Náttúrufræðingurinn - 2002, Blaðsíða 32

skift í fimm parta og sundurdeilda bæi. Mesti
partur jarðarinnar er kallaður Traustholts-
hólmur." „Landskuld hér af áður verið 1
hundrað og tíu álnir, nú 40 álnir, því lækkuð
að stórskaði féll á jörðina." Svipað segir urn
hina partajarðarinnar. Traustholtssel geldur
60 álnir, en fyrir 13 árum 100 álnir, Arabær 60
álnirenfyrir 16-17 árum lOOálnir, Arabæjar-
hjáleiga 30 álnir, fyrir 10 árum 65 álnir og
Krókur 40 álnir, fyrir 10 árum 70 álnir. Hvort
sá „stórskaði" sem Jarðabókin segir að „hafi
áfallið" kringum 1690 er hinn sami og varð
þegar áin skildi Traustholt frá meginlandinu
er ekki gott að segja, en ekki er sú tilgáta
ósennilegri en hver önnur.
Sennileg skýring þessa áfalls er sú að
íshrönn hafi hlaðist upp og stöðvast á
grjóthafti því sem liggur þvert yfir árbotninn
fyrir austan Hólmann með sömu stefnu og
Traustholtið, stöðvað framrennsli árinnar
og hækkað vatnsyfirborðið nógu mikið til
þess hún náði skurðinum og þar með
hindrunarlausu rennsli. I Traustholtshólma
verpir gæs, 60-70 hreiður, æður 130 hreiður,
30—40 andapör af ýmsum tegundum og krían
er byrjuð að nema þar land í norðurtanganum.
Þetta var sumarið 1965, nytjað af eiganda.
Austan við Hólmann rennur áin eða þessi
!4 hluti hennar í þrem breiðum álum og er hér
sem annars staðar átt við meðalrennsli, því
frávik frá því á hvom veg sem er breytir
þeirri mynd sem blasir við sjónum manna
svo ótrúlega mikið að ókunnugir þurfa að
sjá til að skilja. í þessum álum fæst sjó-
birtingur og einn og einn lax og tel ég að
álarnir tilheyri eingöngu Traustholtshólma
miðað við legu þeirra sumarið 1965. Alar
þessir flatskella suður og austur um
eyrarflákana og taka með sér vatn úr álum
sem eru lengra að komnir. Utrennsli þeirra í
aðalána er þvert í gegnum langa eyri sem
liggur alla leið frá neðri tanga Hólmans og
fram að sjávarkambi og rennur megináin við
vesturjaðar þessarar eyrar.
Þessi eyri er ein af 5 sellátmm sem ég veit
um í ánni - og var langbesti veiðistaðurinn
þegar ég man fyrst eftir 1918-1919. Á
síðustu árum er eins og selurinn hafi lagst
frá þessari eyri, hvort sem sandbleytu eða
styggð af mannavöldum er um að kenna.
Handan þessara ála er ársandurinn, rás-
aður örgmnnum vatnslænum hingað og
þangað og melhólar vaxnir melgrasi á víð og
dreif og eru þeir til að sjá eins og húsa- eða
bæjaþyrpingar.
Mörk Traustholtshólma tel ég vera:
1. Að vestan: Um miðja á.
2. Að ofanverðu: Lína dregin úr hreppa-
mörkum Gaulverjabæjarhrepps og Villinga-
holtshrepps í sýslumörk.
3. Að austan: Sýslumörk.
4. Að neðanverðu: Lína dregin úr marka-
girðingu milli Fljótshóla og Króks yfir í
sýslumörk.
■ ÞJÓRSÁRÓS
Skúmeyrar heitir smáhólmi - vaxinn
hvannstóði - skammt fyrir neðan Traust-
holtshólma. Þar verpir veiðibjalla og er
varpið nytjað frá Fljótshólum. Ekki hef ég
nægan kunnleik til að segja um hvernig áin
deilir sér um Skúmeyrarhólmana en af
ýmsum sólarmerkjum held ég að megin-
magn árinnar renni austan við. Rétt neðan
við Skúmeyrarhólmann er eyraklasi og eru
það fremstu eyrar í ánni. Þar gætir flóðs og
fjöru þegar stórstreymt er, að því er mér
hefur verið sagt. Þarna er önnur mesta
selabyggð í ánni. Ármynnið er varla meira
en 200-300 metra breitt skarð í sandeyrina
sem liggur milli sjávarins og hins mikla
lóns sem myndar neðsta hluta ósas-
væðisins. Þar er allt á mikilli hreyfingu,
sérstaklega þegar lágsjávað er. Þar kyngir
fram hundruðum þúsunda - eða milljónum
- smálesta af sandi og möl árlega, sem áin
flytur með sér alla leið innan af öræfum og
brimið hleður svo upp utan frá. Oft má
hitta fyrir stóra eyrarfláka í meginánni, rétt
undir vatnsborði, sem eru á ferð niður eftir
og færast máske um 10-20 metra eða meira
á einum sólarhring. Færslan fer fram á
þann hátt að efri hluta skeflir í sífellu fram
af neðri rönd og komi hlaup kemur í ljós
þegar aftur sjatnar að eyri sem hefur verið
á móts við Selpart í byrjun hlaups er komin
fram fyrir Hólmaberg þótt ekki líði nema 2-
3 dagar.
206