Samvinnan - 01.05.1949, Side 39

Runólfur Sveinsson
(1931—1932):
Úr skóla lífsins
GAMALT spakmæli segir: „Svo lengi lærir sem lifir“.
Þetta getur þýtt, að lífið sjálft sé skóli. Enda má slíkt
til sanns vegar færa. Þótt ýmsum kunni að finnast störf sín
hversdagsleg og eins frá degi til dags, þá er margt á hverj-
um degi nýtt, og víst er, að engir tveir dagar eru nákvæm-
lega eins. Gjarna má því skoða hvern dag sem kennslu-
stund í skóla lífsins. Hver dagur færir ný umhugsunarefni,
ný verkefni og ný úrlausnarefni. Og — „enginn veit sína
ævina fyrr en öll er.“
Enda þótt ég telji mig ekki kominn á þann aldur, sem
talinn sé hæfilegur til að rita endurminningar sínar eða
ævisögu, þá freistast ég til, að gefnu tileíni, að senda Sam-
vinnunni þrjá örstutta þætti úr skóla míns eigin lífs.
1. Smali.
Sveitastrákur, innan við skólaskyldualdur, getur orðið
svo dæmalaust lítill, ráðalaus og vesæll við erfiðleika smala-
mennskunnar. A vorin, þegar hann á að sjá um að lömbin
ekki krókni í hretum, farizt í lækjum, pyttum eða holum,
þá eru ærnar oftast svo ótrúlega heimskar og jafnvel illa
innrættar, að þær bera áveðurs, þótt skjólið sé á næsta leiti,
hlaupa yfir lækina, þar sem lömbunum er bráður bani bú-
inn, og eru helzt á beit innan um holur og gjótur, þar sem
nýfædd lömb næstum hljóta að fara sér að voða. — Það er
hvort tveggja jafnhörmulegt og lítilmannlegt fyrir smal-
ann, að bera lambsskrokkana heim og að svo og svo margar
ær komi lamblausar til rúnings.
Kvíærnar eru oftast óþægar. Þær gátu fleiri og færri í
hóp falið sig á alveg ótrúlegum stöðum. Það var eins og
þær gætu sokkið í jörðina og komið svo upp, er þeim þókn-
aðist. Þannig virtist það a. m. k. stundum vera ef fullorð-
inn var sendur til að leita að kvíám, sem hafði vantað. Þá
komu þær ef til vill rólandi heim á leið beint í fasið á leit-
armanninum, og eflaust undrandi yfir því að hafa ekki
verið reknar til kvíanna á réttum tíma, og eins og þær
hefðu alls ekki falið sig. Auðvitað hélt fullorðna fólkið
því blákalt fram, að strákurinn hefði ekki nennt að smala
almennilega. Mér fannst þó á þeim tíma, að kvíærnar
hefðu veigamikla afsökun fyrir óþægð sinni. Hún var sú,
að lömbin voru tekin frá þeim í heimildarleysi og rekin
langt norður á afrétti.
Þá voru kýrnar ekki barnanna beztar. Alveg sérstaklega
í þoku og þegar hausta tók. Þá voru þær vissar með að fara
sem allra lengst frá bæ og jafnvel á aðra bæi og slást í hóp
með afbæjarkúm. Ef þá var naut í þeim hópi, var ekki
alltaf árennilegt að skilja kýrnar að og oft alls ekki auðvelt.
