Náttúrufræðingurinn - 2005, Page 37

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
5. mynd. Stærð Kolbeinseyjar á ýmsum tímum. Árið 1616, pegar Hvanndalabræður
könnuðu hana, var hún 600 m á lengd. Um 1900 var lengd hennar komin niður í 300
m. Eftir pað minnkaði hún hratt; 1933 mældist hún 70 m og pegar greinarhöfundur var
í eynni 1986 var hún 42 m á lengd. Kortið er byggt á nýlegum dýptarmælingum við
eyna og gömlum lýsingum og mælingum.
föngum. Svo virðist sem Bjarni í
Hvanndölum hafi kunnað að synda
en það kunnu ekki margir á hans tíð.
Samkvæmt kvæðinu gerði hann
tvær örvæntingarfullar tilraunir til
að synda eftir bátnum en sjór var
okyrr og minnstu mátti muna að
hann drukknaði í bæði skiptin.
Það má nærri geta um hugar-
astand þeirra bræðra er þeir horfðu
á bátinn reka til hafs. Þótt ýmsa
björg væri að hafa í eynni í fugli og
eggjum var þar lítið skjól og ekkert
vatn og nánast engin von um
björgun úr landi. Þeim var Ijóst að
ekkert gat beðið þeirra nema dapur-
legur dauði. Þeir reikuðu þögulir úr
fjörunni og upp á eyna þar sem þeir
hrupu tárfellandi á bæn með mikl-
um kveinstöfum. Séra Jón kemst á
skáldlegt flug er hann lýsir ör-
væntingu bræðranna á sæbörðum
klettum Kolbeinseyjar og ekki síður
þegar þeir eru bænheyrðir, enda var
það kraftaverki líkast sem næst
gerðist. Vindurinn datt skyndilega
niður og það varð blæjalogn, síðan
gerði hæga golu úr gagnstæðri átt og
bátinn rak upp undir eyna á ný. Þeir
bræður biðu í fjörunni með öndina í
nálsinum °g óttuðust að hann
ntyndi þá og þegar steyta á skerjum
°g brotna. Hann smaug þó fram hjá
þeim og lónaði skammt undan
Hndi. Þeir höfðu haft dráttarfæri
rneð sér úr bátnum. Það röktu þeir
niður í hring, bundu slöngvustein í
annan endann og tókst að kasta
honum út í bátiim. Hann lenti ofan í
skutnum og festist undir stafnlokinu
þegar þeir drógu að sér kaðalinn.
Þanrug gátu þeir togað bátinn að
Hndi og alla þá lífsbjörg sem í
honum var.
Eyjarfrónið
Qaðir í bragði gengu þeir nú tryggi-
'ega frá landfestum og hófu síðan
þær athuganir sem voru aðalerindi
ferðarinnar. Könnuninni er lýst í
vísum 52-54. Séra Jón hefði mátt
Hvelja lengur við þann þátt og liafa
meira hóf á guðsorðinu í staðinn. Þó
kemur hann furðu miklu til skila í
þessum þremur erindum, en þau
hljóða svo:
Eyjarfrónið fyrst þeir kanna
að faðmamáli og stikuðum vað,
fjögurhundruð full það sanna
fyndi að lengd, þeir sögðu það,
hæð og breidd að gátum granna
glögt sextíu í annan stað.
Flest sér þar um foldu kynna,
fimmslags grjót um bjargið breitt,
langvíumar veiða og vinna
vænan geirfugl höndla greitt,
eggjamagran fýlung finna,
fást því ekki við hann neitt.
Allt þeir þetta eyláð greina
uppvaxið með hóla og gjár,
gátu að líta um grjót og steina
grastó engin milli stár;
mörgu hlýt eg loks að leyna, -
ljóði þeir, sem gengur skár.
Fyrsta vísan greinir frá mæling-
um þeirra bræðra á stærð eyjarinnar.
Ef hún er tekin bókstaflega mældu
þeir lengdina með kvörðuðum kaðli
en hæð og breidd var áætluð.
Lengdin var 400 faðmar en breidd
og hæð 60 faðmar. Samkvæmt ham-
borgaralin, sem faðmamir eru lík-
lega miðaðir við, hefur eyjan verið
690 m löng, 100 m breið og 100 m há.
Þessi hæð er ótrúleg og vafalítið
ofmetin. Kolbeinsey hefur verið 6-7
hektarar að flatarmáli á þessum
tíma. í dag er hún innan við 0,1
hektara og minnkar hratt (5. mynd).
(Ef miðað er við stórt hundrað hefur
eyjan verið 720 m að lengd.)
f næstu vísu segir að þeir hafi séð
fimm tegundir bergs í eynni. Því
miður er þeim ekki nánar lýst svo
I íslensku hefur bátur fleiri heiti og kenningar en flestir aðrir hlutir.
í Kolbeinseyjarvísum eru 18 slík heiti:
bátur
skip
hafskip
sjóskip
byrðingur
skábyrðingur
sigludýr
bámhestur
flæðar hestur
sjávar hestur
Ránar jór
öldujór
strengja bjöm
báru hind
flæðarhaukur
flæðardýr
stafndælingur
dæluhrafn
35