Náttúrufræðingurinn - 1985, Síða 64

einnig Fúlilækur vegna brennisteins-
fýlu, sem af henni leggur. Hafi gos
orðið í jöklinum nálægt upptökum
hennar, má ætla, að mikið magn
brennisteins hafi borist upp í andrúms-
loftið og síðan náð að falla á Græn-
landsjökul og myndað þar leiðni, ein-
mitt um árið 934.
En hvenær gaus Eldgjá, ef það var
ekki árið 934 heldur á síðari hluta
aldrinnar? Þó að Landbrotshraunið sé
dregið undan, verður Eldgjárgosið
samt næstmesta gos á sögulegum tíma
á íslandi. Skaftáreldarnir ollu miklu
hallæri í landinu, bæði beint og óbeint.
Til þess að eldgos valdi miklu hallæri
þurfa e. t. v. mörg samverkandi atriði
að leggjast á eitt.
En er þá vitneskja um, að rnikið
hallæri hafi orðið í landinu síðari hluta
10. aldar? Jú, reyndar eru til heimildir
um eitt hallæri á þeim tíma.
Svo segir í Skarðsárbók. (íslend-
ingabók og Landnámsbók 1891, bls.
228):
„Óaldar vetr varð mikill á íslandi í
heiðni, í þann tíma er Haraldur kon-
ungr gráfeldr féll, enn Hákon jarl
tók ríki í Noregi, sá hefir mestr verit
á íslandi, þá átu menn hrafna ok
melrakka, ok mörg óátan ill var
etin, enn sumir létu drepa gamal-
menni ok ómaga, ok hrinda fyrir
hanrra, þá sultu nrargir menn til
bana, en sumir lögðust út at stela,
ok urðu fyrir þat sekir ok drepnir,
þá végust skógarmenn sjálfir, því at
þá var lögtekit at ráði Eyjólfs Val-
gerðarsonar, at hverr frelsti sig sá er
þrjá dræpi seka.“
Þessarar óaldar er einnig getið í ann-
álum við árið 975, svo að heimildirnar
ættu að vera traustar. Er nú fróðlegt
að vita, hvort merki um gos finnist í
Grænlandsjökli frá þeim tíma.
Markús Loftsson telur fyrsta gos
Kötlu hafa orðið 894. Það er mjög
nálægt þeim tíma, sem landnámslagið
féll, og gjóskurannsóknir geta e. t. v.
svarað því, hvort Katla hefur gosið á
þessum tíma. Því verður trúlega ekki
svarað, hvernig þessi gossaga er til
komin, en hún er á þessa leið (bls.
10-11):
„í þessu gosi hefir eyðilagst allt það
graslendi, sem var á milli Hafurs-
eyjar og Hólmsár upp undir jökul
og suður að svokallaðri Skálm, sem
rennur fyrir norðan byggðina í
Alftaveri. Hefir þetta svæði aldrei
verið byggt síðan. - Þeir bæir, sem
af hafa farið í þessu hlaupi, eru áð-
urnefndir Dynskógar, þar að auki
Hraunstaðir, Keldur, Loðinsvíkur,
Laufskálar og Atlaey. Haldast þessi
örnefni enn í dag. Að bæir hafi stað-
ið á þessum stöðum sézt af því, að
þegar Einar og Hákon, fyrrnefndir
sýslumenn, fundu eirketilinn í Dyn-
skógum, þá létu þeir leita þar, sem
hérnefndir bæir höfðu staðið, og
fundu þar marka fyrir húsatóftum
og fleiru af mannaverkum, en ekk-
ert fémætt. — Ekki vita menn hvað
lengi þetta gos hefir staðið eða
hverjar afleiðingar af því urðu,
framar en hér segir.“
Guðmundur Jónsson
Kópsvatni
Rangárvallasýslu.
158