Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 23

Stungur
GEITUNGA
ERLING ÓLAFSSON
sland var til skamms tíma
draumaland þeirra sem eiga erfitt
með að umgangast ágengar
pöddur, en það fór fyrir þeim eins
og Adam forðum - dvölin í Paradís tók enda.
Geitungar (1. mynd) hafa löngum verið
ofarlega á blaði þegar ógnvaldar úr heimi
smádýranna eru tilgreindir. Þeir hafa numið
hér land og tryggt sig svo í sessi að engin
von er til að þeir hverfi á braut. Því er komið
að okkur mannfólkinu að laga okkur að
þessum nýliðum í smádýrafánunni og læra
að lifa með þeim.
Geitungar eru skordýr af ættbálki æð-
vængna (Hymenoptera). Þeir tilheyra
ættinni Vespidae sem deilist í undirættir.
Hinir eiginlegu geitungar heyra til undir-
ættarinnar Vespinae sem nær yfir um 60
tegundir í heiminum. Þar af finnast aðeins 11
í Evrópu (Edwards 1980).
Svíinn Carl von Linné, sem var upphafs-
maður að því kerfí fræðiheita sem notað er til
að auðkenna tegundir lífvera, tók upp
ættkvíslarheitið Vespa fyrir geitunga á 18.
öld. Seinni tíma fræðimenn á þessu sviði
skiptu þeim svo í fleiri ættkvíslir. Þetta heiti
hefur síðan orðið stofn að alþýðuheiti
þessara dýra í ýmsum tungumálum (sbr.
enska wasp, þýska Wespe, danska hveps,
norska veps, sænska vespa). Heitið vespa er
Erling Ólafsson (f. 1949) lauk B.S.-prófi í líffræði
frá Háskóla íslands 1972 og doktorsprófi í skor-
dýrafræði frá Háskólanum í Lundi 1991. Erling
hefur starfað við dýrafræðirannsóknir hjá Náttúru-
fræðistofnun íslands frá 1978.
oft notað sem íslenskt heiti á þessum dýrum.
Það sem þó helst mælir gegn því er að
vespuheitið er notað í ýmsum samsettum
heitum yfir aðra tegundahópa innan ætt-
bálks æðvængna, t.d. sagvespa, sníkju-
vespa, gaddvespa. Þess vegna telur höf-
undur ástæðu til að halda heitinu geitungur
á lofti. Það heiti á sér einnig samsvörun í
skyldum tungum, sbr. gedehams á dönsku
og geting á sænsku. Með nafngiftinni er
þessum dýrum líkt við geitur enda eru
fálmarar þeirra langir og sveigðir (einkum á
karldýrum) og minna nokkuð á hom geit-
hafra.
Geitungar eru þróunarfræðilega og líf-
fræðilega afar áhugaverður dýrahópur sem
gefur tilefni til margvíslegrar umfjöllunar.
Hér verður sjónum einungis beint að þeim
þætti í líffræði geitunganna sem einna helst
hefur brunnið á landsmönnum síðan
landnám þeirra hér varð staðreynd, þ.e.
varnaraðferð þeirra og afleiðingum hennar
fyrir þá sem fyrir henni verða.
Sitt sýnist hverjum um geitunga. Sumir
eru skelfilega hræddir við þá en aðrir kæra
sig kollótta og eru hvergi bangnir. Oft er
spurt hvort ástæða sé til að óttast geitunga,
hvort þeir séu eins ógnvænlegir og af er
látið, hvort stungurnar séu hættulegar
o.s.frv. Hér á eftir verður gerð grein fyrir
ýmsum staðreyndum varðandi þá áráttu
geitunga að leggja til atlögu við nær-
göngula. Hver og einn verður síðan að gera
það upp við sig hvort þessi viðbót við
íslenskt lífríki sé ánægjuleg eða til bölvunar.
Náttúrufræðingurinn 70 (4), bls. 197-204, 2002.
197