Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 33

Tafla 1. Meðallekt jarðlaga í og umhverfis
nokkur lághitasvæði á íslandi. Lektin er
metin út frá viðbrögðum svæðanna við
nokkurra ára vatnsvinnslu. Tölurnar eru
fengnar úr gögnum Orkustofnunar. The
average permeability of some low temp-
erature systems in Iceland.
Svæði Lekt
(1015 m2)
Ytri-Tjarnir í Eyjafirði 0,40
Laugaland í Holtum 0,64
Glerárdalur við Akureyri 0,89
Laugaland í Eyjafirði 0,93
Hamar við Dalvík 9,60
Laugarnes í Reykjavík 12,00
Ef lægri lektartölurnar í Töflu 1 end-
urspegla meðallekt innan og utan
jarðhitasvæða og ef þykkt djúpa
grunnvatnsstraumsins er um 3 km, þá
verður margfeldi lektar og þykktar að
meðaltali um 2 X 10'12 m3. Ef við að
öðru leyti notum sömu tölur og Svein-
björn fáum við að heildarrennsli djúps
grunnvatns sé aðeins um 400 1/s, sem
er mun minna en heildarrennsli úr
hverum og laugum. Auk þess verður
að gera ráð fyrir því að aðeins lítið
brot grunnvatnsstraumsins renni um
jarðhitakerfin. Þessar niðurstöður
sýna að ólíklegt er að grunnvatns-
straumur um langan veg, djúpt í jörðu
frá hálendi til láglendis sé nægjanlega
mikill til þess að fæða vatnsmestu lág-
hitasvæðin.
Þetta má orða þannig að það séu
tvær veigamiklar ástæður, sem kippi
stoðunum undan æstæða líkaninu. 1
fyrsta lagi er ekki nógu mikil orka í
hinum stöðuga varmastraumi til þess
að hita upp allt það vatn sem rennur
úr stærstu hverum og laugum á land-
inu. í öðru lagi er grunnvatnsstraum-
urinn djúpt í jarðlagastaflanum frá há-
lendi til láglendis ekki nógu mikill til
þess að fæða lághitasvæðin.
Unnt er að nota lektartölurnar úr
Töflu 1 til þess að meta lauslega hve
djúpi grunnvatnsstraumurinn er lengi
á leiðinni frá hálendi til láglendis.
Niðurstöður slíkra reikninga benda til
þess að það taki regn, sem fellur á
miðhálendinu og sekkur djúpt í jörðu,
nokkur þúsund eða tugi þúsunda ára
að streyma til láglendis. Einnig má
áætla að vatn í öflugu lághitakerfi,
sem einkennist af hræringu í lóðrétt-
um sprungum, hringsóli um kerfið á
fáum mánuðum eða árum. Þetta sýnir
glöggt hve sáralitla þýðingu uppruni
vatnsins og hinn hægi grunnvatns-
straumur hefur fyrir eiginleika slíkra
jarðhitakerfa. Þeir ráðast fyrst og
fremst af aðstæðum innan og í næsta
nágrenni jarðhitakerfisins sjálfs.
HITAÁSTAND
JARÐSKORPUNNAR
Miklar rannsóknir hafa verið gerðar
á hitaástandi jarðskorpunnar undir ís-
landi á liðnum árum. Boraðar hafa
verið fjölmargar grunnar holur utan
jarðhitastaða til þess að fá upplýsingar
um hitastigul, þ.e. hve ört hiti vex
með dýpi.
Á 7. mynd er sýnt kort af hitastigli
á íslandi við yfirborð jarðar utan jarð-
hitasvæða. Flestar holurnar, sem not-
aðar eru til að meta hitastigul eru
grunnar (<150m) en á nokkrum stöð-
um hefur verið borað niður á allt að
1,5 km dýpi. Þær sýna að sá hitastigull
sem mælist við yfirborð helst yfirleitt
niður á botn holunnar.
Mælingar á rafleiðni jarðar með
svokallaðri jarðstraumaaðferð (Beblo
og Axel Björnsson 1978) sýna að und-
ir landinu er að finna lag með hárri
rafleiðni, sem varla verður skýrt með
öðru, en að bergið sé að hluta til
25
L