Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 53

5. mynd. Tvívetnisinnihald í úrkomu á íslandi og í nokkrum stórám (nyrst Hvítá í Borg-
arfirði við Hraunfossa, svo Brúará við Efri-Reyki, þá Sog við Úlfljótsvatn og syðst
Þjórsá við Urriðafoss. Gögn frá Braga Arnasyni, 1976). The deuterium content of precip-
itation in Iceland and in a few major rivers (From Árnason, 1976).
lengd. Stefán Arnórsson og Gunnar
Ólafsson (1986) telja, að í sumum til-
fellum geti úrkoma á hálendi runnið á
yfirborði til lághitasvæðanna og, að
þar sígi úrkomuvatnið fyrst niður í
berggrunninn. Allar stærri ár landsins
eiga upptök sín á hálendi landsins og
fá meiri hluta vatns síns þaðan. Tví-
vetnisinnihald nokkurra stóráa á Suð-
vesturlandi er í samræmi við þetta (5.
mynd). Þegar þessar ár renna um laus
setlög á láglendi, er sá möguleiki
vissulega fyrir hendi, að árvatn sígi
niður í setlagabunkann og síðan ofan í
berggrunninn um sprungur eða aðrar
veilur í honum. Vatni í gropnum set-
lagabunkum má líkja við stöðuvatn.
Sé botninn, berggrunnurinn, sprung-
inn er alltaf nóg vatn fyrir hendi, sem
vill síga ofan í sprungurnar. Hins veg-
ar mundi aðeins staðbundið úrkomu-
vatn leita niður í sprungur í annars þétt-
um berggrunni, sem er á þurru landi og
ekki hulinn setlögum, nema þar sem
þessar sprungur liggja í lægðum. Þá get-
ur yfirborðsvatn runnið að þeim.
Ingvar Birgir Friðleifsson (1979)
tengdi líkan Trausta við megindrætt-
ina í jarðfræði íslands. Taldi hann, að
samspil lektar berggrunns og lands-
lags réði mestu um það, hvort og hvar
lághitasvæði mynduðust. Þannig átti
t.d. jarðhiti á Mið-Norðurlandi rót
sína að rekja til þess, að vatn streymdi
eftir N-S sprungum frá hálendi til lág-
lendis. Astæða fyrir því, að á Aust-
fjörðum er nær enginn jarðhiti, var
talin vera sú, að gangar og sprungur,
45