Náttúrufræðingurinn - 2001, Blaðsíða 26

Milljónir ára
0 -■
1
2 -•
3 ■
4 ■■
7 -■
I n
Fjörudoppa í Búlandshöfða
Littorina littorea in Búlandshöfdi
Myndun fjörudoppu og útbreidd jöklun
The first appearance of Littorina littorea and
an extensive glaciation
Mörk tígul- og krókskeljalaga á Tjörnesi
The boundary between the Mactra and Serripes Zones
Opnun Beringssunds
Opening of the Bering Strait
Hraun undir Tjörneslögum
Lavas underlying the Tjörnes beds
4. mynd. Tímaröð helstu atburða. - Chronology ofevents.
Þorvalds, eða öllu heldur þeirra sem hjálp-
uðu honum við greininguna, hafi verið röng
og að um hafi verið að ræða klettadoppu en
ekki fjörudoppu. Því miður hafa skeljarnar
sem hann greindi ekki fundist aftur og ekki
vitað hvar þær eru niðurkomnar. Þegar N.
Spjeldnaes og K.E. Henningsmoen (1963)
og einnig D.G. Reid (1996) nefndu fjöru-
doppu úr seti frá miðbiki nútíma á Islandi er
greinilegt að þeir notuðu grein Þorvalds
(1892) sem heimild, enda vitna þau í hana.
Því virðist sem einhver ruglingur hafi orðið á
tímasetningu þar sem fyrrnefnd sýni eru frá
byrjun nútíma og þá um það bil helmingi
eldri. Höfundar þessarar greinar hafa greint
talsvert mikið af skeldýrum úr seti mynduðu
á nútíma og ekki fundið fjörudoppu í neinu
þeirra. I sumum sýnunum voru allt að 800
skeljar af doppum (Ólöf E. Leifsdóttir og
Leifur A. Símonarson 1999). Því hallast
höfundar að því að fjöru-
doppan hafi alls ekki lifað við
Island um miðbik nútíma,
þegar hér var hvað hæstur
sjávarhiti eftir að síðasta
jökulskeiði lauk. Ekki getur
það þó talist óeðlilegt að gera
ráð fyrir henni hér við land á
þeim tíma, því tegundin gat þá
vafalaust lifað hér, en líklega
hefur þessi grunnsjávar-
tegund þá ekki komist hingað.
Árið 1999 fann fyrri höfund-
ur þessarar greinar fjöru-
doppu í strandseti frá hlý-
skeiði ísaldar ofarlega í
Búlandshöfða á Snæfellsnesi
(Ólöf E. Leifsdóttir 1999). Þar
var hún í skeljasamfélagi
ásamt kræklingi, kúfskel og
öðrum grunnsjávartegund-
um. A setinu í Búlandshöfða
liggur hraunlag, sem hefur
verið aldursákvarðað með
kalíum-argon aðferð, en það
er l,l±0,12milljónáragamalt
(Kristinn J. Albertsson 1976).
Setið er því frá miðbiki ísaldar,
litlu eldra en hraunlagið sem
hvílir á því, en þó frá sama
hlýskeiði (4. mynd). Lag þetta hvílir á
jökulrispuðu tertíeru blágrýti. Tegunda-
greiningin (1. mynd, c-d) var staðfest af Dr.
David G. Reid í British Museum vorið 2000.
Þessi niðurstaða gefur til kynna að
Búlandshöfði sé eini staðurinn þar sem
fjörudoppa hefur fundist á Islandi svo
óyggjandi sé.
■ þróun og flutningur
A meðal núlifandi tegunda er aurdoppa
(Littorina squalida) náskyldasti ættingi
fjörudoppu (L. littorea), en í dag lifir
aurdoppa eingöngu í Kyrrahafi (Reid 1996).
Skeljagerð, margs konar líffærafræðileg
atriði, samsetning kjarnsýra (DNA) og
ensíma - allt bendir þetta eindregið til þess
að fjörudoppa hafi þróast frá aurdoppu
104