Náttúrufræðingurinn - 2001, Blaðsíða 67

Lífshættir lýsu
VIÐ ÍSLAND
ÓLAFUR KARVEL PÁLSSON
Lýsa (Merlangius merlangus L.)
er fiskur af þorskaætt (Gadidae).
Á íslandsmiðum eru taldar 13
--------- eða 14 fisktegundir af þessari
ætt, þar á meðal þorskur, ýsa og ufsi
(Gunnar Jónsson 1992, Nelson 1994), sem
teljast til helstu nytjastofna íslendinga.
Lýsa telst hinsvegar ekki mikilvæg sem
nytjastofn og er því lítt til umræðu á vett-
vangi sjávarútvegs eða annars staðar í
þjóðlífinu. Skráður lýsuafli varð mestur um 5
þúsund tonn árið 1960 og var þar eingöngu
um afla erlendra þjóða að ræða (1. mynd).
Tímabilið 1947-1968 var aflinn oftast meiri
en tvö þúsund tonn. Hugsanlegt er að
tiltölulega rnikill afli á þessum árum eigi sér
skýringar í ástandi sjávar, sem einkenndist
af hlýindum á þessu tímaskeiði. Ekki er þó
unnt að fullyrða neitt um þetta. Önnur ár
hefur aflinn yfirleitt verið minni en eitt
þúsund tonn. Innlendur lýsuafli var fyrst
skráður árið 1965 og hefur ekki farið yfir eitt
þúsund tonn á ári. Lýsa er almennt talin
góður matfiskur af þeim sem til þekkja. Lítill
afli á því fremur rætur að rekja til þess að
Ólafur Karvel Pálsson (f. 1946) lauk diplómprófi í
fiskifræði frá háskólanum í Kiel, Þýskalandi, árið
1972 og doktorsprófi frá sama skóla árið 1979.
Hann hefur starfað við fiskirannsóknir á Hafrann-
sóknastofnuninni frá 1973, einkum á sviði stofn-
mælinga og fæðurannsókna. Árin 1997-1999
starfaði Ólafur í Malaví í SA-Afríku, á vegum
Þróunarsamvinnustofnunar íslands, sem ráðgjaft
við fiskirannsóknir og veiðiráðgjöf um nýtingu
fiskslofna í Malavívatni og fleiri vötnum þar um
slóðir.
stofninn er lítill, fiskurinn smár og útbreiðsla
hans takmörkuð. Einnig má ætla að ein-
hverjum hluta lýsuaflans sé landað með
öðrum tegundum, t.d. ýsu.
I bókinni Fiskarnir (Bjarni Sæmundsson
1926) er lýsunni þannig lýst (2. mynd):
„Lýsan er fremur lítill fiskur, mikið minni en
ýsan; í nágrannahöfunum tíðast 20-30 cm, hér
40-50, oft 60 cm og stunduin þar yfir. Stærstur
fiskur hefir verið mældur hér 68 cm. f vexti er
lýsan svipuð ufsa, gildust um miðjuna (hæð =
1/5 af lengd), en nokkuð þunnvaxin. Hún er
nokkuð höfuðstór (höfuðið = 1/4 af lengd),
snjáldur og munnur í meðallagi, lítið eitt
undirmynnt, hökuþráður enginn. Skoltatennur í
ystu röð eru allar stórar og hvassar. Augun eru í
stærra lagi. Bolurinn er mjög stuttur, aðeins
helmingur af höfuðlengd, því að raufin er
framarlega, mitt undir fremsta bakugga, en
stirtlan er all-löng og sterk. Uggarnir eru allir
svipaðir og á þorski, nema fremri raufarugginn,
sem er mjög langur; sporðurinn er örlítið sýldur.
Eyruggarnir eru dálítið snubbóttir í endann,
kviðuggarnir af vanalegri gerð. Hreistrið er all-
stórt, en mjög þunnt; rákin beygist niður á við
undir öðrum bakugga. Liturinn er nokkuð
breytilegur, en altaf ljós, grágrænn á baki,
silfurgljáandi á hliðum og mjólkurhvítur að
neðan; rákin er eins lit og bakið, og dökkur díll er
ofan við eyruggarótina; látúnsslikja er á baki og
stundum á röndum á hliðunum, en hún hverfur
fljótt er fiskurinn deyr.“
Þessa greinargóðu lýsingu hafa aðrir
höfundar tekið upp í meginatriðum í síðari
tíma yfirlitsritum um íslenska fiska (Gunnar
Jónsson 1983 og 1992, Karl Gunnarsson o.fl.
1998).
Náttúrufræðingurinn 70 (2-3), bls. 145-159, 2001.
145