Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 46

92
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
hann til þvotta og matarsuðu, og vitað er, að böðun í laugum var
vinsæl á þjóðveldisöld. Annars fer eigi miklum sögum af nýtingu
jarðhitans fyrr á tímum.
Á undanförnum öldum hafa ýmsir erlendir ferðalangar safnað
nokkrum fróðleik um hveri og þó einkum goshveri og jafnvel
fengizt við efnagreiningar á hveravatni. Þorvaldur Thoroddsen
safnaði einnig miklum gögnum og reyndi nokkuð að spá í jarð-
hitann út frá jarðfræðilegum hugmyndum.
Segja má, að vísindalegar athuganir á íslenzkum jarðhita hefjist
að rnarki með rannsóknum Þorkels Þorkelssonar á hveragasi í
byrjun þessarar aldar. Á árunum 1934—1937 vann Tom W. F.
Barth, síðar jarðfræðiprófessor í Osló, merkt starf við athuganir á
hverum og laugum, en grundvöllinn að núverandi skilningi okkar
á eðli og uppruna jarðhitans lögðu próf. Trausti Einarsson á ár-
unum 1937—1950 og próf. Gunnar Böðvarsson á árunum 1945—
1954. I.aust fyrir 1930 var farið að nota heitt vatn til upphitunar
og miða húsbyggingar við hitaveitu frá hverum, og fyrir 1940 var
ræktun í gróðurhúsum komin vel á veg. Jókst nýting jarðhitans
ört á árunum 1940—1950, enda höfðu viðhorfin þá breytzt mjög.
Merkasta framkvæmd á þessum tíma var lagning hitaveitu frá
Reykjum til Reykjavikur, en hún var fullgerð árið 1945.
Rannsóknarráð ríkisins lét jarðhitamál til sín taka frá upphafi
og um 1940 hófust jarðboranir á vegum þess á nokkrum stöðum.
Árið 1945 var sett á stofn sérstök deild innan Rafmagnseftirlits
ríkisins, sem sinna átti athugunum á jarðliita og jarðborunum.
Þessari deild var síðar skipt í jarðhitadeild og jarðboranadeild
innan Raforkumálaskrifstofu og nú Orkustofnunar frá 1967. Jarð-
boranadeildin sér um framkvæmd jarðborana, en jarðhitadeild
hefur ávallt annazt staðsetningu á borholum og rannsókn þeirra
eftir borun. Forstöðumaður jarðborana og síðar jarðhitadeildar
var Gunnar Böðvarsson, og hafði hann forustu um undirstöðu-
rannsóknir á jarðhita hér á landi fram til ársins 1964, er hann lét
af þessu starfi. Jakob Gíslason orkumálastjóri hefur haft yfirstjórn
þessara mála á hendi allt frá 1945. Með áhrifum sínum hefur hann
átt ríkan þátt í vexti deildarinnar og skapað henni ágætan starfs-
grundvöll. Starfslið deildarinnar hefur verið breytilegt, en þar
störfuðu lengst af 1—2 jarðeðlisfræðingar, 1—2 efnaverkfræðingar,
]_3 vélaverkfræðingar og einn námuverkfræðingur. Jarðfræðingur