Náttúrufræðingurinn - 2001, Blaðsíða 80

sóknir á lýsu hér við land verið mjög
takmarkaðar til þessa. Það vekur athygli að á
fyrstu árum og áratugum hérlendra fiski-
rannsókna beindust rannsóknir að þessum
fiski eins og hverjum öðrum. Á tímum braut-
ryðjendanna, eins og t.d. Bjarna Sæmunds-
sonar og danska fiskifræðingsins Johannes
Schmidt, virðist sviðið hafa verið allt til
skoðunar án sérstaks tillits til nýtingar-
sjónarmiða, þrátt fyrir ófullkomnar aðstæður
til rannsókna miðað við síðari tíma. Þessi
sýn hefur ef til vill dofnað með árunum með
vaxandi áherslum á stofnstærðarrannsóknir
helstu nytjastofna og það mikilvæga hlut-
verk fiskirannsókna að skilgreina vísinda-
legar forsendur fyrir nýtingu fiskstofna.
Lýsa mun líklega seint verða talin til
„nytjastofna" á íslandsmiðum, a.m.k. ef
miðað er við efnahagslega merkingu þess
orðs. Sú merking er þó engan veginn einhlít
og má líta á hugtakið „lífbreytileiki“ eða
„líffræðilegur fjölbreytileiki‘‘ sem mótvægi
við slíka merkingu, þar sem lífbreytileikinn
einn og sér er ígildi mikilvægra náttúru-
verðmæta. Lýsan er fullgildur þáttur í
flóknum vef þessa lífbreytileika, eins og
hver önnur tegund lífríkisins. Með hliðsjón
af óvenju afmarkaðri útbreiðslu hennar hér
við land er vel hugsanlegt að útbreiðslan
gæti verið mælikvarði á breytileika í vistkerfi
sjávar með tilliti til enn óskilgreindra breyt-
inga á ástandi sjávar. Þannig má varpa fram
þeirri tilgátu að lýsa, eða hvaða fiskstofn
sem er, óháð stofnstærð og efnahagslegu
vægi, kunni að vera mikilvægur líffræðilegur
mælikvarði á þróun þess vistkerfis sem
Islandsmið eru. Þeirri tilgátu verður ekki
svarað hér og nú, heldur aðeins með
víðtækum rannsóknum á lífsháttum allra
fiskstofna íslandsmiða.
■ ÞAKKIR
Höskuldur Bjömsson, verkfræðingur á Haf-
rannsóknastofnuninni, veitti margvíslega
aðstoð við tölulega greiningu og túlkun
gagna. Gunnar Jónsson, Ólafur S. Ástþórs-
son og Sigfús A. Schopka, sérfræðingar á
Hafrannsóknastofnuninni, lásu handritið
yfir og bentu á ýmislegt sem betur mátti fara.
Jón Baldur Hlíðberg heimilaði gófúslega
afnot af teikningu sinni af lýsu.
■ SUMMARY
Life history of whiting (Merlangius
MERLANGUS L.) IN ICFLANDIC WATERS
Whiting is a species of the cod family
(Gadidae). Some members of this family, e.g.
cod, haddock and saithe, are among the most
important commercial fish stocks in Icelandic
waters. Whiting, on the other hand, is of lim-
ited value in this respect and its annual, re-
corded catch has been less than one thousand
tons over the last few decades (Fig. 1). Lim-
ited research has been directed towards the bi-
ology of this species, although a first paper,
on the growth of whiting, was published in
1925 (Bjarni Sæmundsson 1925). In the
present paper, some results are presented on
the size distribution, spatial distribution,
growth, maturity, stock size and food of whit-
ing.
The length distributions (Fig. 4) are
characterized by some peaks, indicating co-
horts at age one, two and even three years. The
largest whiting recorded prior to 1985 was 68
cm. This record was broken in 1986 and in
1996, when fish of 78 and 79 cm, respectively,
were recorded. In general, however, fish be-
yond 60 cm in length are rare. Spatial distribu-
tion is shown as mean catch per tow (number
of fish) during the period 1985-2000 (Fig. 5
A). The main distribution areas of whiting are
located in relatively warm waters off the south
and southwest coasts. In other areas whiting is
mainly recorded within or in the vicinity of
fjords, despite low temperature. Thus, a clear
connection between the distribution of whit-
ing and bottom temperature (Fig. 5 B) is not
seen, based on this representation of the data,
i.e. averaging over many years. The relation
between numbers of whiting per tow and bot-
tom temperature and depth is shown in Fig. 6,
indicating a weak, non-significant relation-
ship, with highest whiting concentrations
around bottom temperature of 6°C and depth
between 100-200 m. The relationship be-
tween sexual maturity and length and age is
represented by a logistic curve (Fig. 7), indi-
cating 50% maturity at length of 35.6 cm and
age of 2.3 years. Growth at age is described by
the von Bertalanffy growth curve, indicating a
158