Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 39

11. mynd. Eðli varmanáms í lághitakerfum samkvæmt kenningu Gunnars Böðvarssonar
(1982). Varmanámið verður í gömlum lóðréttum sprungum, sem eru lokaðar neðan ákveð-
ins dýpis vegna láréttrar spennu (þyngdar jarðlaga). Við hræringu vatns í sprungunni (A)
kólnar bergið og dregst saman næst henni. Pegar bergið dregst saman minnkar lárétt
spenna og sprungan víkkar og opnast dýpra niður (B). Þannig nær hræringin stöðugt í meiri
orku til að viðhalda jarðhitakerfinu. The mechanism of heat mining within a low temperatu-
re geothermal system by a continuous downward migration of a preexisting fracture.
sonar (1982, 1983) um eðli varmanáms
á lághitasvæðunum, sem lýst hefur
verið stuttlega hér að framan, tekur
einmitt tillit til þessara þátta, og er
verulega frábrugðin eldri hugmyndum
um eðli lághitans. Samkvæmt þessari
kenningu leika staðbundin hræring og
lóðréttar sprungur lykilhlutverk í
varmanáminu.
Samkvæmt kenningu Gunnars er
aðstreymi að kerfunum grunnt í jörðu
(2. mynd). Við virkar jarðhitasprung-
ur, t.d. við ganga, sekkur kalda vatnið
niður eftir sprungunni. Þetta eru
gamlar sprungur sem eru til staðar í
jarðlagastaflanum. Þær eru opnar nið-
ur á ákveðið dýpi, en lokaðar þar fyrir
neðan vegna láréttrar spennu af völd-
um þyngdar jarðlaganna. Vatnið hitn-
ar neðan til í sprungunni og rís síðan
vegna minni eðlisþyngdar. Varma-
námið gerist þannig með staðbundinni
hræringu vatns í lóðréttum sprungum.
Hringrásin flytur varma úr bergi við
neðri mörk opna hluta sprungunnar
upp í efsta hluta kerfisins. Kólnun,
sem fylgir varmanáminu, veldur því
að bergið dregst saman (lárétt spenna
minnkar) og sprungan opnast áfram
niður eins og sýnt er á 11. mynd.
Þannig fær vatnið varma sinn stöðugt
dýpra úr kerfinu. Varmanám með
þessum hætti getur verið mjög öflugt,
en afl jarðhitakerfisins ræðst af því
hve hratt hræringin kælir bergið og
opnar sprunguna.
Þessi kenning er náskyld hugmynd-
um manna um varmanám í aflmiklum
háhitakerfum, þar sem orkugjafinn er
heit eða bráðin innskot. Mönnum
31