Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1985, Page 52

Náttúrufræðingurinn - 1985, Page 52
lagi er togstyrkurinn um hálfbráðinn basaltganginn nánast enginn, þannig að líparítkvikan þarf ekki að yfirvinna neinn togstyrk. í öðru lagi einangra heitir basalthlutarnir líparítkvikuna frá köldu gninnberginu. Það er vel þekkt að varmi leitar jafnan frá heitari stað til kaldari og þess vegna leitar varminn úr basalthlutunum yfir í lípar- ítið (því basaltkvikan er nokkur hundruð gráðum heitari en líparítkvik- an.) Af þessu leiðir að líparítkvikan fremur hitnar en kólnar á leið sinni eftir basaltganginum, sem aftur minnkar seigju líparítkvikunnar og auðveldar henni flæðið. 3) Basalthnyðlingarnir í líparítinu eru komnir úr basaltganginum sem líp- arítið klauf, sennilega mest úr þeim hluta hans sem næstur var kvikuhólf- inu. Þar hefur basaltgangurinn verið heitastur þegar líparítið tróðst inn, og því lítt storknaður — sem'skýrir hvers vegna hnyðlingarnir eru víða ávalir. Nálægt kvikuhólfinu hefur spennu- ástand bergsins og fjaðureiginleikar þess verið þannig að hagkvæmt var fyrir líparítkvikuna að taka upp miðj- una úr basaltganginum. Ofar í skorp- unni er ástandið hins vegar þannig að slík upptaka er óþörf og mun léttara fyrir líparítkvikuna að þrýsta basalt- hlutunum bara í sundur. Enda er bas- altgangurinn þar orðinn kaldari og því erfiðara fyrir líparítkvikuna að taka upp hluta hans. Köntóttu hnyðling- ana, svo sem í Hökulvíkurgili, hefur líparítkvikan þó trúlega tekið upp nokkuð ofarlega í skorpunni. 4) Líparítkvikan í samsetta gangin- um flæddi upp í gegnum allan basalt- ganginn, og hélt síðan áfram nokkuð eftir að basaltgangurinn endaði. En seigja líparítsins hefur vaxið mjög hratt eftir að hún hætti að njóta vernd- ar heitra basalthlutanna, og því hefur hún þanist út og stöðvast. Ekki er ljóst hvort líparítkvikan náði yfirborði en sú staðreynd að lítið er um blöðrur í efsta hluta líparítsins á Lambafelli bendir til þess að svo hafi ekki verið. ÞAKKIR Ég þakka Vísindasjóði fyrir styrk til rann- sóknar á göngum á Austfjörðum. HEIMILDIR Ágúst Guðmundsson. 1983. Form and dimensions of dykes in eastern Iceland. — Tectonophysics. 95: 295—307. Blake, D.H., R.W.D. Elwell, I.L. Gib- son, R.R. Skelhorn & G.P.L. Walker. 1965. Some relationships resulting from the intimate association of acid and bas- icmagma. — O..L geol. Soc. Lond. 121: 31-49. Daly, R.A. 1933. Igneous rocks and the depths of the earth. - McGraw-LIill. New York, 598 bls. Gibson, I.L.. D.J.J. Kinsman & G.P.L. Walker. 1966. Geology of the Fá- skrúðsfjörður area, eastern Iceland. - Vísindafélag ísl. Greinar IV. 2: 1-52. Gunn, B.M. & N.D. Watkins. 1969. The petrochemical effect of the simul- taneous cooling of adjoining basaltic and rhyolitic magmas. - Geochim. Cosmochim. Acta 33: 341—356. Guppy, E.M. & L. Hawkes. 1925. A coni- posite dyke from eastern Iceland. - Q.J. geol. Soc. Lond. 81: 325—341. Haraldur Sigurðsson. 1966. Geology of the Setberg area, Snæfellsnes, western Ice- land. - Vísindafélag Isl., Greinar IV. 2:53-125. Helgi Torfason. 1979. Investigations into the structure of south-eastern Iceland. — Doktorsritgerð, University of Liver- pool, 587 bls. Hjalti Franzson. 1978. Structure and petrochemistry of the Hafnarfjall- Skarðsheiði central volcano and the surrounding basalt succession, W-lce- land. - Doktorsritgerð, University of Edinburgh, 264 bls. 146

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.