Náttúrufræðingurinn - 1985, Qupperneq 30

a b
4. mynd. Samsetning heildarsegulmögnunar hraunsýnis a) meðan sýnið situr enn upprétt
á sínum stað b) við mælingu með segulsviðsnema. F: segulsvið jarðar á staðnum. Jp
hrifsegulmögnun, samsíða F. Jv: seigjusegulmögnun. J,: hitasegulmögnun, jafngömul
hrauninu. Segulsviðið frá sýninu, sem verkar á nemann, er oftast < 1% af styrk F. —
Components of magnetization in a rock sample in situ and during measurement with a
fluxgate meter in the field.
kólna. Vissar breytingar, sem verða í
kristalgerð seguljárnsins við kólnunina
frá Tc niður að venjulegum umhverfis-
hita valda því, að til þess að hafa áhrif
á þessa „frosnu“ segulmögnun þarf
annaðhvort að hita bergið aftur upp
undir Tc eða setja það í mjög sterkt
utanaðkomandi segulsvið. Að öðrum
kosti getur hitasegulmögnunin varð-
veist í ármilljónir í málmkornum
bergsins.
í setlögum er hin upprunalega segul-
mögnun orðin til á allt annan hátt. Þar
hefur hvert korn fyrir sig áður verið
segulmagnað, og áhrif jarðsegulsviðs-
ins á þessi korn meðan þau voru að
setjast til í lygnu vatni hafa orðið til
þess, að segulstefnur hinna einstöku
korna eru samsíða eftir að setið nær
sinni endanlegu mynd. Hinsvegar geta
vissar efnabreytingar, sem algengt er
að verði í seti við ummyndun, orsakað
enn nýjar tegundir segulmögnunar í
því, og takmarkar það jarðfræðilegt
notagildi segulmælinga á setlögum.
Millistig milli hrifsegulmögnunar og
varanlegrar segulmögnunar er svoköll-
uð seigjusegulmögnun (viscous reman-
ence, V.R.M.). Hún byggist upp hægt
og hægt, jafnvel við lágan hita — en þó
hraðar eftir því sem hitastig er hærra
— í efni sem liggur kyrrt í segulsviði
með stöðuga stefnu. Þessa tegund seg-
ulmögnunar er ekki hægt að nota í
neinum jarðfræðilegum tilgangi.
Myndun seigjusegulmögnunar getur
tekið frá nokkrum dögum upp í árþús-
undir. I gosbergi, sem verið hefur
kyrrt í núverandi jarðsviði síðan síð-
asti umsnúningur þess varð fyrir 700
þúsund árum, getur seigjusegul-
mögnunin verið jafnmikil og uppruna-
lega hitasegulmögnunin. Á þetta ekki
síst við hér á landi, þar sem blágrýti
hefur grafist djúpt í staflann undir
yngri lögum og hitnað nokkuð, áður
en það kom aftur í ljós við rof. Við
slíka upphitun og væga ummyndun
dofnar Jt, en J, og tilhneiging til upp-
byggingar seigjusegulmögnunar í berg-
inu aukast. Veðrun hefur hinsvegar
mjög lítil áhrif á seguleiginleikana, þar
eð hún verkar aðallega á glerið í
berginu.
124