Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 76

um, þó að áin hafi hingað til ekki hús
tekið. Hins vegar sé bænum í Ærlækj-
arseli óhætt fyrir árhlaupinu. Svokall-
að Víðibakkahorn (3. mynd) mun hafa
verið brjóstvörn bænda á þessum bæj-
um, að ógleymdum sandöldunum sem
fyrr eru nefndar. Hornið er 3—4 m
hátt og hefur bægt vatnsflaumnum að
mestu frá Skógum. Ærlækjarsel stend-
ur nokkru hærra en Skógar, og er því í
lítilli hættu. Akursel hið forna stóð
norðan við sandöldurnar. Virðast þær
hafa hlíft bænum, því að ekki er getið
um tjón á þeirri jörð. Beitiland hefur
þó vafalaust farið illa. Sandhólasvæðið
er 2—3 km breitt austan við Víði-
bakkahornið. Þar hefur hlaupið verið
kraftlítið, líklega belgst mest upp og
runnið um dældir norður í gegnum
öldurnar. Þetta má ráða af loftmynd-
um. Sandöldurnar líta þar út eins og
óreglulegar beðjur, sem hafa hrúgast
saman, eflaust með miklu jakahröngli.
Báðum megin við þær eru hins vegar
greinilegar straumrákir í sandinum.
Rétt er að taka fram, að þessir sand-
hólar hafa eitthvað aflagast í síðari
hlaupum, auk þess sem samleikur mel-
gresis og sandfoks hefur hækkað þá
nokkuð.
Auk bréfsins, sem hér hefur verið
vitnað til, eru til tvö þingsvitni (réttar-
skýrslur) um hlaupin, tekin 1. og 3.
maí 1727, eða rúmu ári eftir að atburð-
ir þessir gerðust. Þingsvitnin lýsa af-
leiðingum hlaupanna nokkru nánar.
Bændur í Ærlækjarseli og Skógunr
hafa t.d. þetta um málið að segja [2]:
Nefnd Jökulsárhlaup (eru) búin öld-
ungis að aftaka allar engjar nefndra
jarða, sem þeim að fornu og nýju fylgt
hafa, þeim í sand og fordjörfun að
hleypa, svo að til slægna ónýtar séu.
Eirnin fyrir utan þessa engja spilling ...
þá er víst fjórðungur úthagans, að því
leyti, sem hann áður var, öldungis ónýt-
ur og í sandhellu kominn. Samt segjast
velnefndir ábúendur nýta sér í þessum
úthaga, sem áður og nú er til beitar
Tafla II. Tjón á jörðum Munkaþverárklausturs í Öxarfirði. — Damage to farms owned by
the Munkaþverá monastery.
Jörð Dýrleiki Landskuld (álnir) Leigukúgildi
(hundruð) forn ný forn ný
Farm value old new old new
Ærlækur 30 120 60 4 2
Lækjardalur (í eyði) 5 0 20 1.5 1
Vesturhús 10 60 40 2 1.5
Sandfellshagi 15 90 60 2 1
Skógar með Ærlækjarseli ? 150 140 4 4
Núpur 12 120 60 4 2
Daðastaðir (með hjáleigu) 12 120 90 4 3
Skýringar: Tjónið kemur fram í lækkaðri landskuld (eftirgjaldi) og færri leigukúgildum.
Heimild: Jarðabók Munkaþverárklausturs 1728 [12]. í þingsvitni um leigumála þessara
jarða frá 1733 [13], er heildarmyndin af tjóninu svipuð, þó er landskuld af Ærlæk sögð 90
álnir og af Núpi 40 álnir. Það vekur athygli að leigumáli Skóga og Ærlækjarsels er nánast
óbreyttur þrátt fyrir talsvert tjón. Skýringin hlýtur að vera sú að afgjald þessara jarða hafi
áður verið hlutfallslega of lágt. Lækjardalur og Sandfellshagi áttu ekki land niðri á sandi,
aðeins engjaítak í landi Skóga, sbr. Fylgiskjal 1.
170