Náttúrufræðingurinn - 1947, Blaðsíða 11

Jón E. Vestdccl:
TRJÁVIÐUR
Trjáviður. viður eða tré nelmst sá hluti trjáa og runna, seni ligg-
ur innan við börkinn eða milli barkarins og mergsins á stofni, grein-
urn og rót plöntunnar. Hefur hann mjög sérkennilegt útlit, einkum
pegar þverskurðurinn er skoðaður, hvort sent það er þverskurðurinn
eftir endilöngum stofni eða grein eða þvert yfir stofninn eða grein-
ina. Getur þá að líta reglulegar rákir, þegar litið er á þverskurðinn
eftir endilöngu, eða reglulega hringi, þegar þverskurðurinn þvert
yfir stofninn er skoðaður. Eru þessir hringir nefndir árhringir, og
stal'a þeir af vexti trjánna út til hliðanna.
Undir berkinum á sérhverri trjátegund er lag af ungum frumum,
hversu gamalt sem tréð er. Þetta lag, sem nefnt er ungvefur, liggur
eins og hólkur utan um stofninn eða greinarnar. Innan við ung-
vefinn eru frumurnar trénaðar og ekki í vexti, en ungvefurinn sjálf-
ur er vaxandi, myndar nýjar frumur, sem leggjast utan um hinar
trénuðu frurnur. Er þessi vöxtur langörastur á vorin og fram eftir
sumri, en minnkar á haustin og stöðvast algerlega eða því sem næst
á veturna. Á þetta j)ó aðallega við um tré, sent vaxa í tempruðu belt-
unum. Þegar vöxturinn er órastur á vorin og sumrin, eru frumurnar
stærstar og viðurinn gljúpastur, en þær frumur, sem myndast á liaust-
in, eru minni, og sést það greinilega með berum augum, að Jrar verð-
ur viðurinn jréttari. Þegar svo næsti vorvöxtur byrjar og hinar stón:
frumur leggjast ofan á liinar, senr smávaxnari eru, verða snögg urn
skipti á útliti viðarins. Þannig vex tréð frá ári til árs, gildnar dálítið
nreð hverju árinu, senr líður, unz Jrað er fellt eða hættir að vaxa áf
öðrum ástæðum. En sé sagað Jrvert yfir stofn trésins, má oftast nær
nreð berum augum telja árin, sem liðin eru, síðan tréð var ung planta
á fyrsta ári, og stundum er jafnvel lrægt að fá lrugmynd unr árferðið
eða réttara sagt líðan trésins frá ári til árs. Greinilegastir eru þessii
árhringir á barrtrjánum, en á nrörgunr trjátegundunr í hitabeltis-