— Mér er minnisstætt kvöld eitt síðia sumars, er ég var
sendur sem oftar að leita kúnna. Þær höfðu ekki það kvöld
taiið ómaksins vert að skila sér heim undir né verða á vegi
smalans. Eftir nokkra leit í hausthúminu og miklar um-
þenkingar komst ég að þeirri niðurstöðu, að kýrnar væru
allar inni í gluggalausu sauðahúsi frá næsta bæ og helðu
búið þar um sig til næturgistingar. Fjárhús þessi voru um
það bil klukkustundar gang að heiman. Eg var kominn að
húsunum og var ekki um að villast, að þarna voru baulur
inni. í kvöldkyrrðinni gat ég glöggt heyrt stunur þeirra,
jórturliljóð og jafnvel andardrátt. En með hvaða ráðutn
átti ég nú að fá þær út. Eða voru þetta kýrnar af næsta bæ
og þá naut í þeim? Það gátu líka verið luildukýr. Útlitið
var slæmt frá öllum hliðum skoðað. Eina ráðið, sem til-
tækilegt var, að hraða sér nú heim og finna ekki kýrnar að
þessu sinni. Það kom líka stundum fyrir fullorðna fólkið,
að það fann ekki kýrnar og þá lágu þær bara úti, sem voru
mörg dæmi til. En gaman væri nú að finna kýrnar og koma
með þær heim, svona seint. Vandræði mín voru samt ó-
leyst, og það virtist vonlaust að mér tækist að koma þeim
út úr þessu myrkrahúsi. Eg hafði reynt að hoppa og sparka
á þekjunni og hrópa höstugyrði til kúnna, en án árang-
urs. Huldufólkið í hæðunum í kring tók líka undir öll
hljóð, sem ég gaf frá mér, svo því varð ég að hætta. Að fara
inn í myrkrið var ægilegt fyrirtæki. Þar hlaut að vera fullt
af draugum, afturgöngum og öllu illu, og ekki síður í
hlöðukompunni innaf húsinu. Þarna á fjárhúsþekjunni
stóð ég ráðalaus. „Innvortis" var háð styrjöld á milli myrk-
fælni og mikilmennsku. Að lokum sigraði hin síðarnefnda.
Ákvörðun var tekin. Farðu nú inn í hinn myrka kofa og
rektu kýrnar út og heim. Vertu nú einu sinni mikill mað-
ur. Eg leit inn um dyrnar. Kolsvarta myrkur. Nei! Þarna
stóð þá ein kýrin alveg fram við dyr og leit ósköp rólega
og vinalega til mín, um leið og hún fékk sér gúlfylli af
jórtri. Hún var víst ekkert myrkfælin, og ekki voru þetta
þá huldukýr. Eg smeygði mér inn og upp í garðann og fór
að hotta á kýrnar. Nú tók huldufólkið ekki undir, og eg
þekkti vel hljóðin, sem bárust mér til eyrna frá kúnum.
Það brakaði í klaufum þeirra og liðamótum, þær stundu
þungan er þær stóðu upp, sem lagztar voru, másuðu og
byrjuðu að skreiðast út. Eg stóð miðja vega í garðanum og
sá skímu í gegnum dyrnar. En nú tók verra við. Dyrnar
voru ekki stærri en svo, að hver kýr fyllti gjörsamlega út í
þær, og vel það um vömbina sverasta. Mér virtist jafnvel
svo, að sumar kýrnar myndu vera fastar í dyrunum. Það var
alveg ótrúlega langan tíma, sem það tók þessa silalegu
gripi að mjakast fót fyrir fót út úr þessu myrkrahúsi. En að
lokum voru þær allar úti og ég einnig óáreittur af ölltim
myrkranna verum. Um leið var eg orðinn ákaflega mikill
maður, að mér fannst. Eg hafði flogizt á við drauga og sigr-
að þá með ýmsum ráðum. Á heimleiðinni, þar sem eg lötr-
aði á eftir meinlausum en alls ekki saklausum kúnum, bauð
eg öllu byrginn, tröllum, útilegumönnum og hvers kyns
óvættum, og öllu því, sem eg óttaðist mest. Eg bar alls stað-
ar sigur af hólmi.
Smalastrákurinn, jafnvel á barnsaldri, getur í ótrúlegu
skyndi vaxið frá smæð sinni í heljarmenni, sem allt getur,
39