Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 15

Náttúrufræðingurinn - 1992, Page 15
sé mun meiri en hæð hennar og breidd en álíka og lengd eldstöðva- kerfisins. Ef stór hluti togstreitunnar í austurbeltinu safnast á Heklukerfið verður tíðni gangainnskota í því há (Ágúst Guðmundsson 1989) og þar með gostíðni Heklu. Þriðji þátturinn er Heklugjáin eða framhald hennar niður að þrónni. Kvikan efst í þrónni nýtir sér þennan sama veikleika aftur og aftur í gosum. Eins og vikið var að áður er stefna Heklugjár talsvert frábrugðin algeng- ustu stefnu gossprungna á þessu svæði. Því er líklegt að gosrásin safni í sig skerspennu, auk togspennu, milli gosa en slík spennusöfnun myndi minnka tímann milli gosa og því auka gostíðnina. Einkum á þetta við meðan gangurinn í gosrásinni er enn að hluta bráðinn, eins og vikið var að fyrr í greininni. Þótt kvikan nýti sér oftast þann veikleika sem Heklugjá markar þarf aðalhraunflæðið ekki endilega að vera úr Heklugjá sjálfri. I síðustu þremur gosum hefur kvikan að meginhluta brotist út úr hlíðum fjallsins og í brekkurótunum, úr sprungum sem stefna geislótt út frá Toppgíg. Hekla rís allt að 1000 m yfir umhverfi sitt og brestur auðveldlega undan kviku- þrýstingi, einkum þegar hann er hæst- ur í byrjun goss. Kvikan leitar síðan þá leið út úr fjallinu sem kostar hana minnsta orku, og tiltölulega hár eðlis- massi kvikunnar í síðustu þremur gos- um er ein ástæða þess að kvikan leitar neðarlega út úr fjallinu. SAMANTEKT Helstu niðurstöður greinarinnar má draga saman á eftirfarandi hátt: 1) Heklugosið 1991 hófst 17. janúar, stóð í tæpa 53 daga og lauk 11. mars. Hraunrennsli var um 800 m3/sek að meðaltali fyrstu tvo sólarhringana, en minnkaði fljótt í um 10 m3/sek og var síðan á bilinu 1-12 m3/sek þar til gosi lauk. Tímabundið lágmark varð í byrj- un febrúar þegar gosið var við það að lognast út af. 2) Hraunið sem upp kom er dæmi- gert Hekluhraun, úr andesíti, og þek- ur um 23 km2. Þykkt þess er víðast á bilinu 2-8 m en kann þó að vera tugir metra sums staðar við Vatnafjöll. Áætluð meðalþykkt er 6-7 m og heildarrúmálið því 0,15 km3. Þetta er sama rúmmál hrauns og upp kom í gosinu 1980-81 en heldur minna en í gosinu 1970. 3) Gosið rennir frekari stoðum und- ir fyrri hugmyndir um samband ým- issa þátta í Heklugosum við lengd undangengins goshlés. Helstu þættir sem vaxa með lengd undanfarandi goshlés eru (1) kísilsýruinnihald fyrstu gosefna og upphafskraftur gossins, (2) rúmmál hrauns og nýfallinnar gjósku, (3) lengd goss og (4) stærð stærstu jarðskjálfta sem tengjast því. 4) Eldstöðvakerfi Heklu er um 7 km breitt og 40 km langt og virðist fá kviku sína úr þró sem hefur svipað flatarmál og kerfið sjálft en er staðsett á um 8 km dýpi. Þróin er líklega lag- skipt þannig að efst í henni, undir Heklu sjálfri, er eðlislétt súr og ísúr kvika en þar undir og til jaðranna er basaltkvika. í samræmi við þessa lag- skiptingu koma einungis upp súr og ísúr gosefni úr Heklu sjálfri en basalt- hraun frá gossprungum í grennd við hana. 5) Hekla hefur gosið að meðaltali á 55 ára fresti á sögulegum tíma og er að þessu leyti næstvirkasta eldfjall landsins, næst á eftir Grímsvötnum. Mikla gostíðni Heklu má skýra með samspili þriggja þátta. Þeir eru lega eldstöðvarinnar á mótum framsækins rekbeltis og brotabeltis Suðurlands, lárétt ílöng lögun þróarinnar undir 157
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.