Náttúrufræðingurinn - 2005, Qupperneq 26

Náttúrufræðingurinn
fyrstur til að lýsa vængaldinum af
þessari gerð frá Hreðavatni, en taldi
þau tilheyra tegundinni A. otopterix
Goeppert. Friðgeir Grímson5,9 hefur
einnig lýst vængaldinum af þessari
tegund úr sömu setlögum. Þegar
aldinið er borið saman við aldin nú-
lifandi tegunda er erfitt að finna
vængaldin með fræhús sem nær
sömu stærð og fræhús vænghlyns
(A askelssonii). Fræhúsið er mun
stærra og hlutfallið milli lengdar
fræhúss og vængs er hærra en hjá
öllum aldinum núlifandi hlyn-
tegunda (4. tafla). Ef litið er á stærð-
ina eru fáar núlifandi tegundir sem
eru sambærilegar við þá íslensku, en
þá einna helst aldin silfurhlyns (Acer
saccharinum Linné) sem eru þekkt
fyrir stóra vængi, en þar er hlutfallið
á milli lengdar fræhúss og vængs
um 1:3, sem er mun lægra en hjá
vænghlyn, og festiör aldina eru
áberandi styttri. Silfurhlynur vex nú
í suðausturhluta Norður-Ameríku.
Þegar aldin vænghlyns eru borin
saman við aldin annarra útdauðra
tegunda11 er erfitt að finna sam-
bærileg aldin með jafnstórt fræhús,
en fræhús vænghlyns virðist vera
með því allra stærsta sem þekkist hjá
hlynaldinum. Ef litið er til stærðar-
innar eru aldin hvítfuglahlyns (A.
whitebirdense (Ashlee) Wolfe &
Tanai) einu aldinin sem eru virki-
lega sambærileg við aldin væng-
hlyns. Fræhús hvítfuglahlyns er
svipað að stærð og hjá vænghlyn og
lögun vængsins er einnig mjög lík.
Það sem aðskilur þessar tegundir er
hins vegar lögun fræhússins og ýmis
einkenni á yfirborð fræhúss og
vængs, eins og æðastrengimir og
hár.11
Blöð vænghlyns -
Acer sp. aff. askelssonii
1868 Platanus aceroides Goeppert.
Heer, O., bls. 150, myndasíða
26, mynd 5.3
1972 Acer cf. tricuspidatum Bronn.
Friedrich, W.L., Leifur A.
Símonarson og Heie, O.E.,
bls. 9, myndasíða 3, mynd 5.6
1978 Acer sp. ex sect. Platanoidea
Pax. Akhmetiev, M.A. o.fl.,
myndasíða 10, myndir 2 &
4.12
1982 Acer sp. 2. Friedrich, W.L. og
Leifur A. Símonarson, bls.
163, myndasíða 6, myndir
1-3.13
1983 Acer sp. aff. askelssonii
Friedrich & Símonarson.
Leifur A. Símonarson og
Friedrich, W.L., bls. 163-165,
myndasíða 2, mynd 1,
myndasíða 8, myndir 1-3.8
2002 Acer sp. aff. askelssonii
Friedrich & Símonarson.
Friðgeir Grímsson, bls.
178-180, myndasíða 13,
myndir 7-9, myndasíða 14,
myndir 3-6.5
Steingervingarnir eru blöð af
margvíslegri stærð, allt frá smáum
og líklega ungum blöðum í stór-
vaxin eldri blöð. Blöðin eru öll með
fleiri en einn aðalstreng og greini-
lega sepa. Stærðarmun og breyti-
legan fjölda aðalstrengja, svo og
sepa, má sjá með því að bera saman
5. mynd c og d. Minna blaðið er
númer 803 og það stærra er númer
804 í originalsafni Náttúrufræði-
stofnunar Islands.
