar þá blasa við okkur stórkostleg og ögrandi vandamál. Þessi vandamál kristallast í spurning- unni um það hvernig mannkynið getur lifað í vistkerfum jarðarinnar og nýtt þau án þess að spilla þeim. Þessi spuming fellur undir umhverfisfræði sem, líkt og sameindalíffræðin, hefur orðið til sem fullburða fræðigrein á allrasíðustu áratugum. Öllum má vera ljóst að þessi spurning snertír nánast öll svið mannlegra athafna og skír- skotar til allra fræðasviða. Þess vegna er umhverfisfræðin þverfræðileg. Þáttur náttúrufræðanna er mikilvæg- ur og augljóst að til að ná árangri við að skilja hnattrænar breytingar á um- hverfi okkar þarf að flétta saman rannsóknir á mismunandi sviðum náttúrufræða. Við verðum t.a.m. að öðlast skilning á því hvernig hækk- andi hiti verkar á straumakerfi sjávar og veðurfar áður en við getum farið að spá fyrir um breytingar á vistkerfum á mismunandi stöðum. Þessi fræðilega samþætting sést vel í samstarfi veður- fræðinga, haffræðinga, jöklafræðinga, jarðfræðinga og líffræðinga á sviði fornveðurfræði. Rannsóknir sem þessar byggjast æ meir á samstilltu teymi náttúrufræðinga. Eitt af stærstu og mikilvægustu verkefnum náttúrufræðinga er fræðsla almennings, bæði í gegnum skólakerfið og aðra miðla. Að sönnu skiptir miklu máli að koma náttúru- vísindum á framfæri við virt erlend tímarit og á alþjóðlegum ráðstefn- um, en ég held að við „náttúrufræð- ingar" verðum að taka okkur á í að miðla niðurstöðum okkar til almennings á íslandi. Við erum að vísu þónokkuð dugleg að halda úti fyrirlestraröðum og halda ráðstefr. ur á íslensku. Má í því sambandi nefna lofsvert framtak félagasam- taka eins t.d. HÍN og Líffræði- félagsins. Þá má nefna ýmis nýmæli eins og Raunvísindaþing, sem fyrst var haldið 2004 en áformað er að efna til á tveggja ára fresti í fram- tíðinm. En hér þarf fleira að koma til. Að mínu viti hefur aldrei verið nauðsynlegra en nú að styrkja tengsl manns og náttúru. Við sjáum glögg- lega vilja margra borgarbarna til að efla þessi tengsl „aftur", upplifa nátt- úruna og skilja. Þarna höfum við sem „náttúrufræðingar" mikilvægu hlut- verki að gegna við að upplýsa almenning og fræða um þá leyndar- dóma sem við höfum svipt hulunni af á síðustu áratugum og hvaða vanda- mál sú vitneskja hefur gjaman í för með sér. Sigurður S. Snorrason er forstöðumaður Líjfræðistofnunar Háskólans 1

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.