Náttúrufræðingurinn - 1985, Qupperneq 20

Þunnfljótandi hraun
Klukkan 23.49 þann 4. september,
1984 hófst níunda eldgosið í Kröflu.
Náði gossprungan frá Leirhnjúki
norður að Éthóli eða um 8.5 km.
Sprungan var slitrótt og lágu sprungu-
bútarnir skástígt til noröurs. Gosið
hætti síðan skömmu eftir hádegi þann
18. september. Flatarmál hraunsins er
um 24 km2 og var hraunflæðið mikið,
einkum fyrstu dagana.
Hraunið sem kom upp í þessu gosi
var ákaflega þunnfljótandi eins og í
fyrri gosum og rann hratt. Rennslis-
hraði í eldánni, sem rann til norðurs í
janúar 1982, var um 5 m/sek og gekk á
með boðaföllum. Það þótti mér þó
merkilegra að í gosinu 1984 rann
hraunið norður að landamerkjagirð-
ingu sem lögð hefur verið þvert á
Gjástykki og í gegnum möskvana í girð-
ingunni í hraunjaðrinum. Tréstaurar sem
halda girðingunni uppi brunnu og hélst
girðingin uppi á staurum utan við
hraunið, eins og sést á myndinni hér
að neðan (Helgi Torfason, 6. sept.
1984).
Hraunið hefur verið um 1100°C
heitt og mjög gasríkt, en seigja (visco-
sity) veltur t.d. á efnasamsetningu,
hita, gasmagni, þrýstingi, kristöllun,
vatnsinnihaldi o.fl. Basalthraun eru
meira þunnfljótandi en andesít; líp-
aríthraun eru enn seigari og mynda
þykk hraun, t.d. Laugahraun í Land-
mannalaugum. Seigja er mæld í ein-
ingunni poise (eftir eðlis- og stjarn-
fræðingnum Jean Louis Marie.
Poiseuille 11869) og segir til um
„hraðamismun tveggja samsíða
flata sem hreyfast í sömu átt
innan vökvans.“ Þannig er sagt
að seigja sé sá eiginleiki vökva
er hamlar mismunandi innri
hreyfingu, en streymi í hraunum
og vatnsföllum er mest efst en
minnkar er neðar dregur.
Trausti Einarsson reyndi fyrstur
manna að mæla seigju hrauns
hérlendis er hann rak járntein í
rennandi Hekluhraun 1947 og
bar síðan saman við seigju í öðr-
um vökvum, t.d. bráðnu biki.
Helgi Torfason
Orkustofnun
Náttúrufræðingurinn 54 (3-4), bls. 114. 1985
114