Samvinnan - 01.05.1949, Side 16

NEMENDUR HAFA ORÐIÐ
Hér á eftir birtast greinar eftir 24 Samvinnuskólanemendur
úr jafnmörgum árgöngum skólans
Benedikt Gíslason frá Hofteigi
(1918—1919):
Þriátíu ár
ÞEIR menn, sem komu út í líf og sögu íslands um síð-
ustu aldamót, komu út í fremur fábreyttan heim.
í landinu var lítill hópur fólks, og það voru ekki nema
sumir, sem treystust til að kalla þetta fólk þjóðfélag. Þessu
olli fábreytnin í atvinnuháttum og bókmenntum og
stjórnarfarsaðstaða landsins, sem var bundin úti við Eyrar-
sund, að aldagömlu óláni þess fólks.
Þetta fólk taldi sig vel menntað og var Jrað, á þeim
sviðum, sem það hafði fullt forræði á innanlands. En stórar
eyður voru í menntun fólksins, ef miða skyldi við full-
komið menntað þjóðfélag. Gamlar bókmenntir voru líf-
akkeri fólksins og nýjar voru að skapast við ófullkomnar
aðstæður og á of þröngu sviði, þegar alls var gætt. Þjóðin
átti engar félagslegar bókmenntir, og félagsfræði var nær
óþekkt hugtak. Félagsstarfsemi öll í landinu í molum og
án sambanda sín á milli til heildarátaka.
í einu héraði landsins var Jretta allt samt nokkru framar
en í öðrum héruðum. Þar hafði risið félagsmálaalda með
með stofnun kaupfélags, og hafði sú alda víða snert héröð
í landinu með mismunandi árangri. í þessu héraði var líka
maður, sem skildi, að slíkar félagsmálalireyfingar urðu að
eiga sínar bókmenntir og skóla að bakhjarli við þróun
sína.
Benedikt á Auðnum flutti inn erlendar féla2;smálabók-
menntir í Bókasafn Þingeyinga, og kaupfélagið þeirra,
kannske mest vegna bókmenntanna, var kvistur á mikl-
um stofni, sem hafði á síðustu tímum vaxið upp til áhrifa
á hagkerfi og menningarþróun margra landa.
Þannig festi samvinnustefnan rætur á íslandi, meðan
enn var spurt, en ekki sagt frá því, að hér byggju menn.
Þessi félagsmálastefna var þá ung í veröldinni, og svo er
enn í dag, og hún byggði fræði sín og starfskerfi á nokkuð
öðrum háttum og anda en hið gamla hagkerfi heimsins,
sem var ættað frá strandhöggsmóral víkingaaldar, fyrir
frummenningu að tímatali.
Þessi stefna tók örum vexti meðal hinnar vel mennt-
uðu aljaýðu þessa lands. Þar stóð vagga hennar, þar varð
akur hennar. Hún varð brátt aðalvígi alþýðunnar gegn
strandhöggshagkerfi víkinganna, sem stóð í sambandi við
böndin á Jrjóðinni úti við Eyrarsund og vildi þau ei rakna
láta. Slík stefna hlaut að þurfa sinn eigin skóla og fá sinn
eigin skóla. Nú höfðu kaupfélögin í landinu, sem risið
höfðu upp að fordæmi Þingeyinga, myndað sér samband
og ákveðið að efna til skólahalds fyrir fólkið, sem vildi
í anda og starfi veita samvinnufélögunum og samvinnu-
stefnunni brautargengi. Til forstöðu skólans var ráðinn
Jónas Jónsson frá Hriflu, ungur alþýðumaður, vel mennt-
ur, úr Þingeyjarsýslu, afburða ritfær maður og kær fólk-
inu fyrir afskipti af ungmennafélags-, íþrótta- og mennta-
málum landsins. Svo einn dag, í öndverðum desembermán-
uði árið 1918, þegar nýbúið .var að skipta örlagablöðum
í stjórnarfarssögu landsins, komu jafnmargir piltar og vef-
ararnir í Rochdale voru, eða 28 að tölu, saman í horn-
stofu Iðnaðarmannahússins við Vonarstræti og Lækjargötu
í Reykjavík, að setningu nýs skóla, sem síðan hefur heitið:
Samvinnuskólinn.
Frá skólalífinu liinn fyrsta vetur er ekki margt að segja,
einkanlega hvað snertir hið ytra borð hlutanna. Kennarar
skólans voru allir stundakennarar og höfðu flestir eða allir
öðrum störfum að gegna með kennslunni. Skólastjórinn
kenndi sjálfur ensku og félagsfræði og talaði þess utan
margt við nemendur um þjóðhagsfræði, einkum samvinnu
og samvinnusögu. Arnór Sigurjónsson kenndi íslenzku,
Ásgeir Ásgeirsson þýzku, Héðinn Valdimarsson hagfræði,
Guðbrandur Magnússon dönsku, Jón Guðmundsson frá
Gufudal bókfærslu og Ólöf Jónsdóttir — seinna frú Nor-
dal — vélritun. Allir hafa þessir menn síðan orðið þjóð-
kunnir menn. Var traust pilta á þeim með ágætum og
kennsla þeirra hin liprasta, og einkenndi einkum lipurðin
allt skólalíf. Kaffikvöld voru haldin annan hvern laugar-
dag í efri sal Góðtemplarahússins. Sátu piltar og kennarar
þakka ég honum samstarfið þau ár,
sem ég var forstjóri Sambandsins, og
ég get ekki stillt mig um, þó að það
komi ekki skólastjórnarstarfinu við,
að þakka honum alveg sérstaklega
fyrir það, hve viðbragðsfljótur hann
var að taka upp vörn fyrir Sambandið,
Jsegar á það var ráðizt, og hefja sókn
á andstæðingana, svo að þeir urðu
brátt að láta undan síga.
Að lokum vil ég óska Jíess, að Sam-
vinnuskólanum megi auðnast að halda
áfram fræðslustarfsemi sinni um sam-
vinnumál í æ ríkari mæli og ala upp
dugandi starfsmenn fyrir samvinnu-
félögin í landinu.
Sigurður Kristinsson.
16