Náttúrufræðingurinn - 1992, Blaðsíða 15

sé mun meiri en hæð hennar og
breidd en álíka og lengd eldstöðva-
kerfisins. Ef stór hluti togstreitunnar í
austurbeltinu safnast á Heklukerfið
verður tíðni gangainnskota í því há
(Ágúst Guðmundsson 1989) og þar
með gostíðni Heklu.
Þriðji þátturinn er Heklugjáin eða
framhald hennar niður að þrónni.
Kvikan efst í þrónni nýtir sér þennan
sama veikleika aftur og aftur í gosum.
Eins og vikið var að áður er stefna
Heklugjár talsvert frábrugðin algeng-
ustu stefnu gossprungna á þessu
svæði. Því er líklegt að gosrásin safni í
sig skerspennu, auk togspennu, milli
gosa en slík spennusöfnun myndi
minnka tímann milli gosa og því auka
gostíðnina. Einkum á þetta við meðan
gangurinn í gosrásinni er enn að hluta
bráðinn, eins og vikið var að fyrr í
greininni.
Þótt kvikan nýti sér oftast þann
veikleika sem Heklugjá markar þarf
aðalhraunflæðið ekki endilega að vera
úr Heklugjá sjálfri. I síðustu þremur
gosum hefur kvikan að meginhluta
brotist út úr hlíðum fjallsins og í
brekkurótunum, úr sprungum sem
stefna geislótt út frá Toppgíg. Hekla
rís allt að 1000 m yfir umhverfi sitt og
brestur auðveldlega undan kviku-
þrýstingi, einkum þegar hann er hæst-
ur í byrjun goss. Kvikan leitar síðan
þá leið út úr fjallinu sem kostar hana
minnsta orku, og tiltölulega hár eðlis-
massi kvikunnar í síðustu þremur gos-
um er ein ástæða þess að kvikan leitar
neðarlega út úr fjallinu.
SAMANTEKT
Helstu niðurstöður greinarinnar má
draga saman á eftirfarandi hátt:
1) Heklugosið 1991 hófst 17. janúar,
stóð í tæpa 53 daga og lauk 11. mars.
Hraunrennsli var um 800 m3/sek að
meðaltali fyrstu tvo sólarhringana, en
minnkaði fljótt í um 10 m3/sek og var
síðan á bilinu 1-12 m3/sek þar til gosi
lauk. Tímabundið lágmark varð í byrj-
un febrúar þegar gosið var við það að
lognast út af.
2) Hraunið sem upp kom er dæmi-
gert Hekluhraun, úr andesíti, og þek-
ur um 23 km2. Þykkt þess er víðast á
bilinu 2-8 m en kann þó að vera tugir
metra sums staðar við Vatnafjöll.
Áætluð meðalþykkt er 6-7 m og
heildarrúmálið því 0,15 km3. Þetta er
sama rúmmál hrauns og upp kom í
gosinu 1980-81 en heldur minna en í
gosinu 1970.
3) Gosið rennir frekari stoðum und-
ir fyrri hugmyndir um samband ým-
issa þátta í Heklugosum við lengd
undangengins goshlés. Helstu þættir
sem vaxa með lengd undanfarandi
goshlés eru (1) kísilsýruinnihald fyrstu
gosefna og upphafskraftur gossins, (2)
rúmmál hrauns og nýfallinnar gjósku,
(3) lengd goss og (4) stærð stærstu
jarðskjálfta sem tengjast því.
4) Eldstöðvakerfi Heklu er um 7
km breitt og 40 km langt og virðist fá
kviku sína úr þró sem hefur svipað
flatarmál og kerfið sjálft en er staðsett
á um 8 km dýpi. Þróin er líklega lag-
skipt þannig að efst í henni, undir
Heklu sjálfri, er eðlislétt súr og ísúr
kvika en þar undir og til jaðranna er
basaltkvika. í samræmi við þessa lag-
skiptingu koma einungis upp súr og
ísúr gosefni úr Heklu sjálfri en basalt-
hraun frá gossprungum í grennd við
hana.
5) Hekla hefur gosið að meðaltali á
55 ára fresti á sögulegum tíma og er
að þessu leyti næstvirkasta eldfjall
landsins, næst á eftir Grímsvötnum.
Mikla gostíðni Heklu má skýra með
samspili þriggja þátta. Þeir eru lega
eldstöðvarinnar á mótum framsækins
rekbeltis og brotabeltis Suðurlands,
lárétt ílöng lögun þróarinnar undir
157