Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 15

Náttúrufræðingurinn - 1992, Síða 15
sé mun meiri en hæð hennar og breidd en álíka og lengd eldstöðva- kerfisins. Ef stór hluti togstreitunnar í austurbeltinu safnast á Heklukerfið verður tíðni gangainnskota í því há (Ágúst Guðmundsson 1989) og þar með gostíðni Heklu. Þriðji þátturinn er Heklugjáin eða framhald hennar niður að þrónni. Kvikan efst í þrónni nýtir sér þennan sama veikleika aftur og aftur í gosum. Eins og vikið var að áður er stefna Heklugjár talsvert frábrugðin algeng- ustu stefnu gossprungna á þessu svæði. Því er líklegt að gosrásin safni í sig skerspennu, auk togspennu, milli gosa en slík spennusöfnun myndi minnka tímann milli gosa og því auka gostíðnina. Einkum á þetta við meðan gangurinn í gosrásinni er enn að hluta bráðinn, eins og vikið var að fyrr í greininni. Þótt kvikan nýti sér oftast þann veikleika sem Heklugjá markar þarf aðalhraunflæðið ekki endilega að vera úr Heklugjá sjálfri. I síðustu þremur gosum hefur kvikan að meginhluta brotist út úr hlíðum fjallsins og í brekkurótunum, úr sprungum sem stefna geislótt út frá Toppgíg. Hekla rís allt að 1000 m yfir umhverfi sitt og brestur auðveldlega undan kviku- þrýstingi, einkum þegar hann er hæst- ur í byrjun goss. Kvikan leitar síðan þá leið út úr fjallinu sem kostar hana minnsta orku, og tiltölulega hár eðlis- massi kvikunnar í síðustu þremur gos- um er ein ástæða þess að kvikan leitar neðarlega út úr fjallinu. SAMANTEKT Helstu niðurstöður greinarinnar má draga saman á eftirfarandi hátt: 1) Heklugosið 1991 hófst 17. janúar, stóð í tæpa 53 daga og lauk 11. mars. Hraunrennsli var um 800 m3/sek að meðaltali fyrstu tvo sólarhringana, en minnkaði fljótt í um 10 m3/sek og var síðan á bilinu 1-12 m3/sek þar til gosi lauk. Tímabundið lágmark varð í byrj- un febrúar þegar gosið var við það að lognast út af. 2) Hraunið sem upp kom er dæmi- gert Hekluhraun, úr andesíti, og þek- ur um 23 km2. Þykkt þess er víðast á bilinu 2-8 m en kann þó að vera tugir metra sums staðar við Vatnafjöll. Áætluð meðalþykkt er 6-7 m og heildarrúmálið því 0,15 km3. Þetta er sama rúmmál hrauns og upp kom í gosinu 1980-81 en heldur minna en í gosinu 1970. 3) Gosið rennir frekari stoðum und- ir fyrri hugmyndir um samband ým- issa þátta í Heklugosum við lengd undangengins goshlés. Helstu þættir sem vaxa með lengd undanfarandi goshlés eru (1) kísilsýruinnihald fyrstu gosefna og upphafskraftur gossins, (2) rúmmál hrauns og nýfallinnar gjósku, (3) lengd goss og (4) stærð stærstu jarðskjálfta sem tengjast því. 4) Eldstöðvakerfi Heklu er um 7 km breitt og 40 km langt og virðist fá kviku sína úr þró sem hefur svipað flatarmál og kerfið sjálft en er staðsett á um 8 km dýpi. Þróin er líklega lag- skipt þannig að efst í henni, undir Heklu sjálfri, er eðlislétt súr og ísúr kvika en þar undir og til jaðranna er basaltkvika. í samræmi við þessa lag- skiptingu koma einungis upp súr og ísúr gosefni úr Heklu sjálfri en basalt- hraun frá gossprungum í grennd við hana. 5) Hekla hefur gosið að meðaltali á 55 ára fresti á sögulegum tíma og er að þessu leyti næstvirkasta eldfjall landsins, næst á eftir Grímsvötnum. Mikla gostíðni Heklu má skýra með samspili þriggja þátta. Þeir eru lega eldstöðvarinnar á mótum framsækins rekbeltis og brotabeltis Suðurlands, lárétt ílöng lögun þróarinnar undir 157
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.