Lýsing:
Blöðin eru fjölstrengja og handsepótt
með (3) 5 eða 7 sepa. Heildarlengd
blöðkunnar frá blaðbotni og fram í blað-
odd miðsepans er 20-140 mm. Breidd
blöðkunnar á milli blaðodda efri hliðar-
sepanna er 20-190 mm. Blöðin eru
tiltölulega breið. Blaðoddar sepanna eru
aflangir (attenuate) og oddhvassir, en
blaðbotninn er hjartalaga eða ör- og
spjótslaga. Miðsepinn er oftast með sam-
síða hliðar í neðri hluta, en að ofan er
hann frekar tígullaga og mjókkar
stöðugt fram í blaðoddinn. Efri hliðar-
sepamir eru næstum jafnstórir og mið-
sepinn, en oddar þeirra sveigjast upp á
við. Neðri hliðarsepamir em hins vegar
nokkru minni en miðsepinn og efri
hliðarseparnir. Allir separnir hafa
aflangan og hvassan odd. Blaðröndin er
sepótt og nær skerðingin milli sepanna
um það bil þriðjung inn að blaðmiðju.
Skerðingin er breið og ávöl. Blaðröndin
er með einstaka allstórar tennur, annað-
hvort breiðar og gleiðar (>90°, obtuse)
eða allt að því aflangar og oddhvassar í
lögun og em þær aðskildar af breiðum
og ávölum skerðingum. Hliðarstreng-
irnir (annarrar gráðu æðar) ganga út í
tennumar, en strengirnir ná ekki fram í
blaðröndina heldur klofna rétt innan við
hana. Blöðin em með stilk sem er 24-55
mm langur og 1-3,5 mm breiður.
Aðalstrengjakerfið er fjölstrengja (actino-
dromous æðakerfi), með marga aðal-
strengi (fyrstu gráðu æðar) sem koma frá
miðjum blaðbotni þar sem blaðka og
stilkur mætast. Frá blaðbotninum liggja
3-9 aðalstrengir og gagnstæðu aðal-
strengimir í efri hliðarsepunum rísa frá
miðstrengnum undir 32°-56° homi þar
sem blaðka og stilkur mætast. Homið á
milli miðsepans og skerðinga efri
hliðarsepanna er um 16°-37° (4. mynd).
Aðalstrengirnir í neðri hliðarsepunum
rísa undir 115°-61° horni upp eftir mið-
strengnum. Hliðarstrengimir (annarrar
gráðu æðar) enda ekki í blaðbrúninni
(camptodromous æðakerfi) heldur
beygja þeir upp með henni og mynda
greinilega boga meðfram blaðbrúninni
þegar þeir tengjast efri hliðarstrengnum
(camptodromous æðakerfi) eða þeir ná
út í tennur blaðbrúnarinnar og klofna
þar (pseudocraspedodromous æða-
kerfi). Hliðarstrengir em margir, 6-11
pör, og stefna út beggja vegna aðal-
strengjanna, en einnig eru nokkrir
millistrengir (intersecondary veins) sem
rísa með 80°-34° homi upp eftir mið-
strengnum (4. mynd). Rishom hliðar-
strengjanna verður þrengra eftir því sem
ofar dregur þar sem strengirnir beygja
upp á við er þeir nálgast blaðbrúnina.
Hliðarstrengir rísa stakstætt eða gagn-
stætt út frá aðalstrengjunum og bilið á
milli þeirra er mislangt, en það fer
minnkandi í átt að sepaoddunum. Þver-
strengir (þriðju gráðu æðar) rísa homrétt
eða skarpt frá neðri og efri hlið hliðar-
strengjanna. Munstrið sem þverstreng-
irnir mynda er eirtfalt þar sem þver-
strengirnir frá samsíða hliðarstrengjum
sameinast. Þverstrengimir em klofnir og
eru 3-5 þverstrengir á hvem sentimetra
af hliðarstreng. Hornstrengirnir rísa
homrétt frá þverstrengjunum og mynda
marghliða fleti sem skipt er niður í
blaðreiti af smástrengjum (fimmtu gráðu
æðar). Blaðreitirnir eru vel afmarkaðir,
fjögurra- til fimmhliða og svipaðir að
lögun og stærð. Þar sem greina má reita-
24