Náttúrufræðingurinn - 1985, Page 91

annað enn nú sjáanlegt en Jökulsá
muni enn þá halda uppteknum hætti nú
á þessu sumri um sín áhlaup, livað ef ei
lagfærist, sést ei annað en nærri útgjört
sé um bygging jarða fyrir ofan Keldu-
nes þar hvörgi er von til engjataks ann-
arstaðar en í sögðu plássi.
Áshúsabakki, heimaland Ás staðar,
var svo umkringt af yfirgangi Jökulsár
að á fyrir farandi sumri náði hann
aungvu af því engi, sem téðri hjáleigu
fylgdi og áður var gott engi. En í vetur
varð ábúandinn þaðan í burt að flýja
með sitt fólk, fríðan pening og öllu því
hann gat bjargað, þar vatnið gekk svo
þar inn að húsin fyllti upp af því, en allt-
staðar svo ófært frá og til að komast að
við sjálft var búið að ábúandinn, hans
fólk og fríðar kindur lífið þar missa
mætti. hefði hann ekki með stórri lífs-
hættu þaðan burt komist, og öldungis
ómögulegt sé að nokkur maður þá jörð
til ábúðar taki meðan Jökulsá hefur
svoddan yfirgang sem hún hafði á
næstliðnu suntri og enn nú á horfist, og
þótt það lagfærast kynni, þá sé samt
stórum uggvænlegt að sú jörð nokk-
urntíma byggist sökum þeirrar fordjörf-
unar sem skeð er fyrir árinnar yfirgang
af sandi og annarri spillingu.
Af þingsvitninu sést að fyrsta
hlaupið hefur komið fyrir heyannir
1719, líklega í júlí. Þetta ár koma
mörg hlaup í ána og vorið 1720, þegar
þingsvitnið er tekið, óttast menn að
Jökulsá muni enn þá halda uppteknum
hætti um sín áhlaup. Það bendir til að
Keldhverfingar hafi séð einhver merki
þess að ástand mála væri ekki orðið
eðlilegt. Ári síðar, hinn 7. maí 1721, er
aftur lialdið manntalsþing í Keldunesi.
Þá er þetta bókað [10]:
Fram kom fyrir réttinn Páll Halldórs-
son nú búandi í Þórunnarseli og um-
kvartar að hann ómöguliga geti þar ver-
ið lengur en til næstkomandi fardaga
sökum Jökulsár hræðiligs yfirgángs, því
hann, kona hans, börn og fríður pen-
ingur sé í stærsta lífsfari staddur, hvar
tii augljós merki hafi sést af ærligum
mönnum nú á þessum vetri, að skað-
ligur vatns uppgángur hafi í þeim bæ
verið, sem meinast einasta af ofurvaldi
Jökulsár.
Enn er haldið manntalsþing í Keldu-
nesi vorið 1722. í þingsvitni segir [11]:
Svara svo allir samankomnir þingmenn,
að í engan máta treystist þeir tii nokk-
urt gagn af að hafa téðra jarða landi
eður engi, langt síður að nokkrum
manni sé færiligt þar að búa, því nú séu
þau kot svo umkringd af vatnsföllum úr
Jökulsá. Aungum manni sé þar nú sem
stendur yfir fært og valla á skipi, því
megin áin sé í þá farvegi komin. Engið
sem þessunt kotum fylgdi, ásamt Ási,
Byrgi og öðrum jörðum í þessari sveit,
til grunna eyðilagt. ... Dómkirkjunnar
jörð Keldunes væri á sama rek komin
og hinar. Eigi in lieldur fært fyrir mann
spýtur að taka úr þessara kota húsurn
þótt vildi og álægi.
í ljósi þessara heimilda verður
skiljanlegt hvers vegna ekki finnast
frásagnir um tjón á Vestursandi eftir
hlaupin 1725-1726 (sjá framar).
Ástæðan er auðvitað sú að landið var
þá gjörspillt orðið af völdum Jökulsár
og jarðirnar komnar í eyði (Áshúsa-
bakki 1720, Þórunnarsel 1721, en
Byrgissel var komið í eyði áður, 1709).
Þessar jarðir byggðust ekki aftur.
Rétt er að geta þess hér, að í þings-
vitni, sem tekið var í Keldunesi 5. maí
1736, kemur fram að jökulhlaup hafi
árið 1731 tekið af hjáleigurnar
Áshúsabakka, Þórunnarsel og Byrgis-
sel, auk engja, sem Ás og Byrgi áttu
niðri á Austursandi [6]. - Ekki er
hægt að hundsa þessa heimild, en
vegna þess að hér er verið að lýsa 5—6
ára gömlum atburðum, verður því
ekki neitað að skakkað gæti ári. Fyrr-
greindar jarðir voru auk þess komnar í
eyði 1721. Hér mun því gert ráð fyrir
að í þingsvitninu sé átt við hlaupin
185