Náttúrufræðingurinn - 2001, Blaðsíða 93

fjöll og Andesfjöll á
vesturströnd Ameríku, né
austurjaðar Bandaríkj-
anna þar sem tuga kíló-
metra þykkur setstafli
hefur safnast á land-
grunnið, féllu þó inn í
þessa mynd og síðar-
nefnda svæðið þótti vera
dæmi um „hálft jarðtrog“
og andvana fætt.
Nú telja menn sig vita
að fellingafjöll myndist
jafnan yfir niðurstreymis-
beltum. Vísbending um
það er að í mjög mörgum
fellingaijöllum, fomum og
nýjum, finnst berg sem
myndbreyst hefur við
háan þrýsting en fremur
lágan hita og er einkenn-
andi fyrir niðurstreymis-
belti. Þetta gerist ýmist
þar sem tveir hafsbotns-
flekar rekast saman (t.d.
Tonga-eyjar í Vestur-
Kyrrahafi), hafsbotns-
fleki og meginlandsfleki
(vesturströnd Ameríku)
eða tveir meginlands-
flekar (Himalajafjöll).
Efnið sem þarna safnast
saman er einkum set sem
roföflin flytja af landi til
sjávar - leir og sandur -
svo og skeljar dýra sem
þar lifa, en einnig finnst
iðulega bólstraberg í
fellingafjöllum, myndað
við eldgos neðansjávar.
Algengast og rúmmáls-
mest er þó setberg sem
nefnist „grávakki“ og
myndað er í eðjustraum-
um (e. turbidity currents)
sem bera set af land-
grunni meginlanda fram
af meginlandsbrúninni
niður á djúphafsbotninn
(2. mynd a).
B. Hafsbotnsskorpur mætast Eyjabogi

stinnhvolf linhvolf ^ ^
C. Tveimur meginlöndum lýstur saman
mmsmm
msm.
möttull
4. mynd. Fjórar gerðir flekamóta: A. Hafsbotnsskorpa (grátt)
myndast á rekhryggjum. Við gliðnun skorpunnar léttir
þrýstingi í möttlinum og basaltbráð myndast (rautt). Hafs-
botnsskorpuna rekur til beggja hliða uns hún „steypist“ aftur
niður í möttulinn. Yfir niðurstreymisbeltinu mœtast liafsbotns-
skorpa og meginlandsskorpa, en setbunkar (brúnt) safnast yfir
flekamótunum. Vatn sem leysist úr hafsbotnsskorpunni veldur
bráðnun í möttlinum og eldvirkni (t.d. vesturströnd Ameríku).
B. Hafsbotnsskorpur mœtast; eyjabogar myndast við eldvirkni
yfir niðurstreymisbeltinu. C. „Tvíhliða jarðtrog “ verðurþegar
tveimur meginlöndum lýstur saman. Á myndinni eiga litirnir í
setbunkanum að sýna mismunandi hitastig.
171