Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 13

Steindór Steindórsson
frá Hlöðum
Gróður og gjóska.
Athuganir frá Heklusumrinu
1947
FORMÁLI
Greinarkorn þetta er kafli úr ferða-
þáttum um Rangárþing, sem birtust í
Samvinnunni 1948. Ég hafði raunar
ætlað að fylgjast með gróðrinum
næstu árin eftir gjóskufallið 1947, en
af því gat ekki orðið. Þar sem mér vit-
anlega ekkert hefur verið ritað um
áhrif gjóskufallsins á gróður, þótti
mér rétt að birta þessar athuganir
mínar á ný og í þetta sinn í Náttúru-
fræðingnum. Þar varðveitast þær inn-
an um annað náttúrufræðilegt efni, í
stað þess að geymast eingöngu innan
um fjarskyldara efni í dálkum Sam-
vinnunnar. Hér birtist greinin óbreytt,
þegar frá er talinn þessi formáli og lít-
ið innskot í kaflanum urn niðurstöður.
Myndir eru aðrar.
INNGANGUR
Það sló ugg og óhug að öllum hugs-
andi landslýð, er sú fregn barst út á
bylgjum ljósvakans að morgni hins 29.
marz, að Hekla sjálf væri tekin að
gjósa. Þótt liðin séu hundrað ár síðan
hún lét seinast á sér bæra, lifa samt
enn minningarnar um ógnir liðinna
alda, er stöfuðu af gosum hennar, svo
að mönnum hlaut að bregða, er þeir
heyrðu, að Heklueldur væri blossaður
upp á ný. Einkum brá mönnum mjög
við þau tíðindi, að vikur og ösku hefði
lagt svo þykkt um efstu bæi á Rangár-
völlum, innri hluta Fljótshlíðar og
Eyjafjallasveit, að þar væri yfir að líta
sem eyðimörk. En þótt tíðindi þessi
þættu uggvænleg þeim, er á hlýddu í
fjarlægum landshlutum, má þó nærri
geta, hversu miklu ægilegri þeir at-
burðir voru í augum þeirra, sem fyrir
þeim urðu. „Dagur huldist dimmum
skugga, dunaði gjá og loga spjó,“ seg-
ir Jónas. Þetta var það, er gerðist
laugardagsmorguninn 29. marz 1947.
Myrkt varð sem á nóttu bæði úti og
inni, þótt himinn væri heiður og
hækkandi dagur. Vikurhríðin dundi á
húsunum, og í fjarska heyrðust lát-
lausar drunur og dynkir úr iðrum eld-
fjallsins. Hverri lifandi skepnu varð
ólíft að kalla utanhúss. Lækir og
vatnsból fylltust ösku og vikri; var það
einkum tilfinnanlegt þar, sem lækir
knúðu rafstöðvar, er gáfu bæjunum
birtu og yl, svo að fólkið varð að sitja
í svarta myrkri í húsum sínum. Og svo
loks þegar upp birti að liðnu hádegi,
Náttúrufræöingurinn 60 (1), bls. 7-13, 1990.
7