Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 24

Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 24
■ LANDNÁM GEITUNGA OG LI'FSHÆTTIR í HNOTSKURN Til að byrja með er nauðsynlegt að gera nokkra grein fyrir stöðu geitunga hér á landi. Alls hafa fjórar tegundir náð að setjast hér að og er það með ólíkindum þegar tekið er tillit til þess að aðeins sjö tegundir lifa á Bretlandseyjum þar sem aðstæður eru ólíkt vistlegri (Edwards 1980). Gerð var grein fyrir upphafi landnámsins á síðum Náttúru- fræðingsins fyrir margt löngu en þá voru aðeins tvær tegundanna komnar til sögu (Erling Ólafsson 1979). Síðan hefur mikið vatn til sjávar runnið og mikilla upplýsinga verð aflað um landnám geitunga, útbreiðslu þeirra um landið og aðlögun að staðháttum. Löngu er orðið tímabært að koma þeim fróðleik á framfæri en verður hins vegar ekki gert að þessu sinni. í stuttu máli skal þó upplýst hér hvenær tegundimar fjórar fundust fyrst með bú, um útbreiðslu þeirra í grófum dráttum og um aðstæður þar sem búin eru staðsett. Húsageitungur Paravespula cermanica (Fabricius, 1793) varð e.t.v. fyrstur til að nema hér Iand. Ekki lék vafi á því að sumarið 1973 var bú í miðbæ Reykjavíkur þótt ekki hafi það fundist. í kjölfarið fór tegundin að finnast nokkuð reglulega á höfuðborgarsvæðinu. Hún hefur þó átt nokkuð erfitt uppdráttar og aldrei náð sér verulega á strik, enda er húsageitungur hér nálægt nyrstu mörkum þess sem hann getur lifað við. Útbreiðsla húsageitungs er enn takmörkuð við höfuð- borgarsvæðið en afar litlar líkur eru til þess að hann nái fótfestu utan þess landshluta. Tegundin finnur búum sínum iðulega stað inni á húsþökum, á háaloftum eða í holrými milli þilja. Holur í jörðu duga einnig ágætlega. Holugeitungur Paravespula vuíg/Uí/5(Linnaeus, 1758) fannst fyrst með bú árið 1977 í Laugarnes- hverfi í Reykjavík og hefur fundist hér reglulega síðan, þó aðeins á höfuðborgar- svæðinu. Honum gengur mun betur hér en húsageitungi þótt veruleg áraskipti séu af honum. Sum ár er hann algengur en hann getur dottið niður á milli. Holugeitungur setur niður bú á sömu stöðum og húsa- geitungur, þ.e. inni í húsum og í holum í jörðu. Hraunhellur í blómabeðum eru afar vinsælar hjá holugeitungum. Trjágeitungur Dolichovespula norwecica (Fabricius, 1781) kom næstur en hann fannst á tveim stöðunt sumarið 1980, í Skorradal á Vesturlandi og í Neskaupstað á Austurlandi. Því má gera ráð fyrir að hann hafi borist eitthvað fyrr til landsins þótt ekki hafi það verið upplýst. Trjágeitungur dreifðist í kjölfarið hratt um landið, fyrst um láglendið og á seinni árum upp í hálendisbrúnir. Staða hans er mjög traust. Vorhret á Norðurlandi hafa stundum valdið honum búsifjum en hann hefur ávallt náð sér á strik á ný. Bú trjágeitungs eru yfirleitt vel sýnileg og oft berskjölduð. Þau hanga gjarnan í trjám og runnum, undir þakskeggjum húsa og á gluggakörmum, á klettum og steinum, í börðum og þúlna- kollum svo dæmi séu tekin. Roðageitungur Paravespula rufa (Linnaeus, 1758) mætti síðastur til leiks. Grunur lék á búi í Hafnarfirði 1986 en fyrsta búið fannst þó ekki fyrr en 1998 í Kópavogi. Aðeins tvö bú hafa fundist síðan, þ.e. í Garðabæ og Reykjavík. Tegundin er því afar sjaldgæf og óvíst er um frekari afdrif hennar hér. Öll búin fundust í holum í jörðu. Hér á eftir verður kastljósinu beint að stungum geitunganna, viðkomandi líf- færum, hvernig stungur fara fram, áhrifum þeiiTa og hugsanlegum afleiðingum. Einkum er stuðst við bók Edwards (1980). ■ gaddurinn og TILHEYRANDI LÍFFÆRI Gaddur geitunga er myndaður úr hlutum af áttunda og níunda lið afturbolsins og er af sama toga og varppípa sníkjuvespna (2. 198
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.