Náttúrufræðingurinn - 1947, Síða 13

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
105
höggið, meðan livort tveggja er nýtt. Oft er afhöggið svo lélegt, að
ekki er hægt að nota það til annars en eldsneytis.
Hin sérkennilega gerð, sem fram kemur lijá mörgum trjáviðar-
tegundum, þegar flegið er utan af stofninum eða hann skorinn þann-
ig í sundur eftir endilöngu, að skurðurinn gangi í gegnum merginn,
stafar af ýmsu, einkum þó af árhringunum, hversu misjafnlega áher-
andi þeir eru, af merggeislunum, sem oft eru með öðrum lit og gljáa
en viðurinn umhverfis og stundum svo áberandi, að þeir eru nefndir
speglar, af kvistum í viðnum, sem oft hafa horfið inn í viðinn, af þvi
að hann hefur vaxið yfir þá, og af mörgu öðru. Stundum er eittlivað
einstakt atriði sérkennandi fyrir viðinn, stundum tvö eða fleiri, og
hafa jrau oft megináhrif á verðmæti viðarins, t. d. jress trjáviðar, sem
notaður er til smíða á húsgögnum. Mestur hluti alls trjáviðar er jró
metinn eftir öðrum eiginleikum en útlitinu.
Sá trjáviður, sem notaður er til bygginga, er aðallega metinn eftir
styrkleika, en einnig eftir öðrum eiginleikum, er síðar verður getið.
Er styrkleiki hinna ýmsu trjáviðartegunda mjög misjafn, en einnig
getur styrkleiki sömu trjáviðartegundar verið allbreytilegur eftir
jrví, við hvaða skilyrði trén hafa vaxið. Togþol algengs teakviðar, sem
er þurr, er um 1600 kg/cm2, beyki- og furuviðar 1200—1250 kg/cm2,
eikarviðar 1100—1200 kg/cm2 oggreniviðar 750—900 kg/cm2, þegar
togað er í sömu átt og trefjarnar liggja. Sé togstefnan lóðrétt á stefnu
trefjanna, er togþolið ekki nema 10% af áður nefndu togþoli eða
enn minna. Mótstöðuafl trjáviðartegundanna gegn þrýstingi, sem
hefur sömu stefnu og trefjarnar, er aðeins um helmingur af togþoli
þeirra, og mótstöðuaflið gegn þrýstingi lóðrétt á stefnu trefjanna er
um fjórðungur af togþolinu. bess ber þó sérstaklega að gæta, að raki
trjáviðarins hefur mikil áhrif á styrkleikann, og getur styrkleiki
trjáviðar jalnvel fjórfaldazt við þurrkun.
Einnig getur það haft allmikil áhrif’ á notagildi trjáviðar, hve
mikið má spenna liann án jress, að hann breyti varanlega um lögun,
Jr. e. hve mikið má beygja hann, svo að hann rétti sig samt til .upphaf-
legrar lögunar á eftir. Teakvið má spenna mikið, einnig lindivið
ösp, birki, álm og eik, en minna beyki, ask, lerkivið, greni og furu.
Beygjanleiki trjáviðar er annar eiginleiki, sem oft er mjög gagnleg-
ur. Þær viðart.egundir, sem hal'a þann eiginleika í ríkustum mæli,
má beygja mjög án Jiess, að þær brotni, og rná fá þær til að halda
hinu bogna lagi. Er þetta einnig nefpt seigla, og eru víðir (pílviður),
birki og hvítbeyki meðal seigustu trjáviðartegunda. Mest ber á seigl-